Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Αρχαϊκοί Χρόνοι (Μέρος Γ’)

Μέσα στο πλαίσιο των σημαντικών ανακατατάξεων που έλαβαν χώρα κατά τους Αρχαϊκούς Χρόνους, με την αναδιαμόρφωση των ανθρώπινων σχέσεων και τη σταδιακή ενοποίηση του σώματος των πολιτών διά της αμφισβητήσεως των κεκτημένων της αριστοκρατίας, πρέπει να τοποθετήσουμε και την εμφάνιση πληθώρας ιδιωτικών επιγραφών. Οι επιγραφές αυτές, αναθηματικές ή και επιτάφιες, ήταν καρπός της διαρκώς αναπτυσσόμενης ατομικής πρωτοβουλίας, της ολοένα και υψηλότερης αυτοεκτίμησης του ατόμου στην εποχή που εξετάζουμε. Αξιοσημείωτο είναι ότι από το επιγραφικό αυτό υλικό –τις αφιερώσεις σε θεότητες, τα επιτάφια επιγράμματα και τις υπογραφές καλλιτεχνών– αντλούμε παντοειδείς πληροφορίες, για ονόματα θεών και προσώπων, γιορτές, επαγγέλματα, αιτίες θανάτου κ.λπ.

Όσον αφορά τώρα το λεγόμενο δεύτερο ελληνικό αποικισμό και τη συνακόλουθη εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού –ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των Αρχαϊκών Χρόνων, όπως έχουμε ήδη αναφέρει–, αυτό που αξίζει να επισημάνουμε κατ’ αρχάς είναι το πολύ μεγάλο γεωγραφικό εύρος της αποικιακής αυτής δραστηριότητας. Ελληνικές αποικίες ιδρύθηκαν αφενός μεν σε ολόκληρη ουσιαστικά τη μεσογειακή λεκάνη, αφετέρου δε προς βορράν έως τον Εύξεινο Πόντο: στην Κάτω Ιταλία, στη Σικελία και στα κοντινά νησιά, στις γαλλικές ακτές και στη δυτική ακτογραμμή της Ισπανίας, στην Αίγυπτο και στις λιβυκές ακτές, στην παραλιακή ζώνη του βόρειου Αιγαίου και στη Θρακική χερσόνησο (νυν χερσόνησο της Καλλίπολης), στις ακτές της Προποντίδας και του Εύξεινου Πόντου.

Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η ίδρυση αποικιών από διάφορα ελληνικά φύλα (Ίωνες, Δωριείς, Αιολείς, Αχαιοί) είχε ως αποτέλεσμα τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας στις προαναφερθείσες περιοχές (υπενθυμίζουμε εδώ ότι η παλαιότερη από τις ευρεθείσες σε ελληνικές αποικίες επιγραφή, το κείμενο που είναι χαραγμένο στο «κύπελλο ή ποτήρι του Νέστορος» από τις Πιθηκούσες της Μεγάλης Ελλάδας, ανάγεται στο β’ μισό του 8ου αιώνα π.Χ., δηλαδή στην προ των Αρχαϊκών Χρόνων περίοδο). Βεβαίως, οι αποικιστές μετέφεραν στον προορισμό τους, στον τόπο ιδρύσεως της αποικίας, τη γλώσσα και το αλφάβητο της μητρόπολης από την οποία προέρχονταν. Έτσι, στις αποικίες διεσπάρησαν οι τοπικές διάλεκτοι και τα τοπικά αλφάβητα, που μάλιστα δεν παρέμειναν αναλλοίωτα, αλλά υπέστησαν σχετική διαφοροποίηση.

Η σταδιακή αυτή εμφάνιση γλωσσικών διαφορών δε σχετιζόταν μόνο με τη γεωγραφική θέση των αποικιών, δηλαδή με τη μεγάλη κατά κανόνα απόστασή τους από τις μητροπόλεις. Οφειλόταν επίσης –και κυρίως– στο γεγονός ότι οι ούτως ή άλλως ανεξάρτητες αυτές παραλιακές πόλεις έπρεπε να έρχονται σε επαφή με τους μη ελληνικούς πληθυσμούς που κατοικούσαν στα ενδότερα του τόπου όπου είχαν ιδρυθεί. Η επικοινωνία αυτή, επιβεβλημένη λόγω του ρόλου που καλούνταν να διαδραματίσουν οι αποικίες στις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των πληθυσμών της ενδοχώρας και του ελληνικού κόσμου εν γένει, προϋπέθετε έναν –στοιχειώδη αν μη τι άλλο– κοινό γλωσσικό κώδικα, επομένως και γλωσσικές προσαρμογές.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο λεγόμενος δεύτερος ελληνικός αποικισμός.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Αρχαϊκοί Χρόνοι (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Αρχαϊκοί Χρόνοι (Μέρος Β’)