Το κράτος πρέπει να ακούει;

Το απόρρητο των επικοινωνιών, από την αλληλογραφία μέχρι τα ψηφιακά μέσα, υπήρξε ένα από τα βασικά δικαιώματα που αναδύθηκαν στη νεωτερικότητα και υποτίθεται ότι αποτελεί θεμελιώδη πλευρά του δημοκρατικού πολιτισμού, διαμορφώνοντας τον χώρο δράσεων που ορίζουν την ελευθερία του ατόμου και στον οποίο το κράτος δεν έχει το δικαίωμα να παρεμβαίνει, ούτε, βεβαίως το δικαίωμα να γνωρίζει.

Ωστόσο, η ιστορία της κατοχύρωσης αυτού του δικαιώματος είναι και μια ιστορία συνεχούς καταπάτησης και περιορισμού του. Αυτό δεν αφορά μόνο την εξέλιξη των τεχνικών που επιτρέπουν να «σπάει» το απόρρητο, αλλά και των λόγων που η επίκλησή τους δικαιολογεί τέτοιες παραβιάσεις.

Το πιο χαρακτηριστικό πεδίο αυθαιρεσίας είναι η άρση του απορρήτου για λόγους «εθνικής ασφάλειας», χωρίς επίκληση κάποιου συγκεκριμένου αδικήματος, ιδίως από τη στιγμή που τόσο στη χώρα όσο και διεθνώς η έννοια αυτή έχει διευρυνθεί ιδιαίτερα και πλέον περιλαμβάνει κάθε «απειλή» κατά της οικονομικής και πολιτικής ζωής, συμπεριλαμβανομένων και πρακτικών που εύλογα θα μπορούσαν να θεωρηθούν πολιτική και κοινωνική αντιπολίτευση, κοντολογίς αυτό που υποτίθεται ότι είναι ο πυρήνας μιας αναγκαστικά συγκρουσιακής δημοκρατικής διαδικασίας.

Ολα αυτά επιτείνονται από έναν εθισμό στη λογική και την πρακτική ενός «πανοπτικού κράτους», όπου η συνεχής επιτήρηση και καταγραφή δεδομένων και επικοινωνιών παρουσιάζεται ως η αναγκαία συνθήκη για το «αίσθημα ασφάλειας» των πολιτών, παραβλέποντας ότι ένα μεγάλο μέρος αυτής της επιτήρησης είναι ιδιωτικοποιημένο ενισχύοντας την ισχύ δημοκρατικά απρόσβλητων πολυεθνικών επιχειρήσεων. Ομως, ένας κόσμος με πολίτες υπό συνεχή παρακολούθηση, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, από ιδιωτικές επιχειρήσεις αλλά και κρατικές υπηρεσίες ασφαλείας δεν είναι ένας ασφαλέστερος κόσμος. Είναι ένας κόσμος πιο επικίνδυνος και με μεγαλύτερη πιθανότητα να κατρακυλήσει στη βαναυσότητα, εκτός και εάν θεωρήσουμε ως πολιτική αρετή την απάθεια και το «κοίτα τη δουλειά σου». Γι’ αυτό και στη δημοκρατία οι πολίτες κοιμούνται ήσυχοι, όταν γνωρίζουν ότι το κράτος δεν τους ακούει.