Μικρασιατική Εκστρατεία: Οι άγνωστες φωτογραφίες

Η πλατεία Κονάκ στη Σμύρνη είναι στολισμένη με ελληνικές σημαίες και βασιλικούς θυρεούς και τμήμα του ελληνικού στόλου διακρίνεται στο λιμάνι. Ο ελληνικός στρατός στήνει αυτοσχέδια χειρουργεία στην ύπαιθρο για τους τραυματισμένους φαντάρους, ενώ στο Εσκί Σεχίρ τούρκοι αιχμάλωτοι προσεύχονται ομαδικά για την επιβίωσή τους σκυμμένοι προς τη μεριά της Μέκκας. Σπάνιες εικόνες της Μικρασιατικής Εκστρατείας έρχονται στο φως μέσα από έναν μοναδικό θησαυρό 70 άγνωστων φωτογραφιών που δημοπρατήθηκαν πριν από λίγες ημέρες στην Ελλάδα.
Πρόκειται για ιστορικά ντοκουμέντα που διηγούνται ανθρώπινες σκηνές του Μετώπου, παρουσιάζουν προσωπικότητες που πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα και αναδεικνύουν άγνωστες πτυχές του πολέμου, όπως τη ζωή των ντόπιων, Ελλήνων και Τούρκων, ή τον ελεύθερο χρόνο των στρατιωτών, σκιαγραφώντας έτσι γλαφυρά τη μεγάλη περιπέτεια του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία.
Τα τεκμήρια καλύπτουν την περίοδο 1919-1922 και φέρουν επάνω τους ζωντανά σημάδια ιστορίας: Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν χειρόγραφες ενδείξεις, όπως «Προύσα, Σεπτέμβριος 1921» πίσω από τη φωτογραφία του πρίγκιπα Αλέξανδρου ή η υποσημείωση «Ομιλος Κεμαλοφάγων, Αφιόν Καραχισάρ 1922» σε μια ομαδική φωτογραφία ελλήνων στρατιωτών.

«Ελληνες αλλά και συλλέκτες του εξωτερικού ενδιαφέρθηκαν πολύ για τη συγκεκριμένη συλλογή και υπήρξε μεγάλος ανταγωνισμός για την απόκτησή της. Η φωτογραφία των ελλήνων φαντάρων σε καφενείο της Σμύρνης σε στιγμές χαλάρωσης εν μέσω πολέμου, το κυβερνείο της πόλης σημαιοστολισμένο με τη γαλανόλευκη, αλλά και το πλάνο που απεικονίζει τον Κεμάλ Ατατούρκ να παρακολουθεί με κιάλια το πεδίο της μάχης στο Αφιόν Καραχισάρ προκάλεσαν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον» λέει στα «ΝΕΑ» ο Σπύρος Τσιπίδης, επιμελητής της δημοπρασίας, η οποία διενεργήθηκε από τον Οίκο Α. Καραμήτσος.
Η ανταπόκριση φάνηκε και εκ του αποτελέσματος, καθώς ελάχιστες φωτογραφίες έμειναν αδιάθετες, ενώ η τιμή απόκτησης ξεπέρασε σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και τα 1.600 ευρώ ανά τεκμήριο.

Ακρως συμβολική σημασία

 «Πρέπει να τονιστεί ότι μιλάμε για άγνωστες φωτογραφίες. Παρότι εικόνες της εκστρατείας έχουμε ξαναδεί, οι συγκεκριμένες λήψεις στην πλειονότητά τους εκτέθηκαν για πρώτη φορά στο κοινό. Αυτή η ιδιαιτερότητά τους ήταν που ενίσχυσε σημαντικά το ενδιαφέρον. Επίσης για πρώτη φορά δημοπρατήσαμε και φωτογραφίες από την τουρκική πλευρά, μια ασυνήθιστη και όχι ιδιαίτερα προβεβλημένη πτυχή του πολέμου, τουλάχιστον στη χώρα μας» συμπληρώνει ο κ. Τσιπίδης
Τα συναισθήματα είναι αμήχανα μπροστά στην εικόνα του βασιλιά Κωνσταντίνου να παρασημοφορεί τους στρατιώτες των ξένων δυνάμεων λίγο πριν από την Καταστροφή, μπροστά σε στιγμιότυπα από την παράταξη του Ιππικού στον Σαγγάριο και σε σκηνές από την προέλαση του τουρκικού στρατού στη Σμύρνη.

«Η σημασία αυτών των φωτογραφιών είναι άκρως συμβολική» λέει ο κ. Τσιπίδης. «Πάντα υπάρχει συλλεκτικό ενδιαφέρον για το θέμα της Μικρασίας. Φέτος αυτό είναι πιο έντονο λόγω της συγκυρίας των 100 χρόνων από την Καταστροφή και έχει ενισχυθεί από σχετικές εκθέσεις που ετοιμάζονται αυτόν τον καιρό. Παρότι είναι μια μαύρη επέτειος για την ιστορία των Ελλήνων, οι σημερινές γενιές έχουν ακούσει από πρώτο χέρι αυτά τα γεγονότα, από ανθρώπους που τα έζησαν, και μάλιστα με μεγάλο συναισθηματικό φορτίο. Είμαστε ποτισμένοι με τις μνήμες της Μικρασίας, αποτελούν κομμάτι της ταυτότητάς μας. Εκτός όμως από την απλή καταγραφή της στιγμής,  οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν και υλικό με ιστορική αξία, καθώς παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τους ερευνητές. Κάποιος εστιάζει στον τόπο, άλλος ενδιαφέρεται για τον στρατιωτικό εξοπλισμό της εποχής, κάποιος άλλος για τον φωτογράφο που τις τράβηξε κ.ο.κ.» λέει ο Σπύρος Τσιπίδης.

Τα πλάνα Μπουασονά

Ως προς το τελευταίο, ιδιαίτερη αξία έχουν τα πλάνα της συλλογής που απαθανατίστηκαν από τον γνωστό ελβετό φωτογράφο Ανρί Μπουασονά.  Ο Μπουασονά, λάτρης της Ελλάδας, όπως και ο διάσημος πατέρας του, Φρεντ, ήταν ένας από τους πρώτους μαζί με τον συνταγματάρχη Fernand Feyler που επελέγησαν από το γραφείο Τύπου του υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας για να υπογράψουν σχετική σύμβαση ως επίσημοι φωτογράφοι του ελληνικού κράτους στο Μέτωπο της Μικρασίας. Η σχέση του Μπουασονά με τη χώρα μας συνεχίστηκε και μετά την Εκστρατεία, αφήνοντας πίσω του ιστορικά ντοκουμέντα, όπως τις λήψεις από τη περιήγησή του στο Αγιον Ορος τον Οκτώβριο του 1930.
Ο «θησαυρός» που δημοπρατήθηκε, εξηγεί ο κ. Τσιπίδης, «δείχνει πως το υλικό που υπάρχει για την Μικρασία είναι ανεξάντλητο. Οι περισσότεροι έχουν κάτι από την εποχή εκείνη. Ωστόσο το πότε μπορεί να εμφανιστεί αυτό το υλικό είναι αστάθμητο, γι’ αυτό και πρόκειται για σημαντικό γεγονός όταν κάτι τόσο σπάνιο βγαίνει στην επιφάνεια…».