Takis: H διεθνής καλλιτεχνική κοινότητα υποκλίνεται στο ταλέντο του

Πάνω από 80 έργα του πρωτοπόρου Έλληνα εικαστικού, Takis (Παναγιώτη Βασιλάκη, γεννημένου στην Αθήνα το 1925), εκτίθενται στο Μουσείο Tate, Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης, του Λονδίνου, σε μία από τις μεγαλύτερες εκθέσεις του καλλιτέχνη στη Βρετανία, με στόχο να παρουσιάσουν στο κοινό έναν από τους πιο γνήσιους εκπροσώπους της σύγχρονης εικαστικής σκηνής και της κινητικής τέχνης στην Ευρώπη, που δημιούργησε μερικά από τα πιο καινοτόμα έργα τέχνης του 20ου αιώνα.

Το Μουσείο Tate Modern θεωρεί ότι ο 94χρονος σήμερα Takis κατάφερε να σπάσει τους φραγμούς των στατικών γλυπτών, δημιουργώντας έργα που συνδυάζουν τις τέχνες με την επιστήμη και τη φύση. «Ενισχύει τη γνώση μας, την κατανόηση και την εκτίμηση γύρω από όσα μας περιβάλλουν» αναφέρουν οι επιμελητές της έκθεσης.

Ο μαγικός κόσμος των εγκαταστάσεων του επιφανούς καλλιτέχνη άνοιξε για το κοινό την εβδομάδα που πέρασε και θα συνεχίσουν να ταξιδεύουν τους επισκέπτες πέρα από το χώρο, το χρόνο και… τη βαρύτητα, μέχρι τις 27 Οκτωβρίου, συμπεριλαμβάνοντας αρκετά έργα που εκτίθενται για πρώτη φορά στη Βρετανία, όπως τα «Magnetic Fields», που τελευταία φορά παρουσιάστηκαν στο Μουσείο Solomon R. Guggenheim της Νέας Υόρκης, το 1974.

Magnetic Fields , Solomon R. Guggenheim Museum, Νέα Υόρκη

Αν και ο Takis υπήρξε πρωτοπόρος των Connecting Arts, ήδη από τη δεκαετία του ΄60 και του ΄70, που συνεχίζει να συνεισφέρει πολλά στον κόσμο των τεχνών, το έργο του δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό στη Βρετανία. Το Μουσείο Tate, επιχειρεί να πετύχει την εξοικείωση με το ευρύ κοινό. «Είναι μία εξέχουσα προσωπικότητα στην ιστορία της τέχνης. Είμαστε ενθουσιασμένοι που φιλοξενούμε το έργο του. Αισθανόμαστε ότι δεν είχε την αρμόζουσα αναγνώριση και θα θέλαμε να το αλλάξουμε αυτό, ώστε ο κόσμος να γνωρίσει και να αρχίσει να κατανοεί πόση επιρροή έχει ασκήσει, πόσο πρωτοπόρος εξακολουθεί να είναι, ώστε όλο το έργο της μακράς καριέρας του να μπορεί να αναγνωριστεί» δήλωσε στο ΑΠΕ- ΜΠΕ, μία εκ των επιμελητών της έκθεσης του Μουσείου Tate, η Έλεν Ο Μάλεϊ.

Takis Signal Rocket 1955 MoMa, Νέα Υόρκη

Οι εγκαταστάσεις των γλυπτών του θυμίζουν εφευρέσεις και είναι εμφανής η σύνδεση της τέχνης με τις επιστήμες και την τεχνολογία, αλλά και η διάδρασή τους στο χώρο. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί τον μαγνητισμό και τον ηλεκτρισμό για να δημιουργήσει στα έργα του κίνηση, ήχο και φως. Σύμφωνα με την Έλεν Ο Μάλεϊ, η έκθεση είναι οργανωμένη θεματικά (πάνω σε τρεις βασικούς άξονες: μαγνητισμός και μέταλλα, φως και σκοτάδι, ήχος και σιωπή) και δεν έχει χρονολογική δομή. «Για εμάς ένα από τα ενδιαφέροντα πράγματα γύρω από το έργο του Τάκι είναι πόσο παιχνιδιάρικο και πειραματικό είναι. Σχεδόν ενέχει μία μαγεία, και ελπίζουμε να είναι μαγικό για τους επισκέπτες και να διασκεδάσουν στον χώρο, να εκτιμήσουν την πειραματικότητα του, τον τρόπο με τον οποίο κατάργησε τα σύνορα και τις συμβάσεις των παραδοσιακών γλυπτών. Δεν τον ενδιέφερε να δημιουργήσει στατικά αντικείμενα, ήθελε να παίξει με τα γλυπτά του με έναν διαφορετικό τρόπο» επισήμανε.

Η απαιτητική τοποθέτηση των εγκαταστάσεων της έκθεσης στο Tate Modern έγινε με την καθοδήγηση του ίδιου του 94χρονου καλλιτέχνη, σε συνεργασία με την τεχνική του ομάδα και το ίδρυμα Takis- Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες των Αθηνών, υπό την εποπτεία του συγγραφέα και επιμελητή Γκάι Μπρετ, καθώς και των επιμελητών του Tate Modern, Μάικλ Ουέλεν και Έλεν Ο Μάλεϊ. Η διοργάνωση έγινε σε συνεργασία με το Museu d΄Art Contemporani της Βαρκελώνης και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα.

Μερικά από τα έργα του

Στην 70χρονη και πλέον καριέρα του, πειραματίστηκε με διάφορα υλικά και τεχνολογίες που επήλθαν από τις επιστημονικές εξελίξεις της εποχής. Το 1950, δέχθηκε επιρροή από τις πρώτες εξερευνήσεις των αστρονόμων στις δυνάμεις του σύμπαντος.

Oedipe et Antigone, 1954, Ιδιωτική συλλογή, ΑθήναΤα «Σινιάλα» (1957) αποτελούν έναν από τους βασικούς σταθμούς των έργων του, που εμπνεύστηκε από την αναμονή του σε έναν σταθμό τρένων. Δημιούργησε τα γλυπτά από λεπτούς, εύκαμπτους μεταλλικούς στύλους, με την μορφή κεραιών, με αντικείμενα ή ηλεκτρικά φώτα στην κορυφή τους, τα οποία κινούνται και λυγίζουν με την κίνηση του αέρα γύρω τους.

Σινιάλα, στο Ίδρυμα ΤΑΚΙΣ-Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες

Ένα χρόνο αργότερα, άρχισε να πειραματίζεται με τους μαγνήτες και την ενέργειά τους στα γλυπτά του, αναζητώντας τρόπους για να δείξει τις αόρατες δυνάμεις της φύσης και του κόσμου. Με την ιδιότητα της έλξης και της απώθησης που έχουν οι μαγνήτες στα μέταλλα δημιούργησε ένα νέο χώρο και σύντομα εξέθεσε τα πρώτα του μαγνητικά γλυπτά, με αντικείμενα δεμένα σε νάιλον κλωστή που αιωρούνταν στον χώρο με τη χρήση μαγνητών. Στα «τηλεμαγνητικά» του έργα περιλαμβάνονται το Magnetic Wall, το Télélumière, αλλά και το σημαντικό Magnetic Fields (1969), όπου μαγνητικά εκκρεμή δίνουν κίνηση σε περίπου εκατό γλυπτά.

Magnetic Wall (1961), Centre Pompidou, Παρίσι

Télélumière, Ιδιωτική συλλογή

Οι μαγνήτες χρησιμοποιήθηκαν και για γλυπτά που αποδίδουν κοσμικούς ήχους, συντονισμένους ή τυχαίους. Η εγκατάστασή του Electro-Magnetic Musical 1966, με μία χορδή κιθάρας τεντωμένη σε ένα πάνελ και μία μεγάλη βελόνα που αιωρείται μπροστά της και μετακινείται με τη χρήση μαγνητών, έχει ως αποτέλεσμα να παράγει μυστήριες δονήσεις και μελωδίες, που μεταδίδονται στον χώρο από ενισχυτές. Στην έκθεση του Tate Modern παρουσιάζεται μία σειρά από μουσικά του έργα, όπως μεταξύ άλλων η Μουσική Σφαίρα (1985) και το Gong (1978), φτιαγμένο από το τοίχωμα ενός δεξαμενόπλοιου.

Πολλά από τα υλικά που χρησιμοποιεί στις εγκαταστάσεις του, προμηθεύτηκε από κατάλοιπα στρατιωτικών οχημάτων, αεροσκαφών, ακόμη και από θραύσματα βομβών που συνέλεγε από διάφορες πηγές.

Takis – Inner Space (1957), Takis Foundation, Αθήνα

Ο Τάκις ήταν αυτοδίδακτος. Τα χρόνια μέχρι την εφηβεία του, συνέπεσαν με σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όπως η δικτατορία Μεταξά και η Γερμανική κατοχή, στη διάρκεια της οποίας υπήρξε ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ.

Το 1954 μετακόμισε στο Παρίσι και το έργο του κέρδισε τον θαυμασμό της παγκόσμιας avant-garde και πολλών καλλιτεχνών. Συμμετείχε στην Art Workers΄ Coalition και η απόφασή του να αποσύρει το έργο του από μια έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέα Υόρκης υπήρξε κίνητρο για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών.

Από το 1955 και μέχρι το τέλος του 1965 ο Takis, ως καλλιτεχνική διάνοια ήδη από τότε, πειραματίζεται με όλα τα στοιχεία του περιβάλλοντος και της φύσης τα οποία μας περιβάλλουν, αλλά αδυνατούμε να εντοπίσουμε με γυμνό μάτι. Αυτά τα στοιχεία θα αποτελέσουν τη βάση της καλλιτεχνικής του πορείας και εξερεύνησης καθώς χάρη σε αυτά διακρίνεται, ξεχωρίζει και καινοτομεί. Εξερευνά τις μαγνητικές δυνάμεις και την ενέργεια των μαγνητικών πεδίων τα οποία αποτελούν ένα από τα θεμέλια του έργου του στην καλλιτεχνική του έρευνα. Πειραματίζεται με τον ηλεκτρισμό, τον ήχο και το φως όπως και άλλοι καλλιτέχνες της γενιάς των Νεο-Ρεαλιστών της δεκαετίας του 1960 στο Παρίσι. Έτσι, μέσω της τέχνης του καθιστά ορατά όλα αυτά τα αόρατα στοιχεία. Επηρεασμένος από όλα όσα αναφέρθηκαν αλλά και από τις κοσμικές δυνάμεις και την επικοινωνία με το υπερπέραν δημιουργεί Τηλεγλυπτά και Τηλεπίνακες, Τηλεφώτα, Καντράν, Μουσικά. Την περίοδο εκείνη ταξιδεύει αρκετά συχνά σε όλα τα μεγάλα καλλιτεχνικά και μητροπολιτικά κέντρα του κόσμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πρώτο του ταξίδι του στις ΗΠΑ το 1961 όπου γνωρίζει τον μετέπειτα φίλο του Marcel Duchamp.

The Impossible – A Man in Space, 1960.

Χρονιά ορόσημο της περιόδου εκείνης αποτελεί το 1960, όταν ο Takis πραγματοποιεί την performance L’Impossible – Homme dans l’Espace (Το Αδύνατον – Ο Άνθρωπος στο Διάστημα) σε συνεργασία με το φίλο του Νοτιοαφρικανό ποιητή Sinclair Beiles. Η performance πραγματοποιήθηκε στην γκαλερί Iris Clert στο Παρίσι, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Sinclair Beiles διάβασε το περίφημο μαγνητικό του μανιφέστο: «Είμαι γλυπτό…Υπάρχουν κι άλλα γλυπτά σαν εμένα. Η κύρια διαφορά είναι ότι δε μπορούν να μιλήσουν…Θα ήθελα να δω όλες τις πυρηνικές βόμβες στη Γη να μετατρέπονται σε γλυπτά …» και «εκτοξεύεται στον αέρα» στιγμιαία αιωρούμενος από το μαγνητικό πεδίο ενός μαγνήτη που συνδέεται με τη ζώνη του.

Το 1968 μετακομίζει στη Μασσαχουσέτη όπου προσκαλείται με υποτροφία ως ερευνητής από το πανεπιστήμιο του ΜΙΤ και πιο συγκεκριμένα από το Κέντρο Προηγμένων Οπτικών Μελετών. Εκεί δημιουργεί μια σειρά από Ηλεκτρομαγνητικά γλυπτά. Μελετά την υδροδυναμική ενέργεια και δίνει μορφή στην επινόησή του με τίτλο Υδροδυναμική της Θαλάσσιας Ταλάντωσης, ενώ παράλληλα εμπνέεται και μια σειρά από Υδρομαγνητικά γλυπτά. Ριζοσπαστικός και ανατρεπτικός, συνιδρύει την περίοδο εκείνη την Ένωση Art Workers Coalition με σκοπό την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών ενάντια στην εκμετάλλευσή τους από τους γκαλερίστες, τους εικαστικούς επιμελητές και τα μουσεία. Χαρακτηριστικό γεγονός αποτελεί η εφόρμισή του στο Mουσείο Μοντέρνας Τέχνης με σκοπό να αποσύρει ένα έργο του πριν προλάβει η ασφάλεια του Μουσείου να αντιδράσει. Η συμβολική του αυτή κίνηση γίνεται πρωτοσέλιδο στους New York Times.

Το 1974, έχοντας πλέον επιστρέψει και πάλι στο Παρίσι, ξεκινά να δημιουργεί τα Ερωτικά του γλυπτά. «La force d’attraction est le denominateur commun du magnétisme et de l’érotisme. En 1974, Takis en fait l’equitation dans une série de bronzes réalisés a partir de moulages» (Takis, monographies, Érotique, p.203).

Relief Erotique, 1985, Ιδιωτική συλλογή

Το 1986 επιστρέφοντας στην Ελλάδα ιδρύει το Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες (KETE) στο Γεροβουνό Αττικής, του οποίου τα επίσημα εγκαίνια πραγματοποιούνται το 1993.

Όντας καλλιτέχνης πολυσχιδής, επιβάλλεται με την περίφημη Τέταρτη Διάσταση, μια αόρατη δύναμη που δημιουργείται από τα μαγνητικά πεδία που μας περιβάλλουν και διαχέονται στο χώρο.

Παρά το γεγονός ότι είναι αναγνωρισμένος για τα κινητικά του γλυπτά, ο Takis πρωτοπορεί και στη δημιουργία σκηνικών, στη μουσική επιμέλεια θεατρικών παραστάσεων και performances. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι συνεργασίες με τον Κώστα Γαβρά για την ταινία Section Spéciale (Ειδικό Δικαστήριο) το 1975, με τον Μιχάλη Κακογιάνη για την παράσταση Ηλέκτρα του Σοφοκλή στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου το 1983 καθώς και την παράσταση Τρωάδες, με το Nam June Paik το 1979, με τη Joelle Léandre και τη χορεύτρια Μάρθα Ζιώγα για την performance με τίτλο Ligne Parallèle Erotique (Παράλληλη Ερωτική Γραμμή) το 1986 καθώς και με τη Βαρβάρα Μαυροθαλασσίτη για την performance «Isis Awakening» (Το ξύπνημα της Ίσιδος) το 1990.

Συνολικά, καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του, ο Takis συνεχίζει να διερευνά τα όρια και τα σημεία τομής της καλλιτεχνικής και επιστημονικής αντίληψης, καθώς και της μουσικής, των ήχων και ιδιαίτερα των εικόνων που βρίσκονται σε κίνηση.

Καλλιτέχνης σύγχρονος και πρωτοποριακός, ο Takis ακολουθεί μια καλλιτεχνική πορεία που εκτίθεται στις τέσσερις γωνιές του κόσμου, με ρίζες σε μια γλυπτική παράδοση η οποία κυμαίνεται από την αρχαία ελληνική γλυπτική, τον Giacometti και φθάνουν στα τεχνολογικά αντικείμενα και κατασκευάσματα της σύγχρονης εποχής.

Tele-Sculpture, 1960, ΜΟΜΑ, Νέα Υόρκη

Τα έργα του κοσμούν τις μόνιμες συλλογές των σπουδαιότερων μουσείων του κόσμου όπως το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης George Pompidou στο Παρίσι, το ΜΟΜΑ και το Guggenheim Museum της Νέας Υόρκης, τη De Menil Collection στο Χιούστον, την Tate Modern του Λονδίνου, την Peggy Guggenheim Collection στη Βενετία. Στη Γαλλία, το Μουσείο του Jeu de Paume, το Palais de Tokyo και το Fondation Maeght έχουν οργανώσει μεγάλες αναδρομικές εκθέσεις αφιερωμένες στον καλλιτέχνη.

Το έργο του επίσης εκτίθεται στους κήπους της UNESCO στο Παρίσι και στην περιοχή της La Défense, όπου η γαλλική κυβέρνηση του παραχωρεί τον μεγαλύτερο δημόσιο χώρο που δόθηκε ποτέ στην ιστορία του Παρισιού σε καλλιτέχνη, 3500 τμ για ένα «δάσος» από 49 Φωτεινά Σινιάλα. Έχει επίσης συμμετάσχει δύο φορές στη Documenta στο Κάσελ, μια φορά στην Biennale της Βενετίας και το 1985 στην Biennale του Παρισιού όπου τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο. Το 2001, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποδίδει στο Κ.Ε.Τ.Ε. τιμητική πλακέτα για την προσφορά του καλλιτέχνη στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τα έργα του με τίτλο Ηλεκτρικά Βαρέλια.