Η ουτοπία της πραγματικότητας

Πριν από δύο, περίπου, χρόνια είχα δει το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του Φώτου Λαμπρινού Utopia που αναφέρεται στην περίοδο από τις παραμονές της Ρωσικής Επανάστασης έως και τον λιμό στην Ουκρανία.

Εκεί λοιπόν – και ενώ ο θεατής παρακολουθεί πλάνα από την ταινία του Αϊζενστάιν με την εισβολή στα χειμερινά ανάκτορα – ο πολυβραβευμένος ντοκιμαντερίστας αφηγείται ότι οι σκηνές αυτές δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Ουδέποτε σκαρφάλωσαν οι επαναστατημένοι στα ψηλά κάγκελα, ουδέποτε εισέβαλαν με αυτόν τον τρόπο στο τσαρικό μέγαρο.

Οι διαδικασίες ήταν λιγότερο εκκωφαντικές αλλά εμείς αυτό είδαμε στην ταινία «Οκτώβρης», έτσι το μάθαμε, αυτό ξέρουμε, αυτό εμπιστευόμαστε. Αφού λοιπόν η κινηματογραφική εικόνα μπορεί να είναι τόσο δυνατή ώστε να καθιερώνει μια άλλη εκδοχή της Ιστορίας, ας φαντασθούμε πόσο μεγιστοποιείται η δύναμή της όταν αποκαλύπτει την αλήθεια. Θα ήταν αδύνατον λοιπόν να μην επηρεαστούν οι Ουκρανοί, θύματα του κύκνειου άσματος της σοβιετικής προπαγάνδας, από την προβολή της σειράς Chernobyl.

Ο κινηματογράφος (και η τηλεόραση πλέον) άλλοτε φτιάχνει Ιστορία – αντικρίζοντάς την με το βλέμμα του σκηνοθέτη – και άλλοτε την αποκαθιστά. Ποιος ξέρει τι έγινε και τι διαμείφθηκε στα υπόγεια της Καγκελαρίας τις τελευταίες μέρες του Χίτλερ; Οσα όμως είδαμε στην ταινία «Η Πτώση» με τον Μπρούνο Γκανζ, «κουμπώνουν» στα ιστορικά γεγονότα και τα εξηγούν με τέτοιον τρόπο που ακόμη και αν δεν είναι απολύτως αληθινά, θα μπορούσαν να είναι.

Τόσο όσο να γραπώσουν συναισθηματικά τον γερμανικό λαό. Αυτή η πρόσβαση της κινηματογραφικής αφήγησης στην Ιστορία αφορά βέβαια περισσότερο τους πληθυσμούς στους οποίους αναφέρεται.

Και μπορώ να μαντέψω πώς θα αισθανόταν σήμερα μία μητέρα στην Ουκρανία αν έβλεπε στο Utopia που ανέφερα στην αρχή, μια γυναίκα να διηγείται (στη δεκαετία του 1980 πια) ότι στα χρόνια του Γολοντομόρ, του μεγάλου λιμού, γυρίζοντας μια μέρα από τα χωράφια, διαπίστωσε πως οι γείτονες είχαν γίνει, από την πείνα, κανίβαλοι με θύμα το πεντάχρονο αγοράκι της.