Παγκόσμα Ημέρα κατά του AIDS: «Εγώ νοιάζομαι… Εσύ;»

Και εσύ πρέπει να νοιάζεσαι για το AIDS. Από την εμφάνιση της ασθένειας μέχρι σήμερα, ο ιός HIV έχει μολύνει περισσότερους από 40 εκατομμύρια ανθρώπους -25 εκατομμύρια έχουν ήδη πεθάνει. Ο ιός είναι πλέον η πρώτη αιτία θανάτου στην υποσαχάρια Αφρική και τέταρτη παγκοσμίως. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνεχίζει και φέτος την προσπάθεια ευαισθητοποίησης για την ασθένεια. Και εσύ πρέπει να νοιάζεσαι, γιατί το AIDS δεν κάνει διακρίσεις εθνικότητας, ηλικίας και φύλου.

Το AIDS, όπως όλες οι ασθένειες που προκαλούν φόβο, πυροδοτεί διακρίσεις εις βάρος των πασχόντων. Αυτές όμως δεν προέρχονται από «παρθενογένεση», αλλά αντικατοπτρίζουν και ενισχύουν προϋπάρχοντες φόβους και προκαταλήψεις γύρω από τις έννοιες της ανέχειας, του φύλου, της φυλής, του σεξ και της σεξουαλικότητας. Έτσι, οδηγούν σε ένα φαύλο κύκλο που ενθαρρύνει πράξεις και συμπεριφορές, οι οποίες διέπονται από μη ανεκτικότητα, σεξισμό και ρατσισμό.

Σε πολλές χώρες του κόσμου οι άνδρες οροθετικοί και πάσχοντες από AIDS αντιμετωπίζονται ως άτομα που είχαν σεξουαλικές σχέσεις με πόρνες, ενώ οι γυναίκες σαν «ασύδοτες». Σε πολλές περιοχές της υφηλίου, ο ιός HIV θεωρείται «γυναικεία ασθένεια» – όπως άλλωστε και πολλά άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ). Αλλού, η πανδημία αποκαλείται «νόσος των τοξικομανών» ή «μάστιγα των ομοφυλόφιλων». Σχεδόν σε όλο τον κόσμο, οι άνθρωποι συνδέουν τη νόσο με τους μαύρους και την Αφρική.

Ο κοινωνικός στιγματισμός και οι διακρίσεις απέναντι στους ανθρώπους που πάσχουν από HIV/AIDS (PLWA) βασίζονται αλλά και ενδυναμώνουν κοινωνικά στερεότυπα και ανισότητες, όπως ότι «οι γυναίκες είναι κατώτερες από τους άνδρες και οι μαύροι από τους λευκούς», «οι ιερόδουλες δεν έχουν δικαιώματα», «οι τοξικομανείς και οι ομοφυλόφιλοι τιμωρούνται για τις επιλογές τους». Κατά συνέπεια, μέλη των παραπάνω κατηγοριών πέφτουν συχνά θύματα άνισης μεταχείρισης, εξαιτίας της επικρατούσας αντίληψης που τα κατατάσσει στις ομάδες υψηλού κινδύνου.

Η διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως και η αφρικανική σύμβαση απαγορεύουν οποιαδήποτε διάκριση βασίζεται στη φυλή, το χρώμα της επιδερμίδας, το φύλο, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις πολιτικές πεποιθήσεις, την εθνικότητα, την εθνοτική και κοινωνική καταγωγή, την περιουσία, την αναπηρία, την προέλευση ή οποιοδήποτε άλλο status (ιδιότητα-κατάσταση).
Βάσει μάλιστα των πρόσφατων ομόφωνων ψηφισμάτων της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η έννοια «άλλο status» καλύπτει και την κατάσταση της υγείας ενός ανθρώπου, καθιστώντας παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάθε πράξη άνισης μεταχείρισης ενάντια στους PLWA.

Η UNAIDS διαπιστώνει ότι οι PLWA υφίστανται κοινωνικές διακρίσεις σε πολλά επίπεδα, καθώς στιγματίζονται όχι μόνο για την κατάσταση της υγείας τους, αλλά και με βάση τα ισχύοντα στερεότυπα που προαναφέρθηκαν. Σε αυτό το περιβάλλον η πιο ευάλωτη κατηγορία είναι εκείνη της «φτωχής μαύρης-ανατολικοευρωπαίας-οροθετικής γυναίκας»…

Η παράμετρος της φτώχειας

Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, η πλειονότητα των ασθενών με AIDS ζει σε συνθήκες οικονομικής ανέχειας. Γιατί; Επειδή οι οικογένειες με χαμηλό εισόδημα δυσκολεύονται να ακολουθήσουν αγωγή για ΣΜΝ, μολονότι η ύπαρξή τους ευνοεί τη μόλυνση από τον ιό που προκαλεί AIDS. Παράλληλα, οι νέοι και οι γυναίκες υποχρεούνται συχνά να έλθουν σε σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλάξεις για να βοηθήσουν οικονομικά την οικογένειά τους.

Η Έλεν Γκέιλ, επικεφαλής του τμήματος για το ΗΙV, τα ΣΜΝ και τη Φυματίωση στο CDC, ανακοίνωσε το 2001 ότι αποδεικνύεται συνεχώς ο συσχετισμός ανάμεσα στη φτώχεια και την υγεία. Συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ, όπου η πανδημία έπληξε πρώτα τους λευκούς ομοφυλόφιλους, είναι σήμερα πιο διαδεδομένη μεταξύ των οικονομικά αδύναμων μαύρων, οι οποίοι και δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας.

Η παράμετρος του φύλου

Στις περισσότερες κοινωνίες οι επικρατούσες πεποιθήσεις γύρω από τους ρόλους των δύο φύλων καθορίζουν τι γνωρίζουν οι άνδρες και οι γυναίκες για το σεξ.
Επομένως, τα κορίτσια και οι γυναίκες έχουν ελλιπή πληροφόρηση γύρω από ζητήματα τόσο αντισύλληψης όσο και ασφαλών σεξουαλικών πρακτικών. Επιπλέον, η εμμονή γύρω από την παρθενία ωθεί σε πολλές κοινότητες τους μεγαλύτερους άνδρες να αναζητήσουν το σεξ με νεαρές κοπέλες, και κάποιες σεξουαλικώς ενεργές εργένισσες να προτιμήσουν το πρωκτικό σεξ για να προσταεύσουν την «παρθενία» τους. Εξάλλου, στην πλειονότητα των ανδροκρατούμενων κοινωνιών, η γυναίκα δεν αμφισβητεί την ανδρική κυριαρχία και δεν απαιτεί τη χρήση προφυλακτικού. Τέλος, δεν πρέπει να υποτιμήσουμε την πρακτική του βιασμού ως πολεμικού όπλου, η οποία χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στον πρόσφατο πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία.

Τα πράγματα όμως δεν είναι καλύτερα για τους νεαρούς άνδρες, οι οποίοι -βάσει των κοινωνικών προσδοκιών- επιβάλλεται να έχουν περισσότερες σεξουαλικές παρτενέρ, συχνά μάλιστα περιστασιακές. Οι επικρατούσες αντιλήψεις περί ανδρισμού ενθαρρύνουν τα νεαρά αγόρια να κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή και ενδοφλέβιων ναρκωτικών, οδηγώντας τα σε συμπεριφορές που τα καθιστούν πιο ευάλωτα στον ιό.

Η παράμετρος του ρατσισμού και της ξενοφοβίας

Ακριβώς όπως συνέβη με την επιδημία σύφιλης στην Ευρώπη το 15ο και το 16ο αιώνα, το HIV/AIDS θεωρήθηκε στην αρχή «νόσος των ξένων». Για τους Ασιάτες και τους Αφρικανούς ηγέτες, ήταν αποτέλεσμα της χαλάρωσης των οικογενειακών δεσμών και των ελευθέριων ηθών που χαρακτηρίζουν τη Δύση (καθώς τα πρώτα κρούσματα έπληξαν τις κοινότητες των ομοφυλόφιλων στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Αυστραλία). Με την πάροδο του χρόνου, και καθώς η πανδημία χτύπησε τις άλλες ηπείρους, η «νόσος των ξένων» για τους Δυτικούς ταυτίστηκε με τους Αφρικανούς στις περιοχές υπό τη Σαχάρα, ενώ εσχάτως τείνει να επεκταθεί και στους κατοίκους της Ανατολικής Ευρώπης.

Ο ρατσισμός και η ξενοφοβία είναι ορατοί όχι μόνο στη διαμάχη για τη γεωγραφική προέλευση της επιδημίας αλλά και στην αξιοποίηση του φόβου για το AIDS ως όπλου για τη διατήρηση και τη διαφύλαξη των εθνικών συνόρων. Εκτός αυτού, οι PLWA από εθνικές μειονότητες αντιμετωπίζονται συχνά ως άξιοι της μοίρας τους. Και όμως, στις περισσότερες περιοχές του κόσμου τα προβλήματα υγείας έχουν κληροδοτηθεί από την εποχή της αποικιοκρατίας, του ρατσισμού και του απαρτχάιντ. Ενισχύονται από την εσωτερική μετανάστευση, το χάσμα ανάμεσα στις αγροτικές και τιε αστικές περιοχές, τους άστεγους και την έλλειψη παιδείας. Ας μην ξεχνάμε ότι η φυματίωση, η πνευμονία, η πολιομυελίτιδα, η ιλαρά και οι λοιμώξεις του γαστρεντερικού συσχετίζονται με την ανέχεια, ενώ σπανίζουν στα εύπορα κοινωνικά στρώματα.

Τι πρέπει να γίνει;

Για να καταπολεμήσουμε το ρατσισμό, τις φυλετικές διακρίσεις, την ξενοφοβία και όλες τις μορφές μη ανεκτικότητας απέναντι στους PLWA, χρειάζεται να ενεργήσουμε σε πολλά διαφορετικά επίπεδα καθιστώντας συμμέτοχους τις κυβερνήσεις, τους πολίτες, τις τοπικές κοινότητες και το κάθε άτομο ξεχωριστά. Το HIV/AIDS δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα υγείας· επεκτείνεται στην ανθρώπινη κατάσταση, την ασφάλεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη. Γι΄ αυτό είναι ζωτικής σημασίας να προασπίσουμε, να σεβαστούμε και να εργαστούμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα, προκειμένου να μειώσουμε την ευπάθεια στη νόσο και να ελαττώσουμε τις καταστροφικές της συνέπειες.

Aπόδοση στοιχείων από το Fighting Hiv Related Intolerance: Explorimg the link between Racism, Stigma and Discrimination (UNAIDS, 7/2001)

Αναλογιστείτε τι θα συνέβαινε αν:
1. Οι φτωχές χώρες μπορούσαν να προμηθευτούν φθηνότερα φάρμακα φασόν.

2. Εφαρμόζαμε στον αναπτυσσόμενο κόσμο την ιδέα των δίκαιων εμπορικών συναλλαγών αντί της οικονομικής βοήθειας.

3. Υλοποιούσαμε σε όλο τον κόσμο προγράμματα σεξουαλικής αγωγής και διανομής προφυλακτικών.

4. Οι PLWA μπορούσαν να συνεχίσουν απρόσκοπτα την εργασία τους, ακόμη και ως λειτουργοί υγείας ( όπως ήδη γίνεται στη Βρετανία )

5. Ήταν ευκολότερη η ιδιωτική ασφάλισή τους.

6. Διανέμονταν στους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών σύριγγες μιας χρήσης.

7. Αρνούμαστε ρητά και κατηγορηματικά κάθε πρόταση για σεξουαλική συνεύρεση χωρίς προφυλακτικό.

8. Αντιμετωπίζαμε το HΙV/AIDS ως ασθένεια που μπορεί να πλήξει εμάς, τα παιδιά μας και τα αδέλφια μας και όχι μόνο τον «ΑΛΛΟ».

Ροζάννα Βούρτση

health.in.gr