Αυτός δεν είναι ποιητής, είναι στιχάκι – για το «Σχεδίασμα ποιητικής βιογραφίας» του Σωκράτη Μάλαμα

Με το «Λέω παραμύθια να ξορκίσω το κακό…», ένα «σχεδίασμα ποιητικής βιογραφίας του Σωκράτη Μάλαμα (εκδ. Πατάκη), ο Λέων Ναρ προσθέτει έναν τίτλο σε αυτό που ξεκίνησε με τον Θανάση Παπακωνσταντίνου. Μία χαρτογράφηση της στιχουργικής του Μάλαμα, των θεματικών που επανέρχονται ως μοτίβα στα τραγούδια του, των επιρροών και αναφορών του. Όλα αυτά με τη συνδρομή του ίδιου του τραγουδοποιού, ο οποίος απαντάει σε ερωτήσεις του ιστορικού διαμορφώνοντας μία κοινή αξιολόγηση -ή άλλοτε απόρριψη των κλισέ που τον ακολουθούν, όπως εκείνο το γνωστό του «ποιητή», το οποίο στοιχειώνει αρκετούς στιχουργούς. Είναι ένα σημείο που θίγει και ο συγγραφέας στην εισαγωγή του: «Δεν υπάρχει η παραμικρή πρόθεση να ταυτιστεί η στιχουργική με την ποίηση, όχι γιατί θεωρώ την πρώτη αναγκαστικά κατώτερη από καλλιτεχνικής απόψεως -είναι δύο ξεχωριστά είδη γραφής με αρκετά κοινά γνωρίσματα αλλά και με ποικίλες διαφορές».

Με τον τίτλο αυτό εμπλουτίζεται και μία τάση των τελευταίων χρόνων να αναλύεται πλέον το «σώμα» του ελληνικού τραγουδιού όχι μόνο από συνθετική ή καλλιτεχνική άποψη, αλλά και από κοινωνιολογική ή αισθητική (βλέπε, για παράδειγμα, τα βιβλία του Λεωνίδα Οικονόμου για το «τραύμα» και τον «έρωτα» στα τραγούδια του Στέλιου Καζαντζίδη ή τις μουσικές μονογραφίες του περιοδικού «Μετρονόμος»). Ενίοτε βέβαια το αποτέλεσμα είναι άνισο, καθώς μία… φιλοσοφίζουσα τάση υπερισχύει των καλών προθέσεων. Στην περίπτωση του Μάλαμα τα τραγούδια προσφέρονται, καθώς ο ίδιος είναι και δημιουργός και ερμηνευτής τους (στη μεγάλη πλειονότητα). Από την έκδοση, η οποία διαπερνά τα πρώτα χρόνια του στο «Αγροτικόν» του Νίκου Παπάζογλου έως τα σημερινά συναυλιακά sold out, επιλέγουμε ορισμένα αποσπάσματα που αποδίδουν το ύφος της συνεργασίας ανάμεσα στον συγγραφέα και τον μουσικό.

Τι θα όριζες ως καλό τραγούδι;

«Ό,τι σε συνεγείρει, διεγείρει τον συναισθηματικό σου κόσμο, και πολλές φορές συμπαρασύρει και τη νόηση. Η νόηση δεν είναι πια ο κριτής, γίνεται ο παρατηρητής ενός εξαιρετικού δρόμου, σε παίρνει από το χέρι και σε οδηγεί σε ένα μονοπάτι. Ορίστε, ο Ζαμπέτας χωρίς να τον ενδιαφέρει καθόλου, όλο αυτό το έργο το έκανε με τις μελωδίες του και με τα απλά λόγια που δανειζόταν από τους στιχουργούς. Το έκανε με μεγαλοψυχία. Το έκανε ο Θεοδωράκης στις μπαλάντες του τις παλιές με ένα πιάνο. Το έκανε ο Χατζιδάκις συστηματικά. Το έκανε ο Λοΐζος· προσπαθούσε, με όλες του τις δυνάμεις, να αγγίξει την καρδιά σου, τα πράγματα που αγγίζουν την καρδιά μας. Το έκανε ο Μπομπ Ντύλαν, συστηματικά. Το έκανε από μικρός με εκείνη την κιθάρα και με εκείνη την ιδιότροπη φωνή, αυτή την γκρίνια…Το έκαναν αργότερα τα μεγάλα μουσικά σχήματα, οι Pink Floyd, ας πούμε, μας έβαζαν μέσα στον κόσμο τους. Το τραγούδι που σε εισάγει κατευθείαν στον κόσμο του είναι το τραγούδι που δικαιώνει το όνομά του. Έτσι έκαναν οι Animals, με τις διασκευές…».

Θαυμαστής της Παπαγιαννοπούλου

«Πραγματικά… δεν μπορεί να γράψει άλλος “στο τραπέζι που τα πίνω λείπει το ποτήρι σου…”, δηλαδή με τον στίχο αυτόν έχει τελειώσει το τραγούδι, έχει ειπωθεί ολόκληρο. Ποιος από μας μπορεί με τέτοια λιτότητα, με τόσο συμπυκνωμένο και απλό λόγο, να περιγράψει μια τόσο σημαντική στιγμή;» αναρωτήθηκε ο Σωκράτης και συνέχισε τονίζοντας πως το υπόλοιπο κομμάτι απλώς επεξηγεί τον πρώτο στίχο, ο οποίος, ωστόσο, μπαίνει κατευθείαν στην ουσία, χωρίς να αφήνει μετέωρα ερωτήματα».

Η τεχνητή νοημοσύνη

Τον ρώτησα αν πιστεύει ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα καταφέρει να γράψει στίχους σαν αυτούς που γράφει ο άνθρωπος. «Δε νομίζω… Όχι, δε θα μπορέσει να γράψει αυτό που γράφτηκε το 730 από έναν Ιάπωνα ποιητή: «Χόρεψα μαζί με τη σκιά για μια κούπα κρασί, πότε θα λείψει η θλίψη από το γλέντι μας;». Θα γράψει μεγαλειώδη πράγματα η τεχνητή όψη της ευφυΐας, της νοημοσύνης, αλλά δε θα φτάσει μέσα στο ανθρώπινο αίμα. Δεν έχει αίμα, έναν νου που είναι πειραγμένος, γιατί ο νους του καθενός από μας είναι πειραγμένος…».

Ταμπέλες κι ετικέτες

Σχετικά με το «έντεχνος» (χαρακτηρισμός που κι εμένα δε με ικανοποιεί απόλυτα) ζήτησα το δικό του σχόλιο. Τον ρώτησα ποια είναι η άποψή του για τις ταμπέλες… «Αυτά είναι αστεία πράγματα. Είμαι λαϊκός, αλλά μ’ αρέσει η ροκ, η σόουλ, και το μπλουζ και η τζαζ μ’ αρέσουν επίσης το ίδιο. Τι να κάνω τώρα; Και η κλασική μουσική», απάντησε. Πέραν του χαρακτηρισμού «έντεχνος» τον οποίο του αποδίδουν, λένε συχνά ότι ο Σωκράτης γράφει «σαν ποιητής»… Ο ίδιος όμως διαφωνεί: «Οι φανφάρες αυτές, οι υπερβολές που λέγονται γενικώς! Δε γράφω σαν ποιητής. Γράφω σαν ένας άνθρωπος που την περισσότερη ώρα, ειδικά όταν έγραφα, την περνούσε εναγωνίως. Τώρα τι να λέμε, γράφεις σαν ποιητής και γράφεις σαν μπακάλης!».