Το «Νέο Μεγάλο Παιχνίδι» του Τραμπ θα πυροδοτήσει μια σύγκρουση υπερδυνάμεων;

Ο ελιγμός του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ για τη Γροιλανδία σηματοδοτεί την εμφάνιση ενός «Νέου Μεγάλου Παιχνιδιού», με τον έλεγχο αυτού του γίγαντα της Αρκτικής ν’ αναδεικνύεται ως το απόλυτο στρατηγικό έπαθλο (στη φωτογραφία του Reuters, επάνω, το αεροσκάφος με τον Ντόναλντ Τραμπ Τζούνιορ έχει προσγειωθεί στην πρωτεύουσα Νουούκ της Γροιλανδίας την 7η Ιανουαρίου 2025).

Οπως η διαμάχη του 19ου αιώνα για την Κεντρική Ασία, αυτός ο αγώνας για την εξουσία ξεπερνά τη γη και τον πάγο: όποιος έχει τον έλεγχο της Γροιλανδίας κερδίζει το κλειδί για τους θαλάσσιους διαδρόμους της Αρκτικής, τις κρίσιμες πρώτες ύλες και τη στρατιωτική υπεροχή σε μια ολοένα πιο προσιτή πολική περιοχή.

Η υποχώρηση των πάγων της Αρκτικής έχει αναδείξει τη Γροιλανδία σε γεωπολιτικό έπαθλο

Aλιευτικό σκάφος πλέει κοντά σ’ ένα τεράστιο παγόβουνο στην είσοδο του φιόρδ Jakobshavns κοντά στην Ιλουλισάτ της Γροιλανδίας (φωτογραφία Bob Strong/Reuters)

Καθώς τα εμπόδια υποχωρούν, αυτή η αυτόνομη επικράτεια της Δανίας — αν και δεν αποτελεί μέρος της ΕΕ — έχει μετατραπεί από ένα απομακρυσμένο φυλάκιο στο υπομόχλιο της γεωπολιτικής ισχύος του 21ου αιώνα. Η Γροιλανδία είναι το μεγαλύτερο νησί του κόσμου, σε στρατηγική τοποθεσία στην Αρκτική μεταξύ Αμερικής και Ευρώπης.

Παρά τον μικρό πληθυσμό του, 57.000 κυρίως Ινουίτ, κατέχει τεράστια γεωπολιτική θέση λόγω του αναξιοποίητου ενεργειακού δυναμικού του, συμπεριλαμβανομένων του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και των κρίσιμων ορυκτών.

Η εγγύτητά του με τις αναδυόμενες ναυτιλιακές διαδρομές της Αρκτικής και ο ρόλος του ως κέντρου στρατιωτικών επιχειρήσεων και επιτήρησής της ενισχύουν περαιτέρω τη στρατηγική του αξία, γράφουν σε ανάλυσή τους οι Sebastian Contin Trillo-Figueroa και Franz Jessen*.

Το 2019, η πρόταση του (και) τότε προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ν’ αγοράσει τη Γροιλανδία τράβηξε την παγκόσμια προσοχή, και παρουσιάστηκε ως «ουσιαστικά, μια μεγάλη συμφωνία ακινήτων». Οταν η πρωθυπουργός της Δανίας Μέτε Φρεντέρικσεν την απέρριψε ως «παράλογη», ο Τραμπ ακύρωσε μια επίσημη επίσκεψη στην Κοπεγχάγη.

Τα σχόλιά του, συμπεριλαμβανομένου ενός tweet μ’ έναν χρυσό Πύργο Τραμπ να δεσπόζει σ’ ένα χωριό του νησιού με τη λεζάντα, «Υπόσχομαι να μην το κάνω αυτό στη Γροιλανδία!» χλευάστηκαν ευρέως. Ωστόσο, αυτά τα σχόλια τόνισαν τις βαθύτερες στρατηγικές ανησυχίες των ΗΠΑ.

I promise not to do this to Greenland! pic.twitter.com/03DdyVU6HA

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) August 20, 2019

Η ανανεωμένη επιμονή

Η υποχώρηση των πάγων της Αρκτικής έχει αναδείξει τη Γροιλανδία σε γεωπολιτικό έπαθλο, με τη Διαστημική Βάση Pituffik να παραμένει για την Αμερική το κλειδί του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης βαλλιστικών πυραύλων και επιτήρησης του Διαστήματος.

Η ανανεωμένη επιμονή του Τραμπ υπογραμμίζει τους αυξανόμενους φόβους των ΗΠΑ για την κινεζική και ρωσική επιρροή στην Αρκτική. Το ενδιαφέρον της αυτόνομης κυβέρνησης της Γροιλανδίας για συνεργασία με την Κίνα, ιδιαίτερα σε έργα εξόρυξης, σε συνδυασμό με τη στρατιωτική συγκέντρωση της Ρωσίας στην περιοχή, έχει ενισχύσει την επείγουσα ανάγκη των ΗΠΑ να εμβαθύνουν την εμπλοκή τους.

Οι δηλώσεις του νέου προέδρου των ΗΠΑ, στο μεταξύ, φάνηκε να πιάνουν στον ύπνο την κυβέρνηση της Δανίας, μ’ αποτέλεσμα η πρωθυπουργός Μέτε Φρεντέρικσεν ν’ αναζητά ένα θετικό πλαίσιο για το επίμαχο ζήτημα.

Επιπλέον, στην τρέχουσα εποχή Trump 2.0, υπό τη σημαία του MAGA, ο αμερικανός πρόεδρος έχει μέσα σ’ ένα μήνα επαναλάβει τις επεκτατικές του φιλοδοξίες, στοχεύοντας στην απόκτηση της Γροιλανδίας και στην ανάκτηση της Διώρυγας του Παναμά.

Και στρατιωτική πίεση…

Η σχεδόν απόλυτη εξουσία του σ’ αυτήν τη δεύτερη θητεία προσθέτει βάρος στις διεκδικήσεις του. Σε συνέντευξη Τύπου της 7ης Ιανουαρίου — λίγες ημέρες πριν την ορκωμοσία του — δεν απέκλεισε τη χρήση στρατιωτικής ή οικονομικής πίεσης για την επίτευξη του στόχου του, ισχυριζόμενος ότι είναι ζωτικής σημασίας:

«Οι άνθρωποι ούτε γνωρίζουν εάν η Δανία έχει οποιοδήποτε νόμιμο δικαίωμα σ’ αυτό. Αλλά αν το γνωρίζουν, θα πρέπει να το ξεχάσουν… Το χρειαζόμαστε για την εθνική ασφάλεια».

Στην πλατφόρμα του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επέμεινε: «Ο Ελεύθερος Κόσμος χρειάζεται ασφάλεια, ισχύ και ΕΙΡΗΝΗ! Αυτή είναι μια συμφωνία που πρέπει να γίνει».

Για την Κίνα, η παρουσία των ΗΠΑ στη Γροιλανδία απειλεί την πρωτοβουλία της για τον Πολικό Δρόμο του Μεταξιού και την κυριαρχία της στις κρίσιμες πρώτες ύλες, απαραίτητες για προηγμένες τεχνολογίες.

Επιπλέον, η υπερθέρμανση της Αρκτικής θα μπορούσε να μειώσει τους χρόνους μεταφοράς για το ασιατικό εμπόριο με την Ευρώπη, καθιστώντας τον έλεγχο της περιοχής όλο και πιο πολύτιμο. Κατά συνέπεια, προκύπτουν τρία πιθανά σενάρια.

Μια διπλωματική προσέγγιση

Πρώτον, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να υιοθετήσουν μια διπλωματική προσέγγιση που θα προσφέρει στη Γροιλανδία οικονομικά κίνητρα, πακέτα ανάπτυξης και εγγυήσεις αυτονομίας.

Η συνομιλία διάρκειας 45 λεπτών, που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα, μετατράπηκε σε έντονη ανταλλαγή απόψεων όταν η Φρεντέρικσεν είπε στον Τραμπ ότι η Γροιλανδία δεν είναι προς πώληση, σύμφωνα με δημοσίευμα δημοσιεύματα (εικόνα Reuters, Wion Web Team)

Η πρόκληση θα ήταν να πειστούν οι Γροιλανδοί ότι η ενσωμάτωση με την Ουάσιγκτον θ’ αποφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη εφόσον ξεπεραστεί η αντίσταση της Δανίας, η οποία έχει τις ρίζες της στην ιστορία, την εθνική υπερηφάνεια και τις στρατηγικές ανησυχίες.

Κάτι τέτοιο θα περιόριζε την πρόσβαση της Κίνας σε κρίσιμα ορυκτά καθώς και την πολική επέκτασή της, πιέζοντάς την πιθανότατα να εμβαθύνει τις συνεργασίες της με άλλα κράτη της Αρκτικής, ιδιαίτερα τη Ρωσία.

Δεύτερον, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν ν’ αποκτήσουν οικονομικό ή γεωπολιτικό πλεονέκτημα μέσω αυξημένων επενδύσεων και άμεσης βοήθειας, απομονώνοντας ενδεχομένως τη Γροιλανδία από τη Δανία.

Η Ουάσιγκτον μπορεί επίσης ν’ ασκήσει πολιτική πίεση στην Κοπεγχάγη, παρουσιάζοντας στο Αρκτικό Συμβούλιο την ευθυγράμμιση του Νουούκ με την Ουάσιγκτον ως κρίσιμη για την ασφάλεια του ΝΑΤΟ και της Αρκτικής υπό το πρόσχημα της συλλογικής άμυνας, αποδυναμώνοντας έτσι την ικανότητα της Δανίας να διατηρεί τον έλεγχο.

Αν και αυτό αντικατοπτρίζει κατά κάποιο τρόπο τις μεθόδους της Κίνας για επέκταση της επιρροής της, ενέχει τον κίνδυνο να δυσαρεστήσει τους ευρωπαίους συμμάχους και θα μπορούσε να ωθήσει το Πεκίνο να ενισχύσει την οικονομική δέσμευση με τις τοπικές αρχές και να κινητοποιήσει τη διπλωματική αντίθεση, παρουσιάζοντας την Ουάσιγκτον ως αποσταθεροποιητική δύναμη.

Ενα επιθετικό σενάριο

Το πιο επιθετικό σενάριο περιλαμβάνει την de facto διεκδίκηση του ελέγχου των στρατηγικών πόρων ή της στρατιωτικής υποδομής της Γροιλανδίας χωρίς επίσημη εξαγορά, παρακάμπτοντας πλήρως τη Δανία και απειλώντας ακόμη και με οικονομικές επιπτώσεις εάν η Κοπεγχάγη αντισταθεί σε μια αμερικανική επιβολή.

Μόνο άνευ προηγουμένου δεν είναι μια τέτοια ενέργεια: οι ΗΠΑ έχουν ιστορικά δικαιολογήσει παρεμβατικές πολιτικές υπό το πρόσχημα της προστασίας της περιφερειακής σταθερότητας.

Ενώ το θεμελιώδες Δόγμα Μονρόε στόχευε ν’ αποτρέψει την ευρωπαϊκή παρέμβαση στην Αμερική, το Επακόλουθο του Ρούσβελτ διεύρυνε το πεδίο εφαρμογής του, νομιμοποιώντας την επέμβαση των ΗΠΑ στο Δυτικό Ημισφαίριο για τη διατήρηση της σταθερότητας ή την υπεράσπιση των συμφερόντων τους.

Εξάλλου, η πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών στη Γροιλανδία δεν συνιστά απλώς μια εδαφική φιλοδοξία αλλά αποτελεί μέρος μιας συνολικής στρατηγικής προσέγγισης για τη διασφάλιση της σφαίρας επιρροής της.

H Διαστημική Βάση Pituffik στη Γροιλανδία παραμένει για τις ΗΠΑ το κλειδί του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης βαλλιστικών πυραύλων και επιτήρησης του Διαστήματος (φωτογραφία από wikipedia.org)

Θα μπορούσε βέβαια να προκαλέσει διεθνή αντίδραση, ιδιαίτερα από την ΕΕ, η οποία θα ήταν νομικά υποχρεωμένη ν’ απαντήσει σε κάθε είδους εχθρότητα ή κυρώσεις κατά της Δανίας, προσδίδοντας συνεπώς απρόσμενη βαρύτητα στην «πράξη κατά των μέτρων εξαναγκασμού».

Ο παράγοντας Κίνα

Με βάση, ωστόσο, τις πρόσφατες εξελίξεις τον Ιανουάριο του 2025, η απάντηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε τέτοιες απειλές – ενώ επικρίνει συνεχώς την Κίνα για θέματα που δεν επηρεάζουν άμεσα την Ευρώπη – εκθέτει τόσο την αδυναμία της όσο και την έλλειψη σαφούς στρατηγικής εκ μέρους της.

Ενα άλλο θέμα είναι η Κίνα. Θα μπορούσε να ερμηνεύσει την πίεση των ΗΠΑ στη Γροιλανδία με τρεις τρόπους: ως μέρος μιας ευρύτερης γεωπολιτικής στρατηγικής περιορισμού, μια διεκδίκηση κυριαρχίας που αμφισβητεί τη διευρυνόμενη παγκόσμια επιρροή του Πεκίνου και ως προηγούμενο για τον περιορισμό των φιλοδοξιών του σε περιοχές όπως η Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Κατά συνέπεια, ενώ τηρεί την αρχή της μη παρέμβασης, η Κίνα πιθανόν να σταθμίσει τις στρατηγικές επιπτώσεις των ενεργειών των ΗΠΑ, αντιμετωπίζοντάς τις ως μέρος ενός ευρύτερου αγώνα για παγκόσμια πρωτοκαθεδρία.

Σε απάντηση, θα μπορούσε ν’ ακολουθήσει δύο προσεγγίσεις, έχοντας αποκλείσει την αδράνεια. Πρώτον, να λάβει δυναμικά αντίμετρα, όπως η ενίσχυση των στρατιωτικών και οικονομικών εταιρικών σχέσεων με τη Ρωσία, ενθαρρύνοντας παράλληλα την τοπική αντίσταση στη Γροιλανδία μέσω βοήθειας και επενδύσεων. Για τη Δανία – έναν βασικό σύμμαχο των ΗΠΑ – αυτή η εξέλιξη θα την έφερνε σε μια πολύ άβολη και επισφαλή θέση.

Απειλή για την εθνική ασφάλεια

Μια πιο διεκδικητική ενέργεια, αν και λιγότερο πιθανή, προσβλέπει στην αντιπαροχή. Ενώ η Κίνα μπορεί επίσημα να χαρακτηρίσει τη Γροιλανδία ως εσωτερικό ζήτημα της Δανίας – ευθυγραμμιζόμενη με την πολιτική της για μη παρέμβαση – θα δυσκολευόταν ν’ αγνοήσει την πίεση των ΗΠΑ στην επικράτεια.

Εάν το Πεκίνο αντιταχθεί με μια καλύτερη οικονομική πρόταση, θα πυροδοτήσει μια σοβαρή γεωπολιτική αντιπαράθεση. Η Δανία πιθανότατα θα απέρριπτε μια τέτοια προσφορά, για τη διατήρηση των δυτικών συμμαχιών, ωστόσο η απάντηση της Γροιλανδίας θα μπορούσε να είναι πιο διαφοροποιημένη εάν η Κίνα υποσχόταν ουσιαστική ανάπτυξη υποδομών και σεβασμό στην κυριαρχία της.

Οι ΗΠΑ θα εξελάμβαναν κάθε προσπάθεια της Κίνας να εργαστεί πάνω σ’ εναλλακτικές λύσεις με τη Γροιλανδία ως άμεση απειλή για την εθνική τους ασφάλεια και την κυριαρχία στην Αρκτική. Θα χρησιμοποιούσαν έτσι κάθε διαθέσιμο εργαλείο για να την εμποδίσουν, συμπεριλαμβανομένων των κυρώσεων και της κλιμάκωσης της στρατιωτικής παρουσίας.

Τα υποβρύχια ταχείας επίθεσης κατηγορίας Seawolf και Los Angeles, USS Connecticut και USS Hartford αντίστοιχα, διαπερνούν τον πάγο στο πλαίσιο της άσκησης ICEX στη Θάλασσα Μποφόρ της Αρκτικής, τη 10η Μαρτίου 2018 (φωτογραφία Reuters)

Το Πεκίνο θα διακινδύνευε τη φήμη του καθώς μια τέτοια προσφορά θα μπορούσε να εκληφθεί ως νεοαποικιοκρατία, ιδιαίτερα εάν αγνοεί τη βούληση του γηγενούς πληθυσμού ή υπονομεύει τη δανική κυριαρχία.

Ο πειρασμός…

Επιπλέον, θα δυσκολευόταν να υπερασπιστεί τη θέση του σε ευαίσθητα ζητήματα όπως του Θιβέτ, της Σιντζιάνγκ και της Ταϊβάν, όπου εποπτεύει κάθε κίνηση για ανεξαρτησία.

Ωστόσο, ο πειρασμός είναι δύσκολο ν’ αγνοηθεί: η ισχυρή κινεζική εμπλοκή θα σηματοδοτούσε μια ιστορική αλλαγή που θα έφτανε πέρα από τη γεωπολιτική της Αρκτικής, αμφισβητώντας τη δυτική κυριαρχία και ενδεχομένως αλλάζοντας τη δυναμική ισχύος του Αρκτικού Συμβουλίου.

Η Μόσχα μπορεί αρχικά να χαιρετίσει αυτήν την εξέλιξη, αλλά στη συνέχεια να γίνει πιο επιφυλακτική εξαιτίας της επεκτεινόμενης παρουσίας του Πεκίνου. Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, αυτά τα σενάρια υπογραμμίζουν την ανάδειξη της Γροιλανδίας ως σημείου ανάφλεξης καίριας σημασίας στον ευρύτερο ανταγωνισμό ΗΠΑ – Κίνας.

Η διαμάχη περιστρέφεται γύρω από στρατηγικούς πόρους, θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους και στρατιωτική τοποθέτηση στην Αρκτική, και ωθεί τις υπερδυνάμεις στην επιδίωξή τους για κυριαρχία ν’ αμφισβητήσουν τους διεθνείς κανόνες, αναδιαμορφώνοντας την περιοχή σε μια ολοένα και πιο διαφιλονικούμενη γεωπολιτική αρένα.

Η «Πολική Στροφή» του Τραμπ

Η επιμονή του Τραμπ για τη Γροιλανδία θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την «Πολική Στροφή» του, ένα αντίστοιχο με τη Στροφή του Ομπάμα στην Ασία, αλλά επικεντρωμένο στις φιλοδοξίες της Αρκτικής.

Για όσους αμφέβαλλαν για το όραμα της εξωτερικής πολιτικής του νέου προέδρου των ΗΠΑ, η προσπάθειά του να επανακαθορίσει το Επακόλουθο του Ρούσβελτ – καλυπτόμενη από προστατευτισμό, απομονωτισμό και εθνικισμό – προσφέρει μια σαφή ανταπόδειξη.

Εάν είναι επιτυχής, μπορεί να κερδίσει ακόμη και τον τίτλο «Επακόλουθο του Τραμπ». Μακριά από το να χαρακτηρίζεται ανόητη, η προσέγγισή του αποκαλύπτει μια υπολογισμένη γεωπολιτική στρατηγική που ελλοχεύει κάτω από την επιφάνεια της ρητορικής του για τα ακίνητα.

* Ο Franz Jessen είναι πρώην πρεσβευτής της ΕΕ στις Φιλιππίνες και το Βιετνάμ, αναπληρωτής Επικεφαλής της ΕΕ (Πεκίνο), Οικονομολόγος και Διπλωμάτης στις Σχέσεις ΕΕ-Ασίας

Ο Sebastian Contin Trillo-Figueroa είναι γεωπολιτικός αναλυτής στις σχέσεις ΕΕ – Ασίας και υπότροφος του προγράμματος AsiaGlobal στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ