Ψηφίσαμε σταθερότητα ή ηγεμονία;

Σε άρθρο μου πριν τις εκλογές είχα επισημάνει ότι η αδυναμία της τακτικής ΣΥΡΙΖΑ/Τσίπρα να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για ένα ισχυρό εκλογικό συνασπισμό μέσω της προγραμματικής σύγκλισης με κόμματα του κέντρου ήδη από τον Σεπτέμβριο 2015 (ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, Ποτάμι) ήταν πιθανόν να διαμορφώσει όρους ηγεμονίας της ΝΔ. Αν και κανείς σοβαρός αναλυτής δεν μπορούσε να προβλέψει τη διάσταση αυτής της ηγεμονίας (+20% από το δεύτερο κόμμα), το αποτέλεσμα είναι η σοβαρή ασυμμετρία στη διάταξη ισχύος του κομματικού συστήματος, και οι συνέπειές της για τον αποτελεσματικό έλεγχο, τη λογοδοσία και την αποδοτικότητα της επόμενης κυβέρνησης.

Το εκλογικό αποτέλεσμα αποτυπώνει με σαφήνεια ότι επικράτησε στην ιεράρχηση του εκλογικού σώματος η ανάγκη για πολιτική σταθερότητα και μία καλύτερη οικονομική προοπτική με σαφείς στόχους. Για μια χώρα η οποία πέρασε από τις δοκιμασίες της “ερήμου” μετά το 2009 (οικονομική και πολιτική κρίση, πανδημία, ύφεση, πληθωρισμός), η “όαση” της συνετής διακυβέρνησης ήταν κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτη. Αυτό εξηγεί την ευρύτερη αποδοχή των μνημονιακών μεταρρυθμίσεων της περιόδου 2015-2018, αλλά και τα υψηλά επίπεδα στήριξης για την κυβέρνηση 2019-2023.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη είχε συγκριτικά καλύτερες επιδόσεις από τις κυβερνήσεις από το 1974, γιατί κινήθηκε με ρεαλισμό και αναζήτησε πρακτικές λύσεις για την αντιμετώπιση σοβαρών κινδύνων. Στην περίπτωση της αμφισβήτησης της κυριαρχίας από την Τουρκία επέλεξε την άμεση ενίσχυση του αμυντικού εξοπλισμού, την επιχειρησιακή ετοιμότητα και την αξιοποίηση όλων των διπλωματικών επαφών τις οποίες είχαν ήδη  καθιερώσει οι προηγούμενες κυβερνήσεις (ΕΕ, ΗΠΑ, Ισραήλ, Αίγυπτος). Το “παράθυρο ευκαιρίας” των σεισμών αξιοποιήθηκε καταλλήλως, και διευκόλυνε την πρόσκαιρη “ανακωχή” με την πρωτόγνωρη για τα δεδομένα του Αιγαίου μετά το 1974 αποχή από κάθε επιχειρησιακή ενέργεια αμφισβήτησης της κυριαρχίας από θαλάσσης ή από αέρος.

Στην περίπτωση της πανδημίας υιοθέτησε ένα αποτελεσματικό σύστημα εμβολιασμού, το οποίο προστάτευσε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, και περιόρισε την κριτική για τα επιμέρους σφάλματα διαχείρισης.

Για την αντιμετώπιση της ύφεσης μετά την πανδημία ακολούθησε την “πεπατημένη” οδό για την οικονομική ανάκαμψη των υπολοίπων κρατών-μελών της ΕΕ, και διασφάλισε την ομαλή οικονομική ενίσχυση από τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης. Το ίδιο έπραξε για την αντιμετώπιση της ακρίβειας με πρακτικά μέτρα ανακούφισης στοχευμένων κοινωνικών ομάδων.

Για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους εκμεταλλεύτηκε την προεργασία σε θεσμικό επίπεδο της προηγούμενης κυβερνητικής περιόδου και τους περιορισμούς του λοκντάουν για να υπερβεί τις αντιστάσεις της διοίκησης (‘path dependency’) στην ραγδαία αύξηση της παροχής των ψηφιακών υπηρεσιών από το δημόσιο. Οι πολίτες υποδέχτηκαν με ανακούφιση τις νέες αυτές δυνατότητες.

Η αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής διευκόλυνε την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων, την τόνωση της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας και την ενίσχυση της απασχόλησης.

Τα παραπάνω ενδεικτικά στοιχεία τεκμηριώνουν την επιμέλεια και την πρακτικότητα στη διεύθυνση του μεγαλύτερου μέρους του κυβερνητικού έργου, αλλά ο πήχυς είναι εξαιρετικά χαμηλά στην Ελλάδα. Η κυβερνητική λειτουργία στη χώρα μας εξακολουθεί να παρουσιάζει σοβαρές υστερήσεις τόσο από πλευράς οργάνωσης, όσο και αποδοτικότητας στους περισσότερους δείκτες συγκριτικής αξιολόγησης των κυβερνητικών αποτελεσμάτων σύμφωνα με στοιχεία ΕΕ και ΟΟΣΑ. Η βιωσιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης θα κριθεί από ουσιαστικές εξελίξεις σε πολλούς επιμέρους δείκτες. Ακόμη και στο ψηφιακό μετασχηματισμό, η χώρα εξακολουθεί να βρίσκεται χαμηλά στους συγκριτικούς δείκτες (DESI), ενώ ήταν μάλλον αδύναμες οι επιδόσεις σε ζητήματα βελτίωσης του ανθρωπίνου δυναμικού και της διαλειτουργικότητας του δημοσίου τομέα.

Κατά συνέπεια, η κυβερνητική περίοδος 2019-2023 αξιολογήθηκε μεν θετικά από το εκλογικό σώμα, αλλά αυτό δεν πρέπει να συσκοτίσει τις πραγματικές αδυναμίες της κυβερνητικής λειτουργίας. Ο συντονισμός του κυβερνητικού έργου στο “επιτελικό κράτος” δεν απέτρεψε σοβαρές υστερήσεις σε ορισμένα υπουργικά χαρτοφυλάκια, ενώ δεν χρησιμοποιήθηκε τελικά η συγκέντρωση πληροφόρησης για την αξιολόγηση του πολιτικού προσωπικού, αφού άλλου χαρακτήρα αξιολογήσεις επικράτησαν για το διορισμό ή την παύση μελών του υπουργικού συμβουλίου. Το ζήτημα των “υποκλοπών” και τα “Τέμπη” πρέπει να γίνουν αντιληπτά ως υπαρκτές και σοβαρές αδυναμίες του συστήματος διακυβέρνησης, και όχι ως κατά περίπτωση αστοχίες.

Η δημοκρατία είναι ένα σύστημα στο οποίο οι εντολείς (εκλογικό σώμα) αναθέτουν στους εντολοδόχους (συμπολίτευση) την εντολή λήψης αποφάσεων και ανάληψης κυβερνητικών δράσεων υπό τον όρο της διαρκούς εποπτείας, ελέγχου και λογοδοσίας της κυβέρνησης. Το εκλογικό σώμα σε τελική ανάλυση θα “αποβάλλει τους κατεργάρηδες”, οι οποίοι δεν εκπλήρωσαν τους στόχους της εντολής αυτής.

Μετά το εκλογικό αποτέλεσμα της 21/5 δεν πρέπει να θεωρήσουμε αυταπόδεικτα δεδομένη την εκπλήρωση της πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας. Οι συνθήκες οιονεί πολιτικής κυριαρχίας δεν είναι αυτονόητο ότι θα κάνουν περισσότερο αποδοτική μία κυβέρνηση η οποία κατά τεκμήριο δεν απειλείται εκλογικά από άλλη δύναμη. Καμία άλλη δύναμη μετά το 1974 δεν κατόρθωσε να διασφαλίσει μία τρίτη κατά σειρά ανανέωση της εντολής, οπότε αυτό το δεδομένο ενδεχομένως να λειτουργήσει διασπαστικά στη συνοχή του κυβερνητικού προσωπικού και της αφοσίωσής τους σε ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Αντιθέτως, η δεύτερη θητεία των περισσότερων κυβερνήσεων χαρακτηρίστηκε από χαμηλότερη δυναμική μεταρρυθμιστικού έργου και σοβαρά προβλήματα διεύθυνσης (πχ Παπανδρέου 1985-1989, Σημίτης 2000-2004, Καραμανλής 2007-2009). Θα πρέπει να σημειωθεί μία εξαιρετικά σημαντική υπέρβαση αυτής της νόρμας, προκειμένου σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα η κυβερνητική λειτουργία να καθοδηγήσει αποτελεσματικά τη βιώσιμη ανάπτυξη στη χώρα, η οποία απαιτείται περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο.

Ο Μάνος Παπάζογλου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικών Συστημάτων Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου