Avedon 100: Ο ποιητής που έγινε φωτογράφος

«Ένα πορτρέτο δεν είναι «κατ’ εικόνα». Τη στιγμή που ένα συναίσθημα ή ένα γεγονός μετατρέπεται σε φωτογραφία δεν είναι πλέον απλά μια απεικόνιση αλλά μια άποψη… Όλες οι φωτογραφίες είναι ανακριβείς. Καμία από αυτές δεν είναι η αλήθεια».

Richard Avedon

Avedon 100, Cover © The Richard Avedon Foundation Courtesy Gagosian

Είχα την τύχη να γνωρίσω τον Ρίτσαρντ Άβεντον, δύο χρόνια πριν πεθάνει, τον Οκτώβριο του 2002, στη Νέα Υόρκη. Είχα ζητήσει να κάνω μια συνέντευξη μαζί του, με αφορμή την αναδρομική του έκθεση στο Μουσείο Metropolitan με τίτλο Portraits, και θα είχα πέντε λεπτά μαζί του, έναν ελάχιστο χρόνο. Όταν έφτασα στο μουσείο ήταν ακόμη πολύ νωρίς το πρωί. Ήθελα να έχω λίγο χρόνο να δω και την έκθεση του Γκογκέν, η οποία φιλοξενούνταν στην διπλανή αίθουσα.

Έργα από κάθε σημαντικό στάδιο της καριέρας του Γάλλου καλλιτέχνη και από κάθε φυλάκιό του στη Βρετάνη, την Προβηγκία, τη Μαρτινίκα, την Ταϊτή και τα νησιά Marquesas.  Στην είσοδο της έκθεσης στέκονταν ο Άβεντον. Η υπεύθυνη με σύστησε. «Θα βρείτε λίγο χρόνο να μιλήσουμε» τον ρώτησα με θάρρος; Κάπως έτσι κατέληξα να δω την έκθεση του Γκογκέν παρέα με τον Ρίτσαρντ Άβεντον και έναν φίλο του. Μεγάλος εξερευνητής της ψυχής αλλά και μάγος της εικόνας ο Άβεντον δίπλα στον Γκογκέν ήταν σαν αδερφός του. Η αντισυμβατική ζωή του ενός, η αντισυμβατική προσέγγιση του άλλου. Και οι δύο μελετητές της ζωής και των ανθρώπων. Συνοδοιπόροι.

Ο Γκογκέν πέρασε μεγάλο μέρος της παιδικής του ηλικίας στο Παρίσι και στο Περού και στα νιάτα του ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο με τον εμπορικό ναυτικό και τον στρατό. Επιστρέφοντας στο Παρίσι, ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως χρηματιστής, παντρεύτηκε μια Δανή και απέκτησε πέντε παιδιά, τα οποία ήταν πολύ αγαπητά, παρά τον περιπετειώδη τρόπο ζωής του. Μετά την κατάρρευση του γαλλικού χρηματιστηρίου το 1882, ξεκίνησε σοβαρά το επάγγελμά του ως ζωγράφος, ταξιδεύοντας σε απομακρυσμένα λιμάνια στη Βρετάνη, την Καραϊβική και τον Νότιο Ειρηνικό, κυρίως στην Ταϊτή και στο απόκρημνο νησί Hiva Oa στις Marquesas. όπου πέθανε το 1903 και είναι θαμμένος.

RICHARD AVEDON Student Non-Violent Coordinating Committee, headed by Julian Bond, Atlanta, Georgia, March 23, 1963 © The Richard Avedon Foundation Courtesy Gagosia

O ντοκιμενταρίστας Avedon

Ο Άβεντον πραγματοποίησε και εκείνος το δικό του ταξίδι. Ενώ έγινε γνωστός κυρίως για τη σχέση του με τη μόδα και τα πορτρέτα των διάσημων, ο ίδιος ήταν ένας μεγάλος ντοκιμενταρίστας της Αμερικής. Η δουλειά του ήταν αφιερωμένη σε εκτεταμένα έργα πορτραίτου που εξερευνούσαν πολιτιστικές, πολιτικές και προσωπικές ανησυχίες. Το 1963-64 κατέγραψε το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων στον αμερικανικό Νότο. Κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Βιετνάμ, φωτογράφισε φοιτητές, καλλιτέχνες και ακτιβιστές, καθώς και θύματα του πολέμου στις ΗΠΑ και το Βιετνάμ. Το 1976 παρήγαγε το «The Family», ένα σύνθετο πορτρέτο της αμερικανικής ελίτ εξουσίας κατά τη διάρκεια της 200χρονης των ΗΠΑ.

Το Magnum έργο του φωτογράφου, «In the American West» (1985), απεικόνιζε ανθρακωρύχους, κατάδικους, σερβιτόρους, κρεοπώλες και άλλους εργάτες με ακριβείς λεπτομέρειες, χρησιμοποιώντας την κάμερα μεγάλου μεγέθους και το απλό λευκό σκηνικό χαρακτηριστικό του ώριμου στυλ του. Ο Άβεντον τόνισε ότι αυτά τα πορτρέτα δεν έπρεπε να θεωρηθούν απλά «αρχεία ανθρώπων».

Η μόδα ήταν και εκείνη μεγάλο κομμάτι της δουλειάς του. Το 1965 ξεκίνησε μια μακροχρόνια σχέση με τη Vogue που συνεχίστηκε μέχρι το 1988. Τα επόμενα χρόνια, δημιούργησε τρομερές δημιουργικές συνεργασίες με τη γαλλική έκδοση Egoiste και το The New Yorker. Στις σελίδες αυτών των περιοδικών αναζωογόνησε το φορμαλιστικό του στυλ, επενδύοντας την εικόνα του με δυναμισμό και θεατρικότητα.

RICHARD AVEDON Audrey Hepburn, New York, January 20, 1967 © The Richard Avedon Foundation Courtesy Gagosian

Ως κορυφαίος αναζητητής του μυστηρίου ενός πορτρέτου ο Άβεντον πέτυχε παγκόσμια επιτυχία -μια εποχή κέρδιζε περίπου 250 εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο- κυρίως από τις πολυάριθμες συμφωνίες που είχε με τους διαφημιστές, το κραγιόν Revlon ή τη μπύρα Pabst. Η άνοδος του στο επάγγελμά του είχε περισσότερο τον χαρακτήρα της ξαφνικής και αβίαστης κατάκτησης ενός οροπεδίου παρά της οδυνηρής αναρρίχησης σε μια κορυφή επιτυχίας, ήταν ήδη διάσημος στα είκοσι δύο του χρόνια.  Άλλωστε ο δρόμος του ήταν ήδη διαγεγραμμένος από τα παιδικά του χρόνια, αφού ο πατέρας του έκανε μεγάλα όνειρα για εκείνον.

Γεννήθηκε στις 15 Μαΐου 1923 στο Μανχάταν, γόνος εβραϊκής οικογένειας που είχε μεταναστεύσει στην Αμερική από τη Ρωσία δύο γενιές πριν. Ο πατέρας του ήταν συνιδιοκτήτης ενός πολυκαταστήματος γυναικείων ενδυμάτων που ονομαζόταν Avedon’s Fifth Avenue, είχε μεγάλη εκτίμηση για το πρακτικό και ήταν αποφασισμένος να κάνει τον γιο του να εκτιμήσει τη σημασία του να είναι οικονομικά ανεξάρτητος.

Έλεγε συχνά στον νεαρό Ρίτσαρντ πως αν δεν πρόσεχε, θα εντάσσονταν στον στρατό των αναλφάβητων και θα κατέληγε οδηγός ταξί. Για να τον εντυπωσιάσει περισσότερο με την αξία των χρημάτων έδινε στο νεαρό αγόρι ένα εβδομαδιαίο επίδομα πέντε λεπτών, σε πένες, που καταβάλλονταν αφού ο Ρίτσαρντ παρουσίαζε έναν ακριβή προϋπολογισμό με το τι θα έκανε αυτά τα χρήματα.

Όταν ο Άβεντον έγινε δώδεκα χρονών, ο πατέρας του εικονογράφησε μια διάλεξη για τους κινδύνους του ποτού δίνοντάς του ένα μπουκάλι κρασί. Ο νεαρός το ήπιε αφού πρώτα ζωγράφισε επάνω του ένα σχέδιο με το πρόσωπο του Φρεντ Αστέρ. Την επόμενη μέρα ξύπνησε με πονοκέφαλο.

RICHARD AVEDON Lew Alcindor, 61st Street and Amsterdam Avenue, New York City, May 2, 1963 © The Richard Avedon Foundation Courtesy Gagosian

Ο ποιητής που έγινε φωτογράφος

Ήταν δεκαεπτά ετών όταν έφυγε από το σπίτι, αποφασισμένος να πάρει τον δικό του δρόμο και να μην καταλήξει να γίνει οδηγός ταξί. Ταυτόχρονα, άφησε το γυμνάσιο De Witt Clinton, χωρίς να αποφοιτήσει. Εκτός από μερικά μαθήματα στη λογοτεχνία αργότερα στο πανεπιστήμιο Κολούμπια δεν ξαναγύρισε στο σχολείο. Η φιλοδοξία του αρχικά δεν ήταν να γίνει φωτογράφος αλλά ποιητής. Μελέτησε με ευλάβεια τα έργα των Sandburg, Yeats, Jeffers, MacLeish και T. S. Eliot και έγραψε πολλά ποιήματα ο ίδιος, μερικά από τα οποία δημοσιεύτηκαν στο Journal-American και στη στήλη του H. I. Phillips στη New York Sun.

Η φιλοδοξία του να γίνει ποιητής έληξε όταν κατατάχτηκε στον στρατό, όπου υπηρέτησε στο φωτογραφικό τμήμα των εμπορικών ναυτικών. Στη συνέχεια μαθήτευσε δίπλα στον Ρώσο φωτογράφο Alexey Brodovitch στη Νέα Σχολή Κοινωνικών Ερευνών από το 1944 έως το 1950 και έγινε ο προστατευόμενος του. Στη συνέχεια ο Άβεντον έγινε φωτογράφος προσωπικού για το Junior Bazaar, το Harper’s Bazaar και της Vogue. Το 1994 ήταν ο πρώτος φωτογράφος προσωπικού που προσλήφθηκε από το The New Yorker.

Μετά από αυτό η καριέρα του εκτοξεύτηκε. Φωτογράφιζε ως και τη μέρα που άφησε την τελευταία του πνοή. Στα 81 του χρόνια ξεκίνησε ένα μεγάλο εγχείρημα με τίτλο «Democracy» για το περιοδικό The New Yorker, αποφασισμένος να καταγράψει τη σύγχρονη Αμερική. Δεν ολοκλήρωσε ποτέ το πολιτικό του κολλάζ γιατί έπαθε εγκεφαλική αιμορραγία στο Τέξας την ώρα που εργάζονταν.

RICHARD AVEDON Ronald Fischer, beekeeper, Davis, California, May 9, 1981 © The Richard Avedon Foundation Courtesy Gagosian

100 xρόνια από τη γέννηση του Άβεντον

Για να τιμήσει την ζωή και το μεγάλο έργο του μεγάλου φωτογράφου, το Μουσείο Gagosian παρουσιάζει την «Avedon 100», μια έκθεση ορόσημο για τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας από τη γέννηση του. Η έκθεση η οποία άνοιξε στις 4 Μαΐου 2023, στη Νέα Υόρκη, φιλοξενεί τα διάσημα πορτρέτα του φωτογράφου επιλεγμένα από 150 διασημότητες που γνώριζαν το έργο του, συμπεριλαμβανομένων διακεκριμένων καλλιτεχνών, σχεδιαστών, μουσικών, συγγραφέων, επιμελητών και εκπροσώπων του κόσμου της μόδας—που αναλύουν τον αντίκτυπο της δουλειάς του φωτογράφου σήμερα.

RICHARD AVEDON Sandra Bennett, twelve year old, Rocky Ford, Colorado, August 23, 1980 © The Richard Avedon Foundation Courtesy Gagosian

Η έκθεση καταγράφει τη διαρκή επιρροή του Άβεντον στη φωτογραφία και τη βαθιά παγκόσμια εντύπωση στην οπτική κουλτούρα. Σε μια εγκατάσταση που σχεδίασε ο Stefan Beckman, η έκθεση καλύπτει έξι δεκαετίες του έργου του, συμπεριλαμβανομένης της σειράς «In the American West» και εικόνων του κινήματος κοινωνικής δικαιοσύνης, καθώς και κλασικών πορτρέτων, διαφήμισης και μόδας. Διαθέτει εμβληματικές και σπάνιες φωτογραφίες, ανάμεσά τους αρκετές από τις τοιχογραφίες του καλλιτέχνη σε μέγεθος μεγαλύτερο από το φυσικό, καθώς και έργα που δημιουργήθηκαν για την αναδρομική του έκθεση το 1978 στο Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης.

Οι φωτογραφίες εμφανίζονται με χαλαρή χρονολογική σειρά, με ιδιαίτερη προσοχή στον οπτικό ρυθμό, δείχνοντας παράλληλα πώς ο καλλιτέχνης έσβησε τις γραμμές ανάμεσα στη φωτογραφία και στην τέχνη, και εδραίωσε τη θέση του μέσου σε έναν απαιτητικό χώρο.

Δείτε το βίντεο

Τα διάσημα πορτρέτα του Άβεντον

Μεταξύ των πολλών αξιοσημείωτων εικόνων που προβάλλονται είναι η τοιχογραφία του Avedon με πολλές εικόνες της Marilyn Monroe, ενώ το δυναμικό πορτρέτο της Tina Turner  (1971) είναι τυπωμένο σε μνημειώδη κλίμακα και επιλέχθηκε για την έκθεση από τον Tonne Goodman. Σε πολλές περιπτώσεις, η σύνδεση μεταξύ μιας φωτογραφίας και του ανθρώπου που την επέλεξε, ενισχύει το ήδη ισχυρό αντίκτυπο του έργου. Η Χίλαρι Κλίντον, για παράδειγμα επέλεξε το πορτρέτο του Avedon (2003) για το «The New Yorker», ενώ ο Taryn Simon αναζήτησε μια εικόνα του Salman Rushdie (1994). Μεταξύ πολλών ασυνήθιστων εικόνων που επιλέχθηκαν για την έκθεση είναι αυτή που διάλεξε η Miuccia Prada, ένα πορτρέτο του 1979 του δεκατριάχρονου γδάρτη κροταλία από το Τέξας, Boyd Fortin από την Αμερικανική Δύση, και εκείνη της Emma Watson, μια φωτογραφία της Donyale Luna (1965)η οποία ήταν το πρώτο μαύρο μοντέλο που θα κοσμούσε το εξώφυλλο της αμερικανικής Vogue.

*Με στοιχεία από Τhe Guardian, New York Times και Gagosian Gallery.

*Μπορείτε να παραγγείλετε τον κατάλογο της έκθεσης εδώ: link