Οι άτακτοι Rossetti: Οι «ροκ εντ ρολ μποέμ» που συγκλόνισαν τη βικτοριανή Βρετανία

Ποιοι ήταν οι Rossettis: Η Christina, ο αδελφός της Dante Gabriel και η σύζυγός του Elizabeth. Η τέχνη και η ποίησή τους κατέπληξαν τη βικτοριανή Βρετανία, αλλά η μεγαλύτερη κληρονομιά τους βρίσκεται κυρίως στην παραγωγή τους ή στο πνεύμα του μποέμικου χαρακτήρα τους.

Οι Rossettis, μια νέα έκθεση στην Tate Britain, μας προσκαλεί στον κόσμο μιας πολύ άτυπης βικτοριανής οικογένειας. Είναι ένας κόσμος όπου η πρωτοποριακή μόδα συναντά τη γυναικεία απελευθέρωση, τον εθισμό στα ναρκωτικά, τον πολιτικό ριζοσπαστισμό και τα γουόμπατ.

Η έκθεση γιορτάζει τον «παράξενο και ακραίο» κόσμο της οικογένειας Rossetti, η οποία αμφισβήτησε τις συμβάσεις στην τέχνη και τη ζωή.

Photo: Wikimedia Commons

Έψαχναν γύρω τους για εναλλακτικούς ήρωες

«Οι Rossettis ασχολούνταν με οτιδήποτε παράξενο και ακραίο» λέει στο BBC Culture η Κάρολ Τζακόμπι, επιμελήτρια της έκθεσης. «Ήταν πολύ ανυπόμονοι με τους συμβατικούς κανόνες της τέχνης και της λογοτεχνίας. Έψαχναν γύρω τους για εναλλακτικούς ήρωες: Ήταν το πρώτο πρωτοποριακό καλλιτεχνικό κίνημα της Βρετανίας».

Το μποέμικο πνεύμα της αλλόκοτης μόδας και της υπερβολικής συμπεριφοράς έχει κεντρική θέση στη σύγχρονη μουσική, το ντιζάιν, το ντύσιμο και την τέχνη

Για ορισμένους, οι πίνακες του Dante Gabriel Rossetti (και της Αδελφότητας των Προραφαηλιτών, του κινήματος που συνίδρυσε) είναι υπερβολικά ακριβοδίκαιοι και πρωτόγονα ηθικοπλαστικοί, ειδικά όταν συγκρίνονται με σύγχρονα γαλλικά καλλιτεχνικά κινήματα όπως οι Ιμπρεσιονιστές και οι Μεταϊμπρεσιονιστές, με τους πιο τολμηρούς τυπικούς πειραματισμούς και την πιο ειλικρινή απεικόνιση της σύγχρονης ζωής.

Αλλά αυτό χάνει την πιο σημαντική πτυχή της γενιάς Rossetti στη Βρετανία. Η συμαντικότερη συμβολή τους ήταν μια ριζοσπαστική νέα στάση για τους καλλιτέχνες και τις γυναίκες δημιουργούς στη χώρα – η «μποέμικη».

Photo: Wikimedia Commons

Δείτε το βίντεο

Η προέλευση του όρου μποέμ

Προερχόμενος από έναν υποτιμητικό όρο για τους Ρομά ταξιδιώτες στη Γαλλία, ο όρος χρησιμοποιήθηκε έκτοτε για να ορίσει άτομα αντισυμβατικής συμπεριφοράς και πειραματικών επιλογών μόδας: Εκείνους που ατακτούν τους κανόνες της κοινωνίας και απογειώνονται προς την περιπέτεια, και τις εκφραστικές ελευθερίες. Το μποέμικο πνεύμα της παράξενης μόδας και της υπερβολικής συμπεριφοράς είναι κεντρικό στη σύγχρονη μουσική, το ντιζάιν, την ένδυση και την τέχνη.

Η αντιπολιτισμική του φιγούρα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διαβολικής συμπεριφοράς ερμηνευτών όπως η Patti Smith και ο Matty Healy των 1975, της εξωφρενικής μόδας του David Bowie και της Lady Gaga, και του ηδονισμού του Keith Richards και της Kate Moss.

Στην καρδιά του, ο μποεμισμός είναι μια επίθεση σε κάθε αξία που θεωρείται μικροαστική.

Αυτό περιλαμβάνει τους συμβατικούς ρόλους των φύλων, τις συντηρητικές στάσεις απέναντι στον έρωτα, τις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες, τη συμμόρφωση στο ντύσιμο και την καταπίεση της αισθησιακής απόλαυσης.

Ο Φασκωλόμυς (αγγλικά: Wombat) είναι μαρσιποφόρο φυτοφάγο ζώο που ζει στην Αυστραλία. Ο φασκωλόμυς έχει κοντά πόδια, μήκος περίπου 1 μέτρο και μικρή κοντόχοντρη ουρά / Photo: Wikimedia Commons

Μια προοδευτική οικογένεια

Πώς οι Ροσέτι έδωσαν το έναυσμα για να ξεκινήσει αυτός ο επιδραστικός τρόπος ζωής μεταξύ των καλλιτεχνών στη βικτωριανή Βρετανία; Και πώς φτάνουμε όμως στα γουόμπατ, τα μικρά αυτά μαρσιφόρα ζώα; Όλα ξεκινούν με το αντισυμβατικό οικογενειακό νοικοκυριό.

Οι Rossettis ήταν Λονδρέζοι πρώτης γενιάς: Ο πατέρας τους ήταν Ιταλός αγωνιστής της ελευθερίας και ποιητής και η μητέρα τους ήταν λόγια, επίσης από ιταλική οικογένεια. Οι νεαροί Rossettis μεγάλωσαν σε ένα μοναδικό περιβάλλον όπου η προοδευτική πολιτική και η καλλιτεχνική δημιουργικότητα είχαν ύψιστη αξία.

Η Christina Rossetti (1830-1894) χάραξε από νωρίς το δρόμο της – η ποίησή της δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά όταν ήταν μόλις 16 ετών. Πιθανότατα το πιο γνωστό της ποίημα είναι το Goblin Market (γραμμένο το 1859), μια εκπληκτικά πρωτότυπη αλληγορία της σεξουαλικότητας που διαφθείρεται σε έναν υλιστικό κόσμο. Αυτά τα θέματα θα αντικατοπτρίζονταν αργότερα στους πίνακες του Γκάμπριελ και της Ελίζαμπεθ. Η Χριστίνα ήταν μια ήσυχη επαναστάτρια, που ζούσε μια αντισυμβατική ζωή για γυναίκα της εποχής. Δημιούργησε μια εξαιρετικά επιτυχημένη και καλά αμειβόμενη καριέρα χωρίς την αστική εξάρτηση από έναν σύζυγο ως οικονομικό κηδεμόνα.

Photo: Wikimedia Commons

Ροκ εντ ρολ υπερβολές

Ο αδερφός της Christina, ο Dante Gabriel Rossetti (1828-1882), συνίδρυσε ένα επαναστατικό νέο καλλιτεχνικό κίνημα, την Αδελφότητα των Προραφαηλιτών, σε ηλικία 20 ετών. Πίστευε σε μια τέχνη που προσέφερε αλήθεια βασισμένη στην αντιληπτική ακρίβεια και το ηθικό θάρρος, τα οποία ο Γκάμπριελ θεωρούσε ότι έλειπαν από την ακαδημαϊκή τέχνη που προτιμούσε η μεσαία τάξη. Ηγήθηκε των καλλιτεχνικών συγχρόνων του με χάρισμα, έμπνευση και μια επαναστατική προοπτική που μπορούσε να είναι βασανιστικά παράξενη και συχνά να αγγίζει τα όρια του σκανδάλου.

«Ο Γκάμπριελ εγκατέλειψε τη σχολή καλών τεχνών – πιο μποέμ δεν γίνεται» εξηγεί η Κάρολ Τζακόμπι. «Φορούσε βραδινό φόρεμα κατά τη διάρκεια της ημέρας και ήταν ο πρώτος από αυτούς τους ανθρώπους που κυκλοφορούσαν φορώντας μαύρα για να είναι κουλ».

Τα γουόμπατ ήταν μια ιδιαίτερη εμμονή του

Όσον αφορά τη στάση του απέναντι στον έρωτα, ο Γκάμπριελ πιθανώς έβλεπε τον εαυτό του ως έναν ελεύθερο άνθρωπο που σπρώχνει τα όρια πιο πέρα. Ενώ διατηρούσε μακροχρόνια σχέση με την Elizabeth Siddal (η οποία διήρκεσε 10 χρόνια προτού του κάνει πρόταση γάμου), ο Gabriel είχε ένα ραντεβού με τη Fanny Cornforth, ένα δημοφιλές μοντέλο των Προραφαηλιτών. Αργότερα είχε σχέση με την Τζέιν Μόρις, σύζυγο του φίλου του Γουίλιαμ Μόρις.

Μετά τον θάνατο της Siddal το 1862, ο Gabriel μετακόμισε σε ένα σπίτι στο Cheyne Walk, στο Chelsea. Εκεί φιλοξενήθηκαν οι εκκεντρικές υπερβολές του, ιδίως η εμμονή του με τα εξωτικά κατοικίδια ζώα.

Τα γουόμπατ ήταν μια ιδιαίτερη εμμονή του, αλλά διατηρούσε επίσης ένα αρμαντίλο, παγώνια, καγκουρό, έναν τυφλοπόντικα και ένα πομερανικό κυνηγόσκυλο με το όνομα Punch.

Το τουκάν του έμαθε να κάνει βόλτες γύρω από το σπίτι πάνω σε ένα λάμα. Τα ζώα αυτά συχνά έτρεχαν σε αμόκ μέσα στο σπίτι ή δραπέτευαν για να τρομοκρατήσουν τους ευυπόληπτους γείτονες του Γκάμπριελ. Σύμφωνα με τον Αμερικανό ζωγράφο Γουίστλερ, αργά ένα βράδυ ο Γκάμπριελ έβαλε να του φέρουν στο τραπέζι το γουόμπατ μαζί με καφέ και πούρα, ώστε να απολαύσει τις αναγνώσεις ενός άλλου καλεσμένου, του σκανδαλώδους ποιητή Algernon Charles Swinburne.

Photo: Wikimedia Commons

Θρίαμβος και τραγωδία

Αυτές οι ιστορίες αναδεικνύουν βασικές πτυχές του μποέμικου χαρακτήρα – την περιφρόνηση των αστικών προτύπων, την τάση για αυτομυθοποίηση και ίσως την πιο σημαντική, την ιδέα ότι η τέχνη δεν χρειάζεται να είναι εγκλωβισμένη σε μια γκαλερί ή ένα μουσείο. Για τον Γκάμπριελ, η ίδια η ζωή έγινε ένα είδος τέχνης. Οι υπερβολές του Γκάμπριελ έφτασαν σε νέα βάθη το 1869, όταν ξέθαψε το πτώμα της Σίνταλ από τον τάφο της στο νεκροταφείο Χάιγκεϊτ για να ανακτήσει ένα χειρόγραφο με ποιήματα που είχε τοποθετήσει κάτω από τα μαλλιά της.

Οι σελίδες έπρεπε να μουλιάσουν σε απολυμαντικό για δύο εβδομάδες προτού ο Γκάμπριελ μπορέσει να τις αντιγράψει για δημοσίευση. Όπως και η Σίνταλ, ο Γκάμπριελ έμελλε να πεθάνει σχετικά νέος το 1882, από τον εθισμό στο αλκοόλ και την υδρική χλωράλη, ένα ιατρικά συνταγογραφούμενο ηρεμιστικό.

Photo: Wikimedia Commons

Photo: Wikimedia Commons

Πρωτοπορία στο στυλ

Η Elizabeth Siddal (1829-1862), ερωμένη και τελικά σύζυγος του Gabriel, ήταν μια πρωτοπόρος γυναίκα του 19ου αιώνα, που επινόησε τη δική της αντισυμβατική και αυτοδημιούργητη μόδα και εδραίωσε την ανεξαρτησία της ως καλλιτέχνιδα.

«Επαναπροσδιόρισε πλήρως το γυναικείο ένδυμα» λέει η Τζάκομπι. «Απλώς δεν άντεχε τα κρινολίνα, τους κορσέδες και όλα αυτά τα πράγματα, οπότε τα ξεφορτώθηκε. Έβγαινε έξω με λεπτή φιγούρα χωρίς ενισχύσεις με τα μαλλιά της κάτω. Αυτή η ελευθερία των ρούχων ήταν τόσο εμπνευσμένη. Έγινε η εμφάνιση –των προοδευτικών γυναικών».

Η Siddal ήταν μια γυναίκα της εργατικής τάξης που εργαζόταν σε ένα κατάστημα καπέλων πριν γίνει φίλη με τους Προραφαηλίτες καλλιτέχνες, το 1849. Χρησίμευσε ως μοντέλο στους πίνακές τους και στη συνέχεια έγινε καλλιτέχνης η ίδια. Ο Γκάμπριελ και η Ελίζαμπεθ συνεργάστηκαν και αλληλοεπηρεάστηκαν. Η ερωτική τους σχέση ήταν ταραχώδης και προβληματική και έχει μυθοποιηθεί. Υπάρχουν όμως πτυχές του μποέμ χαρακτήρα της που αναδεικνύονται έντονα στην ιστορία της.

«Δε ζούσε σύμφωνα με τους κανόνες» εξηγεί η Τζάκομπι. «Πέρασε χρόνια με τον Rossetti προτού παντρευτούν και πρόσφατα έχει διατυπωθεί η άποψη ότι δεν ήταν η περίπτωση που περίμενε τον Gabriel να την παντρευτεί, αλλά διατηρούσε σκόπιμα την ανεξαρτησία της».

Η Siddall ήταν ουσιαστικά αυτοδίδακτη, αψηφούσε την κοινωνική κατηγοριοποίηση και φορούσε την απελευθέρωση ως σήμα υπερηφάνειας. Αυτά τα χαρακτηριστικά ήταν πρωτοποριακά για το βικτοριανό Λονδίνο, αλλά έγιναν ο ορισμός των μποέμ τον επόμενο αιώνα. Κατά τραγικό τρόπο, όπως και ο Gabriel, η Elizabeth έπεσε θύμα εθισμού: Πέθανε από υπερβολική δόση λάβδανου, ενός οπιοειδούς που χρησιμοποιούνταν ως παυσίπονο τον 19ο αιώνα.

Η ιστορία των Rossettis περιέχει τόσο θρίαμβο όσο και τραγωδία. Αλλά το μεγαλύτερο δώρο τους στην ιστορία της τέχνης ότι επινόησαν την πρώτη καλλιτεχνική υποκουλτούρα της Βρετανίας, η οποία ζούσε σε άμεση σύγκρουση με τα βικτοριανά πρότυπα.

Η Christina κατέρριψε τα στερεότυπα των φύλων σχετικά με τη γυναικεία δημιουργικότητα, τον έρωτα και την οικογενειακή ζωή- ο Gabriel περιφρόνησε τα αστικά πρότυπα κάθε είδους και έκανε την καθημερινή ζωή καλλιτεχνικό γεγονός- και η Siddal καθιέρωσε μια μοναδική δημιουργική και ενδυματολογική ανεξαρτησία. Αντί να ζουν τον τρόπο ζωής που υπαγόρευε η κοινωνία, επέλεξαν το δικό τους δρόμο – και έγιναν οι αυθεντικοί καλλιτεχνικοί μποέμ της Βρετανίας.

*Η έκθεση The Rossettis βρίσκεται στην Tate Britain, στο Λονδίνο, έως τις 24 Σεπτεμβρίου του 2023.

A view of one of the incredible eight rooms of ‘The Rossettis’ exhibition, opening at @Tate today.

This gallery focusses on the artistic collaboration and personal relationship between Siddal and Rossetti. Seeing their artwork in conversation next to each other is wonderful. pic.twitter.com/tmaFnyoxj7

— PreRaphaeliteSociety (@PreRaphSoc) April 6, 2023

*Με στοιχεία από το bbc.com