Πώς ο περσικός χρυσός επηρέασε την ελληνική τέχνη

Όταν οι Ελληνες κατέλαβαν τη σκηνή του Ξέρξη, την οποία είχε εγκαταστήσει στο όρος Αιγάλεω, μετά τη ναυμαχία στη Σαλαμίνα, βρέθηκαν μπροστά σε έναν κόσμο ασύλληπτης πολυτέλειας και υπερβολής.

Ενα στιγμιότυπο που μπορούσε να συνοψίσει το χάσμα ανάμεσα στους δύο κόσμους – των Ελλήνων και των Περσών -, η αντιπαράθεσή των οποίων έχει καθορίσει την εξέλιξη της παγκόσμιας Ιστορίας. Ενας αγώνας ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις-κράτη και την αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών. Μια πάλη ανάμεσα στην ελεύθερη, αλλά λιτή και πειθαρχημένη Δύση και την τυρρανοκρατούμενη, τρυφηλή Ανατολή.

Ολα όμως εκείνα τα χρυσά τελετουργικά αγγεία (ρυτά), τα κοσμήματα με σμαράγδια και μαργαριτάρια και τα κομψά στεφάνια από την Ελλάδα και την Κύπρο, τη Βουλγαρία, την Αίγυπτο και το Αφγανιστάν που φέρουν τη σφραγίδα της περσικής τέχνης ή το αποτύπωμα της επιρροής της επί πέντε αιώνες (550-30 π.Χ.) αποτελούσαν απλές ενδείξεις καλοπέρασης ή λειτουργούσαν και ως απαραίτητο πολιτικό εργαλείο που εξέφραζε την επιβολή της εξουσίας; Αυτή την πτυχή επιχειρεί να εξετάσει η νέα έκθεση του Βρετανικού Μουσείου «Πολυτέλεια και εξουσία: Πέρσες και Ελληνες», η οποία ανοίγει από σήμερα και έως τις 13 Αυγούστου τις πύλες της για το κοινό με έναν αμφιλεγόμενο τρόπο αισθητικής παρουσίασης, που σύμφωνα με αρκετά βρετανικά δημοσιεύματα δεν απέχει από τον ορισμό του κιτς.

Τρεις ενότητες

Οι πόλεμοι ανάμεσα στους Ελληνες και τους Πέρσες, αν και αποτελούν το πιο γνωστό κεφάλαιο αυτής της ιστορίας, δεν είναι εκείνο που κυριαρχεί στην έκθεση. Περιορίζεται σε λιγοστά όπλα – μεταξύ αυτών το κράνος ενός οπλίτη – και ένα ηχοτοπίο με ιαχές εν ώρα μάχης. Το κύριο μέρος της παρουσίασης είναι χωρισμένο σε τρεις ενότητες που έχουν ως άξονα τη θέση, την αντίθεση και τη σύνθεση.

Οι επισκέπτες αρχικά παίρνουν μια γεύση από την Περσική Αυτοκρατορία όπου κυριαρχεί ένα ανάγλυφο αιγυπτιακού στυλ στο οποίο ο Δαρείος Α’ απεικονίζεται να λατρεύει τον Ανουβι. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία δεν θα μπορούσε να είναι παρούσα με καλύτερο τρόπο παρά με ένα τμήμα της ζωφόρου του Παρθενώνα, που αποτελεί το αποκορύφωμα της απέριττης κλασικής τέχνης.

Στην επόμενη ενότητα πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν τα αντικείμενα παραγωγής της Περσικής Αυτοκρατορίας και ο τρόπος που η  κλασική Αθήνα πάλεψε με την επιρροή αυτής της παραγωγής ακόμη και όταν χλεύαζε την ηττημένη Αυτοκρατορία. Διότι μπορεί να θεωρούνταν χυδαίο και επιδεικτικό στην Αθήνα του Περικλή να πίνει κάποιος τον οίνο του σε ένα ολόχρυσο αγγείο με πλαστική διακόσμηση, ωστόσο η πολυτέλεια των Περσών «πέρασε» στη δημοκρατική Αθήνα μέσα από την τέχνη των καμωμένων από ταπεινό πηλό αγγείων πόσης.

Στην τελευταία ενότητα πλέον έρχεται η συγχώνευση, καθώς ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε την Περσία και «αγκάλιασε» τους καλλιτεχνικούς της δρόμους, ενώ οι πολιτισμοί μέσα στην αχανή αυτοκρατορία του μπήκαν σε ένα τεράστιο χωνευτήρι. Στο σημείο αυτό είναι που παρουσιάζεται και ένα από τα σημαντικότερα δάνεια της έκθεσης, ο θησαυρός του Παναγιουρίστε, από τη Βουλγαρία, ένα σύνολο επτά χρυσών και πλούσια διακοσμημένων ρυτών, ενός αμφορέα και μιας φιάλης, συνολικού βάρους 6,2 κιλών, που ανακαλύφθηκαν τυχαία. Τα αγγεία είναι διακοσμημένα με σκηνές από την ελληνική μυθολογία, αλλά φέρουν εγχάρακτες επιγραφές σχετικές με το βάρος τους σε δραχμές και δαρεικούς (χρυσά περσικά νομίσματα).