Ρωσία: Από την πολιορκία του Στάλινγκραντ στη μάχη της Μπούκα – Πώς ο Πούτιν «πούλησε» τον πόλεμο κατά της Δύσης

Τις τακτικές του Βλαντίμιρ Πούτιν στο εσωτερικό της Ρωσίας μετά την εισβολή στην Ουκρανία εξετάζει το Politico σε ανάλυσή του. Το γνωστό Μέσο σημειώνει ότι ο Ρώσος πρόεδρος δεν μπορεί να εξηγήσει τις αποτυχίες στο πεδίο της μάχης και έτσι το Κρεμλίνο επιστρέφει σε παλαιότερες στρατιωτικές επιτυχίες για να αποκτήσει υποστήριξη στην πολεμική εκστρατεία.

Το Politico θυμίζει ότι κάθε χρόνο, κατά τη διάρκεια της επετείου της καθοριστικής μάχης ενάντια στη ναζιστική επίθεση στη Σοβιετική Ένωση, η πόλη του Βόλγκογκραντ μετονομάζεται για λίγο σε Στάλινγκραντ, το όνομα που είχε κατά τη σοβιετική εποχή.

Κατά τη διάρκεια της φετινής εορταστικής εκδήλωσης, ωστόσο, οι ρωσικές Αρχές προχώρησαν παραπέρα. Αποκάλυψαν μια προτομή του Ιωσήφ Στάλιν, ενώ παρέλασαν στρατιώτες ντυμένοι σαν μυστικοί αστυνομικοί σε μια προσπάθεια να τονίσουν τους παραλληλισμούς μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος της Ρωσίας.

«Είναι απίστευτο αλλά αληθινό: απειλούμαστε και πάλι από γερμανικά άρματα μάχης Leopard», δήλωσε ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος ταξίδεψε στο Βόλγκογκραντ για να εκφωνήσει ομιλία στις 2 Φεβρουαρίου. «Ξανά και ξανά, πρέπει να αποκρούσουμε την επιθετικότητα της συλλογικής Δύσης», πρόσθεσε.

Η ομιλία του Πούτιν ήταν γεμάτη από ανακρίβειες: Τα γερμανικά Leopard που παραδίδονται στο Κίεβο χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1960, ενώ δεν υπάρχει κανένα σχέδιο για την είσοδό τους στο ρωσικό έδαφος, σημειώνει το Politico.

Ωστόσο, η επίκληση των προηγούμενων νικών από τον Ρώσο πρόεδρο ήταν αποκαλυπτική, ήταν ένα απόσταγμα της προσέγγισής του για να δικαιολογήσει μια εισβολή που δεν πήγε σύμφωνα με το σχέδιο. Αυτές τις μέρες στη Ρωσία, το Κρεμλίνο, αν το παρόν είναι δύσκολο να εξηγηθεί, επικαλείται το παρελθόν, γράφει χαρακτηριστικά το Politico.

«Η ιστορία αντικατέστησε την πολιτική»

«Η γλώσσα της ιστορίας έχει αντικαταστήσει τη γλώσσα της πολιτικής», δήλωσε ο Ιβάν Κουρίλα, ιστορικός στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης. «Χρησιμοποιείται για να εξηγήσει τι συμβαίνει με απλό τρόπο που καταλαβαίνουν οι Ρώσοι».

Ο Πούτιν θυμάται ξανά και ξανά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γνωστό στη χώρα ως «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο», στον οποίο εκτιμάται ότι έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 20 εκατομμύρια Σοβιετικοί πολίτες.

Η επίκληση του αγώνα κατά του Αδόλφου Χίτλερ αγγίζει ταυτόχρονα το ρωσικό τραύμα και τοποθετεί τη χώρα στη σωστή πλευρά της ιστορίας. «Έχει μετατραπεί σε μια κύρια αφήγηση μέσω της οποίας (σ.σ. ο Πούτιν) επικοινωνεί τις βασικές ιδέες για το τι είναι καλό και τι κακό, ποιος είναι φίλος και ποιος εχθρός», υποστήριξε ο Κουρίλα.

Η ανακοίνωση του Πούτιν για την πλήρους κλίμακας επίθεσή του στην Ουκρανία δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, οι Ρώσοι ξύπνησαν με ένα τηλεοπτικό διάγγελμα που ανακοίνωσε την έναρξη «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» για την «αποστρατιωτικοποίηση» και την «αποναζιστικοποίηση» της Ουκρανίας.

Τι λένε οι Ρώσοι πολίτες

«Η επίσημη αφήγηση ήταν: «υπάρχουν φασίστες στην Ουκρανία και θέλουμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους εκεί. Πολεμάμε για χάρη ενός μεγάλου σκοπού»», δήλωσε η Ταμάρα Έιντελμαν, ειδική στη ρωσική προπαγάνδα.

Στους δρόμους, ωστόσο, οι Ρώσοι φάνηκαν μπερδεμένοι. Ερωτηθείς τις πρώτες ημέρες του πολέμου από τη ρωσική ιστοσελίδα 7×7 τι σημαίνει «αποναζιστικοποίηση», ένας άνδρας την περιέγραψε ως: «Σεβασμός στους ανθρώπους διαφορετικών εθνοτήτων, σεβασμός στις διαφορετικές γλώσσες, ισότητα ενώπιον του νόμου και ελευθερία του Τύπου».

Ένας άλλος συνεντευξιαζόμενος επιχείρησε να δώσει έναν διαφορετικό ορισμό: «Καταστρέψτε όποιον δεν είναι υπέρ μιας φυσιολογικής, ειρηνικής ζωής».

Ο όρος «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» ήταν τουλάχιστον κάπως σαφέστερος. Υποδήλωνε μια γρήγορη, επαγγελματική, στοχευμένη επίθεση.

«Υπάρχει μια ορισμένη κοινοτοπία σε αυτό – «ναι, αυτό θα είναι δυσάρεστο, αλλά θα το τακτοποιήσουμε γρήγορα»», δήλωσε η Έιντελμαν.

Άλλαξαν νόμοι

Μια εβδομάδα μετά την εισβολή, οι νόμοι της Ρωσίας τροποποιήθηκαν ώστε να τιμωρούνται όσοι θεωρούνται ότι δυσφημούν τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις ή διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις, μεταξύ άλλων με τη χρήση της λέξης «πόλεμος».

Οι ιστορικοί παραλληλισμοί

Καθώς η ειδική στρατιωτική επιχείρηση μετατράπηκε σε παρατεταμένη σύγκρουση και τα γεγονότα ακύρωσαν εν πολλοίς την αφήγηση του Πούτιν, το Κρεμλίνο αναγκάστηκε σταδιακά να αλλάξει την ιστορία του.

Οι εικόνες ενός βομβαρδισμένου μαιευτηρίου στη Μαριούπολη ή τα πτώματα στους δρόμους της Μπούκα απορρίφθηκαν από την κρατική προπαγάνδα ως ψεύτικες ή ως προβοκάτσια. Όμως μέχρι την άνοιξη οι όροι «αποστρατιωτικοποίηση» και «αποναζιστικοποίηση» είχαν πρακτικά εξαφανιστεί από τη δημόσια σφαίρα.

Σε ομιλίες και εκπομπές προστέθηκαν νέες δικαιολογίες για την εισβολή, όπως ο ισχυρισμός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέπτυσσαν βιολογικά όπλα στην Ουκρανία. Τον Οκτώβριο, ο Πούτιν δήλωσε ότι ένας από τους κύριους στόχους του πολέμου ήταν να παράσχει στην Κριμαία, που προσαρτήθηκε από τη Ρωσία το 2014, μια σταθερή παροχή νερού.

Αλλά η επίκληση της ιστορίας παρέμεινε στο επίκεντρο της επικοινωνιακής προσπάθειας του Πούτιν.

Ενώ ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος παραμένει το αγαπημένο του θέμα, ο Ρώσος πρόεδρος έχει επεκταθεί στις ιστορικές συγκρίσεις του. Τον Ιούνιο, αναφέρθηκε στην εκστρατεία του Μεγάλου Πέτρου να «επιστρέψει ό,τι ανήκε στη Ρωσία», ενώ κατά τη διάρκεια μιας τελετής τον Οκτώβριο για τη διεκδίκηση των τεσσάρων περιοχών στην Ουκρανία (Ντονέτσκ, Λουγκάνσκ, Χερσώνα και Ζαπορίζια) αναφέρθηκε στη Μεγάλη Αικατερίνη.

«Κάθε λίγους μήνες, προβάλλεται μια άλλη ιστορία, σαν να μελετούν τις αντιδράσεις, για να δουν τι θα έχει απήχηση», δήλωσε ο Κουρίλα.

Αναζητούν δικαιολογίες οι υποστηρικτές του πολέμου

Η αναζήτηση ιστορικών παραλληλισμών έρχεται και από υποστηρικτές του πολέμου που αναζητούν δικαιολογίες. «Ιδιαίτερα την άνοιξη και στις αρχές του καλοκαιριού, υπήρξε μια προσπάθεια σοβιετικοποίησης του πολέμου, με τους ανθρώπους να ανεμίζουν κόκκινες σημαίες, προσπαθώντας να τον κατανοήσουν μέσα από αυτό το πρίσμα», είπε ο Κουρίλα.

Στην πόλη Σιζράν, μαθητές βιντεοσκοπήθηκαν στα τέλη του περασμένου έτους να σπρώχνουν ομοιώματα τανκς σε μια αίθουσα για γυμναστική σε μια αναπαράσταση της μάχης του Κουρσκ του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Πιο πρόσφατα, φοιτητές Nομικής στην Αγία Πετρούπολη έλαβαν μέρος σε μια υποτιθέμενη αναπαράσταση της δίκης της Νυρεμβέργης, την οποία ο κυβερνήτης της περιοχής επαίνεσε ως «επίκαιρη» υπό το πρίσμα του σημερινού αγώνα της Ρωσίας κατά του ναζισμού.

Καθ’ όλη τη διάρκεια, το Κρεμλίνο προσπάθησε να παρουσιάσει τη σύγκρουση ως μια μάχη ενάντια σε ισχυρά δυτικά συμφέροντα που είναι αποφασισμένα να χρησιμοποιήσουν την Ουκρανία για να υπονομεύσουν τη Ρωσία – μια αφήγηση που έχει γίνει όλο και πιο σημαντική καθώς το Κρεμλίνο απαιτεί μεγαλύτερες θυσίες από τον ρωσικό πληθυσμό, κυρίως με τη μερική επιστράτευση που αποφασίστηκε τον Σεπτέμβριο.

«Πολύ πριν από τον περασμένο Φεβρουάριο, ο κόσμος μας το έλεγε ήδη: «Μας παρασύρει η Δύση σε έναν πόλεμο, τον οποίο δεν θέλουμε, αλλά από τον οποίο δεν μπορούμε να υποχωρήσουμε»», λέει ο Ντένις Βολκόφ, διευθυντής του ανεξάρτητου κέντρου δημοσκοπήσεων Levada Center.

Το συναίσθημα αυτό, πρόσθεσε, είναι ευρέως διαδεδομένο από τη δεκαετία του ’90, τροφοδοτούμενο από την απογοήτευση για τη θέση της Ρωσίας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. «Αυτό που παρατηρούμε σήμερα είναι το αποκορύφωμα αυτού του αισθήματος δυσαρέσκειας, των απραγματοποίητων ψευδαισθήσεων, ιδίως μεταξύ των ατόμων άνω των 50 ετών», είπε.

Στον ένα χρόνο από την έναρξη του πολέμου

Καθώς ο πόλεμος πλησιάζει στον ένα χρόνο, η αφήγηση πρέπει και πάλι να προσαρμοστεί. Ακόμα και όταν εκατοντάδες στη Ρωσία διώκονται βάσει των νόμων περί λογοκρισίας εν καιρώ πολέμου, οι δηλώσεις κορυφαίων αξιωματούχων, όπως ο υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ και ακόμα και ο ίδιος ο Πούτιν τον Δεκέμβριο, έκαναν την ιδέα του «πολέμου» λιγότερο ταμπού.

«Απομακρυνόμαστε από μια ειδική στρατιωτική επιχείρηση προς έναν ιερό πόλεμο εναντίον 50 χωρών που ενώνει ο σατανισμός», δήλωσε ο βετεράνος προπαγανδιστής Βλαντίμιρ Σολοβιόφ στην εκπομπή του τον Ιανουάριο.

Σύμφωνα με το Levada Center, οι Ρώσοι αναμένουν τώρα ότι ο πόλεμος θα διαρκέσει άλλους έξι μήνες ή περισσότερο. «Η πλειονότητα μένει στο περιθώριο και υποστηρίζει παθητικά τον πόλεμο, εφόσον δεν τους επηρεάζει άμεσα», δήλωσε ο Βολκόφ.

Εν τω μεταξύ, οι αναφορές για δυτικές παραδόσεις όπλων χρησιμοποιήθηκαν για να ενισχύσουν το επιχείρημα ότι η Ρωσία πολεμά τη Δύση υπό την ομπρέλα του ΝΑΤΟ – όχι πλέον με ιδεολογική έννοια, αλλά με κυριολεκτική.

«Ένας χρόνος πολέμου δεν άλλαξε τις λέξεις που λέγονται, αλλά αυτό που αντιπροσωπεύουν στην πραγματική ζωή», δήλωσε ο Κουρίλα. «Αυτό που ξεκίνησε ως ιστορική μεταφορά τροφοδοτείται από πραγματικό χυμένο αίμα».

Στα περίπτερα των εφημερίδων, οι Ρώσοι θα βρουν περιοδικά όπως το «The Historian», γεμάτο από λεπτομερή άρθρα που υποστηρίζουν ότι οι δυτικοί σύμμαχοι της Σοβιετικής Ένωσης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν, στην πραγματικότητα, συμπαθούντες των Ναζί από την αρχή.

«Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, υπήρχαν γελοιογραφίες που απεικόνιζαν δυτικούς ηγέτες, όπως τον πρόεδρο Αϊζενχάουερ, με φασιστική ενδυμασία και κράνος του ΝΑΤΟ», δήλωσε η Έιντελμαν, ειδική στη ρωσική προπαγάνδα.

«Αυτό το επίπεδο μίσους και επιθετικού εθνικισμού έχει να εμφανιστεί από τα τέλη της περιόδου του Στάλιν», πρόσθεσε.

Νέα ομιλία Πούτιν

Σήμερα Τρίτη, τρεις ημέρες πριν από την επέτειο ενός έτους από την εισβολή, ο Πούτιν έχει προγραμματίσει να εκφωνήσει άλλη μια ομιλία. Αναμένεται να αποσπάσει την προσοχή του από την αποτυχία της Ρωσίας να καταλάβει νέους μεγάλους οικισμούς στην Ουκρανία, προβάλλοντας παλιά θέματα, όπως τα παράπονά του για τη Δύση και τον ηρωισμό της Ρωσίας στο παρελθόν και το παρόν.

Ίσως υπάρχει ένα όριο, ωστόσο, στο πόσο ο Ρώσος πρόεδρος μπορεί να εμπνεύσει στους πολίτες ενθουσιασμό για τις παλιές δόξες της χώρας του.

Στο Βόλγκογκραντ, οι προτάσεις για τη μόνιμη μετονομασία της πόλης σε Στάλινγκραντ απέτυχαν, με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν ότι η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού αντιτίθεται σε μια τέτοια πρωτοβουλία.

Όσον αφορά την υιοθέτηση του παρελθόντος, οι Ρώσοι εξακολουθούν να βρίσκονται ένα βήμα πίσω από τους ηγέτες τους, καταλήγει το Politico.