Χρέος και στασιμότητα απειλούν τις αναπτυσσόμενες οικονομίες

Δεν ήταν καλά τα νέα που έφερε η έκθεση Global Economic Prospects της Παγκόσμιας Τράπεζας. Καταρχάς έχουμε την πρόβλεψη για την παγκόσμια ανάπτυξη. Αυτή πλέον υποχωρεί στο 1,7% πολύ κάτω από το 3% που ήταν η προηγούμενη πρόβλεψη τον Ιούνιο.

Για τις αναπτυγμένες οικονομίες, η πρόβλεψη είναι για ανάπτυξη μόλις 0,5% το 2023, δηλαδή λίγο πάνω από το τυπικό όριο της ύφεσης. Αυτό εξειδικεύεται σε 0,5% για τις ΗΠΑ, 0,0% για την Ευρωζώνη και 1%  για την Ιαπωνία. Για τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες χώρες η πρόβλεψη είναι για ανάπτυξη 3,4%. Όμως, εάν βγάλουμε την Κίνα από αυτή την κατηγορία, τότε βλέπουμε μια ακόμη χαμηλότερη πρόβλεψη στο 2,7%.

Το πρόβλημα των αναπτυσσόμενων οικονομιών

Όμως, για να καταλάβουμε τι ακριβώς σημαίνει αυτή η υποχώρηση των ρυθμών ανάπτυξης στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, που έρχεται σε συνέχεια της πανδημικής ύφεσης, πρέπει να αντιληφθούμε ποια είναι η κατάσταση με τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Σύμφωνα με την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας σε σχεδόν όλες τις περιοχές του κόσμους η αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος θα είναι πιο αργή σε σχέση με τη δεκαετία πριν από την πανδημία. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι το τέλος του 2024, τα επίπεδα του ΑΕΠ στις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες θα είναι περίπου 6% κάτω από το επίπεδο που προβλεπόταν αμέσως πριν την πανδημία. Το ίδια ώρα το μέσο εισόδημα επίσης δέχεται πίεση μέσα από τον πληθωρισμό, τις υποτιμήσεις νομισμάτων και την υποεπένδυση στους ανθρώπους και στην παραγωγή.

Ανάμεσα στα επόμενα δύο χρόνια, αναμένεται το κατά κεφαλήν εισόδημα των  αναδυόμενων αγορών και των αναπτυσσόμενων οικονομιών να έχει μέση ετήσια αύξηση μόνο 2,8%. Αυτό είναι 1% λιγότερο από τον μέσο όσο της περιόδου 2010-2019. Ουσιαστικά εκτιμάται ότι ανάμεσα στο 2020 και το 2024 η κατά κεφαλήν αύξηση του εισοδήματος στις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίας πλην Κίνας θα είναι περίπου η ίδια με την κατά κεφαλή αύξηση εισοδήματος στις αναπτυγμένες οικονομίες.

Όμως, αυτό σημαίνει ότι η όποια τάση για σύγκλιση και μείωση των ανισοτήτων ανάμεσα στις διαφορετικές περιοχές του πλανήτη σταματά, αφού βασική προϋπόθεση για τη σύγκλιση είναι να έχουμε πολύ υψηλότερους ρυθμούς αύξησης του κατά κεφαλή εισοδήματος στις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Ακόμη χειρότερα, σε ορισμένες ιδιαίτερα ευάλωτες περιοχές, ιδίως όσες μαστίζονται από συγκρούσεις, τα μέσα κατά κεφαλή εισοδήματα αναμένεται να υποχωρήσουν το 2024. Αυτό αφορά ιδιαίτερα τις μικρές αναπτυσσόμενες χώρες, για τις οποίες η έκθεση παρατηρεί ότι  η μείωση της παραγωγής ήταν επτά φορές μικρότερη σε σύγκριση με άλλες αναδυόμενες αγορές και αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Η κατάσταση αυτή κάνει δύσκολη και την αποτελεσματική συνέχεια της προσπάθειας να περιοριστεί η φτώχεια στον πλανήτη. Στην Υποσαχάρια Αφρική, όπου βρίσκεται το 60% των φτωχών του πλανήτη, η κατά κεφαλή αύξηση του εισοδήματος αναμένεται να είναι τα επόμενα δύο χρόνια μόλις 1,2%, ένας ρυθμός αύξησης που σημαίνει ότι τα ποσοστά φτώχεια θα αυξηθούν αντί να μειωθούν.

Το βάρος του χρέους και η μειωμένη επένδυση

Την ίδια στιγμή το χρέος των πιο φτωχών οικονομιών του πλανήτη αυξάνεται. Αυτή τη στιγμή το συνολικό χρέος των αναδυόμενων αγορών και των αναπτυσσόμενων οικονομιών είναι στο υψηλότερο επίπεδο 50ετίας και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αυξήσει αυτά τα κόστη. Αυτό, με τη σειρά του, δημιουργεί μεγάλες πιέσεις στις κυβερνήσεις που δεν έχουν τον δημοσιονομικό χώρο για να ξοδέψουν παραπάνω για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας, για την υγεία, την εκπαίδευση και για την αποφυγή της διατροφικής κρίσης.

Την ίδια στιγμές οι αναδυόμενες αγορές και οι αναπτυσσόμενες οικονομίες αντιμετωπίζουν ένα έλλειμμα στη συνολική επένδυση που χρειάζονται. Η ακαθάριστη επένδυση σε αυτές τις χώρες αναμένεται να αυξηθεί κατά μέσο όρο μόνο 3,5% ανάμεσα στο 2022 και το 2024. Αυτό είναι λιγότερο από το μισό ρυθμό αύξησης των προηγούμενων δύο δεκαετιών και είναι μικρότερος από το ρυθμό που επιτρέπει τη διατήρηση επαρκών κεφαλαιακών αποθεμάτων. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι για τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες το 2024 η συνολική επένδυση θα είναι 8% μικρότερη σε σχέση με αυτό που αναμενόταν το 2020

Με πραγματικούς όρους σημαίνει ότι αυτή την στιγμή μέσα σε μια συγκυρία αβεβαιότητας και με μεγάλες αυξήσεις στα επιτόκια, έχουμε να κάνουμε με μια ανακατεύθυνση κρίσιμων πόρων μακριά από τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Ακόμη χειρότερα, αυτή τη στιγμή μία στις πέντε χώρες αυτής της κατηγορίας δεν έχει πρόσβαση στις αγορές χρέους.

Όμως, μια τέτοια αρνητική συνθήκη κινδυνεύει να καταλήξει ανατροφοδοτούμενη. Μικρή επένδυση σημαίνει δυσκολία να επιτευχθούν και οι αναπτυξιακοί και οι κλιματικοί στόχοι. Σημαίνει ότι οι οικονομίες αυτές δεν μπορούν να πετύχουν τους στόχους ως προς την αύξηση των μέσων εισοδημάτων, τις τομές στην παραγωγικότητα και την καινοτομία και δεν μπορούν να λύσουν προβλήματα όπως η πρόσβαση όλων στην ηλεκτροδότηση, το καθαρό νερό και την επαρκή εκπαίδευση.

Τα πράγματα θα κάνει ακόμη χειρότερα η στροφή των αναπτυγμένων χωρών και των κεντρικών τραπεζών τους προς μια πολύ πιο «σφιχτή» νομισματική πολιτική, με αυξήσεις επιτοκίων. Ήδη στις χώρες του G7 εκτιμάται ότι η συνολική αύξηση των επιτοκίων θα φτάσει τις 400 μονάδες βάσης μέσα σε 17 μήνες, τη μεγαλύτερη αύξηση από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Αυτό με τη σειρά του αυξάνει το κόστος δανεισμού των αναπτυσσόμενων οικονομιών, ενώ στην ίδια κατεύθυνση συμβάλει και η καταγραφόμενη αύξηση της ισοτιμίας του δολαρίου, που συνεπάγεται αύξηση του κόστους αποπληρωμής του εξωτερικού χρέος των χωρών αυτών. Ήδη ορισμένες οικονομίες που εισάγουν κρίσιμα εμπορεύματα και έχουν χαμηλή πιστοληπτική αξιολόγηση έχουν πεταχτεί εκτός των αγορών, έχοντας ακόμη και 17% spread στον κρατικό δανεισμό τους. Και όλα αυτά την ώρα που περιοχές όπως η Υποσαχάρια Αφρική έχουν δει το εξωτερικό χρέος τους να ξεπερνά το 40% του ΑΕΠ σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ως αποτέλεσμα καταγράφεται και μια συνολική υποχώρηση της έκδοσης ομολόγων από τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Όμως, όλα αυτά αυξάνουν τον κίνδυνο η όλη συγκυρία με την πανδημία να σημαίνει αντί για σύγκλιση, μεγαλύτερες αποκλίσεις και ανισότητες στον πλανήτη, διατήρηση ή και αύξηση της φτώχειας και επίσης μια νέα παγίδα χρέους το αναπτυσσόμενο κόσμο, όσο ο αναπτυγμένος απλώς αναδιπλώνεται στην αναμέτρηση με τον πληθωρισμό και στη μεγαλύτερη εμπλοκή στις νέες διαιρέσεις του κόσμου.