Η Επανάσταση του 1922

Στις 11 Σεπτεμβρίου 1922, στη Χίο, στο νεοκλασικό ξενοδοχείο «Το Κύμα», στην άκρη της προκυμαίας της χιακής πρωτεύουσας, συγκεντρώθηκαν αξιωματικοί του ηττημένου Ελληνικού Στρατού και κήρυξαν έκπτωτο το πολιτικό καθεστώς της Αθήνας. Επικεφαλής τους ήταν ο συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας, ο συνταγματάρχης Στυλιανός Γονατάς και ο αντιπλοίαρχος Δημήτριος Φωκάς. Οι Τούρκοι είχαν ήδη εισβάλει στη Σμύρνη, σφαγιάζοντας εκατοντάδες χιλιάδων Μικρασιατών Ελλήνων, ενώ στις 27 Αυγούστου κατακρεουργήθηκε από τον τουρκικό όχλο ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Καλαφάτης (ήδη Αγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας). Στις 13 οι Τούρκοι θα προχωρούσαν και στον εμπρησμό της πόλης, ώστε να εξαφανιστούν τα ίχνη της κυρίαρχης ελληνικής παρουσίας.

Η συμφορά ήταν τεράστια, ισοδύναμη ή και μεγαλύτερη της Αλώσεως. Αν με την Αλωση του 1453 το ελληνικό έθνος απώλεσε την πολιτική ελευθερία του, το 1922 υπέστη φρικαλέα γενοκτονία, με αριθμό θυμάτων που κυμαίνονταν σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις από 600.000 έως 1.000.000 νεκρούς. Ενώ 2.800.000 πρόσφυγες διασώθηκαν στην Ελλάδα υπό τρομακτικές συνθήκες. Ο Ελληνισμός απώλεσε τις προαιώνιες ιωνικές κοιτίδες του και ακρωτηριάστηκε εδαφικά. Την ώρα που οι αξιωματικοί ελάμβαναν τις οριστικές αποφάσεις τους στο ξενοδοχείο «Το Κύμα», οι σφαγές συνεχίζονταν και εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων προσπαθούσαν να περάσουν το Αιγαίο για να σωθούν. Ασφαλώς οι συνέπειες δεν θα μπορούσαν να περιορισθούν στην πτώση της κυβέρνησης Πρωτοπαπαδάκη και στη σπασμωδική αντικατάστασή της από την κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου, που έγινε στις 28 Αυγούστου. Στις 12 Σεπτεμβρίου ο στόλος έπλευσε προς την Αττική, ενώ ήδη αεροπλάνα έριχναν στην Αθήνα προκηρύξεις με τα αιτήματα της επαναστατικής επιτροπής, που ήταν η παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου υπέρ του διαδόχου, η διάλυση της Βουλής, ο σχηματισμός υπερκομματικής κυβέρνησης που θα έχαιρε της εμπιστοσύνης των Συμμάχων και η ενίσχυση της Θράκης. Οταν ο στόλος έφτασε στο Λαύριο, άρχισαν να αποβιβάζονται αγήματα και, καθώς πλέον επαπειλείτο εμφύλιος πόλεμος, ο Κωνσταντίνος παραιτήθηκε και αποχώρησε για το εξωτερικό.

Η Επανάσταση του 1922 (Πλαστήρας ως αρχηγός του επαναστατικού καθεστώτος, Κροκιδάς και μετά Γονατάς ως πρωθυπουργοί), παραλαμβάνοντας τη χώρα κυριολεκτικά στα πρόθυρα της διάλυσης, ανέλαβε και διεκπεραίωσε με επιτυχία τιτάνιο έργο: ανασυγκρότησε τον στρατό στον Εβρο με διοικητή τον Πάγκαλο, διασφαλίζοντας την ακεραιότητα του ελληνικού κράτους. Εμπέδωσε την πειθαρχία και την τάξη στο εσωτερικό. Εγκατέστησε εκατοντάδες χιλιάδες προσφύγων σε προσφυγικούς συνοικισμούς και τους αποκατέστησε παραχωρώντας τους γεωργικές εκτάσεις. Ανέθεσε στον Ελευθέριο Βενιζέλο την εκπροσώπηση της Ελλάδας στις διαπραγματεύσεις που κατέληξαν το 1923 στη Συνθήκη της Λωζάννης. Συνέλαβε, δίκασε και εξετέλεσε τους υπευθύνους της Καταστροφής, πράξη φρικαλέα και ίσως άδικη, αλλά ανάλογη του μεγέθους του δράματος και αναγκαία για να αποτραπεί ο εμφύλιος πόλεμος. Αφού, μετά από μόλις ενάμιση χρόνο, το επαναστατικό καθεστώς θεώρησε ότι ολοκλήρωσε το έργο του, που ήταν η διάσωση της πατρίδας από την Καταστροφή, προκήρυξε εκλογές για τον Δεκέμβριο του 1923 και τον Ιανουάριο παρέδωσε την εξουσία στην Εθνοσυνέλευση που προέκυψε.

Για αυτό ακριβώς και τους ανιδιοτελείς και έντιμους πρωταγωνιστές της Επανάστασης συνόδευσε τεράστια αίγλη και λαϊκή αναγνώριση. Ο Πλαστήρας έγινε πρωθυπουργός τον Ιανουάριο – Μάρτιο 1945 και υπέγραψε τη Συμφωνία της Βάρκιζας, που έβαλε τέλος στην αλληλοσφαγή με το ΕΑΜ. Το 1950 πολιτεύθηκε επικεφαλής κεντρώου κόμματος με σύνθημα την εθνική συμφιλίωση και διετέλεσε πρωθυπουργός μέχρι το 1952. Αυτά ασφαλώς δικαιώνουν τον χαρακτηρισμό της σωτήριας πρωτοβουλίας του 1922 ως Επανάστασης.

Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης. Από τις εκδόσεις Καπόν κυκλοφορεί το βιβλίο του «Παναγιώτης Κανελλόπουλος: ο πολιτικός, ο διανοούμενος και η εποχή του»