Τρόμος με έμβρυα από ανθρώπους και πιθήκους

Στην ελληνική μυθολογία, η Χίμαιρα ήταν ένα φοβερό τέρας με κεφάλι λιονταριού, σώμα κατσίκας και ουρά δράκοντα, που φονεύτηκε τελικά από τον Βελλερεφόντη, με βοήθεια από το ιπτάμενο άλογό του, τον Πήγασο, και τη θεά Αθηνά. Δεν είναι όμως όλες οι χίμαιρες αποκυήματα της μυθολογίας. Για τους βιολόγους, ο όρος περιγράφει ζωντανούς οργανισμούς που έχουν περισσότερους από έναν γενετικούς κώδικες, ή κύτταρα από περισσότερους από έναν οργανισμούς. Μπορεί να προκύψουν και με φυσιολογικές διαδικασίες, εκτός εργαστηρίου – οι άνθρωποι με διαφορετικό χρώμα ίριδας σε κάθε μάτι, για παράδειγμα.

Οι επιστήμονες, όμως, πειραματίζονται εδώ και δεκαετίες με δια-ειδικές χίμαιρες, έχουν δημιουργήσει χίμαιρες ποντικού-αρουραίου, προβάτου-κατσικιού, κοτόπουλου-ορτυκιού… Μία ομάδα αμερικανών, κινέζων και ισπανών επιστημόνων με επικεφαλής τον καθηγητή Αναπτυξιακής Βιολογίας Χουάν Κάρλος Ιζπιζούα Μπελμόντε, από το ινστιτούτο Βιολογικών Επιστημών Salk της Καλιφόρνιας, κατάφεραν τώρα να δημιουργήσουν χιμαιρικά έμβρυα ανθρώπου-μακάκου: ένα επίτευγμα το οποίο, ανάλογα με τη θέση και τις απόψεις του καθενός, μπορεί να φαίνεται είτε ως μία σπουδαία ευκαιρία για τους ερευνητές προκειμένου να μελετήσουν και να αναπτύξουν θεραπείες για ορισμένες εκ γενετής ασθένειες όπως επίσης και να παράγουν ιστούς και όργανα προς μεταμόσχευση, είτε σαν την αρχή μιας ταινίας φρίκης.

Ο δρ Μπελμόντε είχε ήδη ανακοινώσει, το 2017, τη δημιουργία χιμαιρικών εμβρύων ανθρώπου-χοίρου. Είχαν όμως πολύ σύντομη διάρκεια ζωής και πολύ μικρή παρουσία ανθρώπινων κυττάρων, μόλις ένα στα 100.000 κύτταρά τους ήταν ανθρώπινα· επιπλέον, ήταν ασαφές το κατά πόσο είχαν συνεισφέρει τα ανθρώπινα κύτταρα στην ανάπτυξη των οργανισμών. Αυτή τη φορά, τα πράγματα είναι διαφορετικά: τα ανθρώπινα κύτταρα φάνηκαν να συνεργάζονται πρόθυμα, τουλάχιστον για κάποιο διάστημα, με εκείνα των μακάκων. Οπως αποκάλυψαν οι ίδιοι οι ερευνητές στην επιθεώρηση Κυτταρικής Βιολογίας «Cell», ξεκίνησαν την προσπάθειά τους παίρνοντας 132 έμβρυα μακάκων, στα οποία και εισήγαγαν, έξι ημέρες μετά τη γονιμοποίησή τους, από 25 ανθρώπινα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα. Επειτα από 10 ημέρες, συνέχιζαν να αναπτύσσονται 103 χιμαιρικά έμβρυα.

Αυστηροί περιορισμοί

Τη 17η ημέρα, ζούσαν ακόμα 12 έμβρυα. Τη 19η ημέρα, είχαν μείνει ζωντανά μόνο τα τρία, εμφάνιζαν όμως μεγάλες συγκεντρώσεις ανθρώπινων κυττάρων. Την 20ή ημέρα, και τα τρία αυτά έμβρυα καταστράφηκαν από τους επιστήμονες – πολλές χώρες, ανάμεσά τους οι ΗΠΑ και η Βρετανία, επιβάλλουν αυστηρούς περιορισμούς στις έρευνες πάνω σε ανθρώπινα έμβρυα, ένα μεγάλο κομμάτι αυτής της τελευταίας έρευνας, πάντως, έλαβε χώρα στην Κίνα. Σε κάθε περίπτωση, εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι πως όσο έζησαν, τα ανθρώπινα κύτταρα φάνηκαν να ενσωματώνονται κανονικά στα έμβρυα και να επικοινωνούν με τα κύτταρα των μακάκων, ενώ είχαν αρχίσει να εξειδικεύονται σε επιμέρους είδη κυττάρων, τα οποία επρόκειτο να δημιουργήσουν διαφορετικά όργανα αν οι χίμαιρες είχαν αφεθεί να αναπτυχθούν κανονικά. Το ποιο θα ήταν το τελικό αποτέλεσμα, βέβαια, παραμένει άγνωστο.

Ως ένα νέο παράδειγμα της εντεινόμενης δύναμης της ανθρωπότητας να «παίζει», να «πειράζει» τις βασικές αρχές της ζωής, μιας δύναμης που κάνει πολλούς ανθρώπους να νιώθουν άβολα, παρουσίασε τη νέα επιστημονική έρευνα το Economist. Η ίδια η έννοια του «είδους» θολώνει. Τα πειράματα που εμπεριέχουν ανθρώπινα κύτταρα απειλούν βαθιά ριζωμένα ταμπού γύρω από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τον ανθρώπινο εξαιρετισμό, εγείρουν επίσης ανησυχίες μεταξύ των θρησκευομένων για παρεμβάσεις στα θεϊκά δημιουργήματα. Εγείρουν όμως και πιο πρακτικές ανησυχίες: τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αν οι ερευνητές είχαν επιχειρήσει να αφήσουν τα χιμαιρικά έμβρυα να αναπτυχθούν;

Ποιο θα ήταν το ηθικό και νομικό καθεστώς ενός οργανισμού με ένα ανθρώπινο και ένα μη ανθρώπινο γονιδίωμα; Τι συνέπειες θα μπορούσαν να έχουν τα ανθρώπινα κύτταρα στον εγκέφαλο του ζώου; Ενας κορυφαίος ειδικός στη βιοηθική, ο καθηγητής Τζούλιαν Σαβουλέσκου, από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, δήλωσε ότι έρευνες όπως αυτή ανοίγουν «το κουτί της Πανδώρας για τη δημιουργία ανθρώπινων-μη ανθρώπινων χιμαιρών».

Αλλοι ερευνητές θεωρούν πως έρευνες όπως η επίμαχη πρέπει βέβαια να γίνονται προσεκτικά, και με την κατάλληλη εποπτεία, πρέπει όμως και να ενθαρρύνονται, διότι τα εν δυνάμει οφέλη υπερτερούν των κινδύνων. Τον επόμενο μήνα, σε κάθε περίπτωση, η Διεθνής Εταιρεία για την Ερευνα στα Βλαστοκύτταρα (ISSCR) αναμένεται να δώσει στη δημοσιότητα αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές για το πώς πρέπει να διεξάγονται οι σχετικές έρευνες, μεταξύ άλλων και σε χίμαιρες. Μέχρι στιγμής, απαγορεύεται απλώς στους ερευνητές να αφήνουν χίμαιρες ανθρώπων-ζώων να ζευγαρώνουν ενώ συστήνεται επιπλέον εποπτεία αν υπάρχει ενδεχόμενο ενσωμάτωσης ανθρώπινων κυττάρων στο αναπτυσσόμενο νευρικό κεντρικό σύστημα του ζώου-ξενιστή.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ