Καθώς ο κύκλος των βίαιων και τραυματικών γεγονότων ευρύνεται, οι πληροφορίες φιλτράρονται στην καθημερινότητα των παιδιών και στη χώρα μας, μέσω των ΜΜΕ αλλά και των συζητήσεων που γίνονται στο σχολείο, μεταξύ συμμαθητών στο διάλειμμα αλλά και με τους δασκάλους ως μέρος του μαθήματος. Μπορεί αυτή η έμμεση, και συγχρόνως έντονη και συνεχόμενη, έκθεση σε τραυματικά γεγονότα να επηρεάσει τον ψυχικό κόσμο των παιδιών και των εφήβων;

Η απάντηση του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής της Αμερικής είναι καταφατική. Με αφορμή τα πρόσφατα γεγονότα που συγκλονίζουν την υφήλιο από τον περασμένο Σεπτέμβριο, θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι υπάρχουν και άλλα τραυματικά γεγονότα που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά ένα παιδί και να προκαλέσουν μετατραυματικό στρες. Τι πρέπει να ξέρουμε γι΄ αυτό ως δάσκαλοι, παιδίατροι, γονείς και, γενικότερα, ως άτομα που ερχόμαστε σε επαφή με παιδιά και εφήβους, προκειμένου να το αναγνωρίσουμε και να προσφέρουμε σωστή βοήθεια;

Από την έρευνα προκύπτει ότι τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικοι που είχαν την εμπειρία καταστροφικών γεγονότων διακρίνονται από μια ευρεία γκάμα αντιδράσεων. Κάποιοι υποφέρουν από ανησυχίες και άσχημες αναμνήσεις που ξεθωριάζουν με συναισθηματική υποστήριξη και το πέρασμα του χρόνου, ενώ άλλοι επηρεάζονται βαθύτερα και αντιμετωπίζουν πιο μακροχρόνιες δυσκολίες.

Τα παιδιά που υπήρξαν μάρτυρες βίας στο σπίτι, το σχολείο ή την κοινωνία είναι επίσης επιρρεπή σε σοβαρά μακροχρόνια ψυχολογικά προβλήματα. Οι συναισθηματικές τους αντιδράσεις, που περιλαμβάνουν φόβο, κατάθλιψη, θυμό ή τάσεις απομόνωσης, μπορεί να εμφανιστούν αμέσως μετά το καταστροφικό γεγονός ή λίγο αργότερα. Εκείνα που έζησαν ένα καταστροφικό γεγονός, είτε με την άμεση παρουσία τους είτε έμμεσα, συχνά χρειάζονται τη βοήθεια των γονιών, των δασκάλων και ειδικών, προκειμένου να αποφύγουν τη μακροπρόθεσμη συναισθηματική βλάβη.

Το ψυχολογικό τραύμα ή ο συναισθηματικός τραυματισμός είναι ουσιαστικά μια κανονική αντίδραση σε ένα ακραίο γεγονός. Περιλαμβάνει τη δημιουργία συναισθηματικών αναμνήσεων σχετικά με το καταστροφικό συμβάν, που διατηρούνται σε βαθιές δομές στον εγκέφαλο. Η γενική πεποίθηση είναι ότι όσο πιο άμεση είναι η επαφή με το τραυματικό γεγονός, τόσο μεγαλύτερος είναι και ο κίνδυνος εμφάνισης συναισθηματικών προβλημάτων. Παρ΄ όλα αυτά, και η δευτερογενής έκθεση σε καταστροφικά γεγονότα μπορεί να προκαλέσει συναισθηματικό σοκ.

Οι αντιδράσεις των παιδιών σε τραυματικά γεγονότα

Οι αντιδράσεις των παιδιών σε τραυματικά γεγονότα μπορεί να εμφανιστούν είτε αμέσως μετά το συμβάν είτε αρκετές μέρες ή εβδομάδες αργότερα. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στους ενήλικους και ο φόβος ότι η τραυματική τους εμπειρία θα επαναληφθεί είναι τα διακριτικά σημάδια της παιδικής και εφηβικής αντίδρασης.

Παιδιά 3-5 ετών: οι τυπικές τους αντιδράσεις περιλαμβάνουν φόβο αποχωρισμού από το γονιό, κλάμα, ουρλιαχτά, ακινησία ή υπερκινητικότητα, τρέμουλο, φοβισμένη έκφραση προσώπου και συμπεριφορά υπερβολικής προσκόλλησης. Μπορεί να παλινδρομήσουν σε συμπεριφορές χαρακτηριστικές μικρότερων ηλικιών τις οποίες είχαν ξεπεράσει (πιπίλισμα του αντίχειρα, ενούρηση κ.λπ.). Τα παιδιά αυτής της ηλικίας επηρεάζονται έντονα από τις αντιδράσεις των γονιών τους στο τραυματικό γεγονός.

Παιδιά 6-11 ετών: πιθανόν να επιδείξουν υπερβολική απομόνωση, συμπεριφορές διαταραχής, άρνηση και δυσκολία συγκέντρωσης και προσοχής. Παλινδρόμηση σε χαρακτηριστικά μικρότερων ηλικιών, εφιάλτες, προβλήματα στον ύπνο, παράλογοι φόβοι, εκνευρισμός, σχολική άρνηση και ξεσπάσματα θυμού αποτελούν αντιδράσεις αυτής της ηλικιακής ομάδας. Επίσης, είναι πιθανή η ύπαρξη παραπόνων για κοιλόπονο ή άλλα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Ακόμα, μπορεί να εμφανιστούν κατάθλιψη, άγχος, αισθήματα ενοχής και συναισθηματικό μούδιασμα.

Έφηβοι 12-17 ετών: ενδέχεται να εμφανίσουν αντιδράσεις παρόμοιες με αυτές των ενηλίκων, περιλαμβάνοντας εφιάλτες, φλας μπακ, συναισθηματικό μούδιασμα, αποφυγή οτιδήποτε θυμίζει το τραυματικό γεγονός, κατάθλιψη, χρήση ουσιών, προβλήματα με φίλους και αντικοινωνική συμπεριφορά. Επίσης συχνά παρατηρούνται απόσυρση και απομόνωση, φυσικά συμπτώματα, καταστροφικές και αυτοκτονικές σκέψεις, αποφυγή του σχολείου και της μελέτης, σύγχυση και εκνευρισμός.

Βοήθεια προς το παιδί ή τον έφηβο που βίωσε μια τραυματική κατάσταση

Η πρώιμη παρέμβαση είναι ζωτικής σημασίας για τη συναισθηματική αποκατάσταση του παιδιού ή του εφήβου που βίωσε άμεσα ή έμμεσα ένα τραυματικό γεγονός.

Γονείς:

· Να βρουν τρόπους να προστατέψουν το παιδί από περαιτέρω κίνδυνο και έκθεση σε τραυματικά ερεθίσματα.
· Να εξηγήσουν όσο καλύτερα μπορούν το τραυματικό γεγονός.
· Να ενθαρρύνουν τα παιδιά να συζητήσουν, χωρίς όμως να τα εξαναγκάζουν.
· Να εξηγήσουν ότι είναι φυσιολογικό να νιώθει κανείς στεναχώρια και φόβο.
· Να δώσουν χρόνο στα παιδιά να συνειδητοποιήσουν τι αισθάνονται και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.
· Να επιτρέψουν στα παιδιά να κλάψουν, χωρίς να τα υποχρεώσουν να δείχνουν γενναία.
· Να δώσουν στα παιδιά την αίσθηση ότι έχουν κάποιον έλεγχο, δίνοντας τους, για παράδειγμα, τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων αναφορικά με το τι θα φάνε, τι θα φορέσουν, τι θα συζητήσουν.

Δάσκαλοι:

· Χρειάζεται ψυχική προετοιμασία του ίδιου του δασκάλου και ξεκαθάρισμα των δικών του συναισθημάτων σχετικά με το τραυματικό γεγονός.
· Στο σχολείο είναι σημαντικό να αφιερωθεί χρόνος σε μια εποικοδομητική συζήτηση σχετικά με αυτά τα θέματα, ακόμα και αν είναι «εις βάρος» της διδακτέας ύλης.
· Δεν πρέπει να βιαστεί ο δάσκαλος να επιστρέψει στη ρουτίνα της τάξης και να αποσιωπήσει τα γεγονότα, αλλά να δώσει στα παιδιά τη δυνατότητα έκφρασης των συναισθημάτων τους.
· Χρειάζεται να συνειδητοποιήσει ότι τα παιδιά έχουν περισσότερο ανάγκη την επαφή και τον εφησυχασμό παρά την εξήγηση του «ποιος έφταιγε».
· Πρέπει να σεβαστεί το δικαίωμα κάποιων παιδιών να μην πάρουν μέρος στη συζήτηση.
· Είναι απαραίτητο να βοηθήσει τα παιδιά ώστε να μην αισθάνονται ανήμπορα και να τα βοηθήσει να βρουν τρόπους να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους (π.χ., με εθελοντικές προσπάθειες προς τα θύματα της καταστροφής).
· Να τα βοηθήσει να αναπτύξουν τρόπους εντοπισμού και αντιμετώπισης του άγχους και των αρνητικών συναισθημάτων τους.

Πότε ένα παιδί ή έφηβος χρειάζεται τη βοήθεια ειδικού

Αν τα συμπτώματα δεν υποχωρήσουν μερικές μέρες μετά το τραυματικό γεγονός και το άτομο εξακολουθεί να επιδεικνύει συμπεριφορές αποφυγής και συναισθηματικό μούδιασμα, τότε ενδείκνυται η συμβουλή ενός ειδικού. Η κατάθλιψη και η παρατεταμένη θλίψη και πένθος αποτελούν ενδείξεις σοβαρότερου συναισθηματικού προβλήματος. Αν μάλιστα το παιδί ξαναζεί το τραυματικό γεγονός μέσα από το παιχνίδι του ή από εφιάλτες που σχετίζονται με το τραγικό συμβάν, έχει μειωμένα ενδιαφέροντα, την αίσθηση ότι το μέλλον του είναι σκοτεινό και παρουσιάζει μια γενική εικόνα χειρότερη από πριν, πιθανότατα βιώνει κάποια από τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες που χρήζουν τη βοήθεια ειδικού.

health.in.gr

Ειδήσεις Σήμερα: