ιδεολογική κατάσταση κοινωνίας

Η θέση του Μαρξ είναι πασίγνωστη. «Δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων που καθορίζει το Είναι, μα αντίθετα το κοινωνικό Είναι που καθορίζει τη συνείδησή τους». Η συνείδηση όμως, η δυνατότητα του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, το περιβάλλον και τον κόσμο, αρκετές φορές δεν καθορίζεται μόνο από το κοινωνικό Είναι.