Το γεωπολιτικό «ναρκοπέδιο» στην Ουκρανία και ο κυνισμός της realpolitik

Μπορεί άραγε να μιλήσει κανείς για «βιώσιμη ειρήνη» στην Ουκρανία, στην εποχή Τραμπ 2.0;

Από το αμερικανικό ειρηνευτικό σχέδιο 28 σημείων, που έμοιαζε να έχει βγει από τα συρτάρια του Κρεμλίνου, βρισκόμαστε τώρα στο αναθεωρημένο σχέδιο 19 σημείων, μετά τις διαβουλεύσεις Αμερικανών, Ουκρανών και Ευρωπαίων αξιωματούχων στη Γενεύη.

Αν και ούτε το μεν, ούτε το δε έχουν παρουσιαστεί λεπτομερώς, πέρα από διαρροές σε ΜΜΕ, στο τέλος της ημέρας ο τόνος ήταν θετικός, με τις ΗΠΑ να συναινούν -τουλάχιστον σε αυτή τη φάση- ότι οποιαδήποτε συμφωνία πρέπει να σέβεται την κυριαρχία της Ουκρανίας.

Όμως τα πλέον ακανθώδη ζητήματα -από το εδαφικό και τις εγγυήσεις ασφαλείας, έως τις αποζημιώσεις, ήτοι τα «παγωμένα» ρωσικά περιουσιακά στοιχεία- παραμένουν εκκρεμή.

Κατά τον Ουκρανό πρόεδρο Ζελένσκι, μένει να συζητηθούν μεταξύ του ιδίου και του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ.

«Η Ουκρανία δεν θα αποτελέσει ποτέ εμπόδιο για την ειρήνη», προσέθεσε, χωρίς να διευκρινίσει.

Για τον (εκ νέου) ένοικο του Λευκού Οίκου, ζητούμενο είναι ο τερματισμός του πολέμου και η επανεκκίνηση των σχέσεων μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας, έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού του τη μεγάλη αντίπαλο των ΗΠΑ: την Κίνα.

Το διακύβευμα για το Κίεβο και τις Βρυξέλλες δείχνει να είναι πια η αποφυγή μιας συμφωνίας τύπου «Μονάχου» και μιας νέας πολιτικής κατευνασμού, που θα τροφοδοτήσει τον αναθεωρητισμό και την επιθετικότητα της Ρωσίας του Βλαντίμιρ Πούτιν.

Στην καλύτερη περίπτωση, το αναθεωρημένο σχέδιο από τις συνομιλίες στη Γενεύη αποτελεί προοίμιο μιας νέας αρχής πιθανών ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων.

Αλλά αυτές μπορούν να γίνουν μόνο με τη συμμετοχή της Μόσχας.

Επί της ουσίας, ως έχουν σήμερα τα πράγματα, η θέση της και οι μαξιμαλιστικές απαιτήσεις της δεν έχουν αλλάξει από τη σύνοδο κορυφής μεταξύ των προέδρων Πούτιν και Τραμπ, τον Αύγουστο, στην Αλάσκα.

Αυτό που έχει αλλάξει έκτοτε, ωστόσο, είναι η συγκυρία.

Ο γρίφος της Μόσχας

Η Ουκρανία βρίσκεται στην πιο επισφαλή θέση μετά την έναρξη της πλήρους ρωσικής εισβολής το 2022, με τον στρατό της να υφίσταται ασφυκτικές πιέσεις στα μέτωπα του πολέμου και με την ηγεσία της να κλονίζεται από σκάνδαλα διαφθοράς.

Μπροστά στο φρικτό δίλημμα «να χάσουμε την αξιοπρέπειά μας ή να διακινδυνεύσουμε να χάσουμε έναν σημαντικό εταίρο», όπως το έθεσε ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι, το Κίεβο έχει καταφέρει να κερδίσει χρόνο στις διαπραγματεύσεις.

Δεν έχει ωστόσο πλέον πολλά περιθώρια ελιγμών.

Ο Ντόναλντ Τραμπ διαμηνύει σε όλους του τόνους ότι θέλει άμεση συμφωνία για να τερματιστεί ο πόλεμος.

Με το επίκεντρο της προσοχής της Ουάσιγκτον στην Κίνα (την οποία ανακοίνωσε ότι θα επισκεφθεί τον Απρίλιο) και ως μήνυμα προς τους ψηφοφόρους του στο εσωτερικό των ΗΠΑ, ενόψει των κρίσιμων ενδιάμεσων εκλογών του 2026, ο Αμερικανός πρόεδρος διαμηνύει ότι δεν σκοπεύει να συνεχίσει απεριόριστα τη στήριξη του Κιέβου.

Φέρεται να απειλεί ακόμη και με διακοπή της παροχής πληροφοριών και όπλων -παρότι η προμήθεια των τελευταίων γίνεται μέσω ΝΑΤΟ, με τα λεφτά των Ευρωπαίων.

Είναι αυτοί που για άλλη μια φορά έσπευσαν, τρέχοντας πίσω από τις εξελίξεις, να μεταπείσουν τον Τραμπ από το να μην εγκαταλείψει την Ουκρανία.

Είναι ωστόσο αβέβαιο πόσο ακόμη θα είναι αποτελεσματική αυτή η αντίρροπη πίεση, ενόσω η ίδια η Ευρώπη βρίσκεται στις δικές της «Συμπληγάδες».

Διεκδικεί τον ρόλο της στην «επόμενη μέρα», ούσα οικονομικά εξασθενημένη, ενεργειακά εξαρτώμενη από το αμερικανικό LNG και στρατιωτικά ανεπαρκής, ενώ οι ΗΠΑ δείχνουν σταδιακά να αποδεσμεύονται από τον συμμαχικό ρόλο του εγγυητή της ασφάλειας της Γηραιάς Ηπείρου.

Η δε Ρωσία, παρά τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η πολεμική οικονομία της, δεν δείχνει να βιάζεται, προσδοκώντας να πετύχει μέσω διαπραγματεύσεων όσα δεν έχει καταφέρει επί του πεδίου στα σχεδόν τέσσερα χρόνια του πολέμου.

Προσώρας εντείνει τις πιέσεις στο πεδίο των μαχών, επιδιώκοντας να δημιουργήσει νέα τετελεσμένα.

Η διαρκής διάσταση της Δύσης

Χαρακτηρίζοντας τις προάλλες «πολεμοκάπηλους» τους Ευρωπαίους, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν είχε χαρακτηρίσει το αρχικό σχέδιο 28 σημείων που παρουσίασε η κυβέρνηση Τραμπ (προϊόν διαπραγμάτευσης μεταξύ στενών συνεργατών των δύο προέδρων) ως δυνητική «βάση για μια οριστική ειρηνική διευθέτηση».

Παραμένει εξαιρετικά αμφίβολο εάν θα πει το ίδιο για τις όποιες αλλαγές, το ακριβές περιεχόμενο των οποίων παραμένει ασαφές.

Κοντή γιορτή, μόλις η Ουάσινγκτον ολοκληρώσει τις διαβουλεύσεις με την Ουκρανία, θα στραφεί στη Μόσχα.

Θα ακολουθήσει μια δεύτερη φάση διαπραγματεύσεων, όπου ο Πούτιν θα καταθέσει τις δικές του απαιτήσεις.

Θα είναι για όλους μια άσκηση λεπτών ισορροπιών με τον Αμερικανό πρόεδρο, τον οποίο καμία πλευρά δεν θέλει να αποξενώσει. Ούτε το Κίεβο και οι Ευρωπαίοι, ούτε και η Μόσχα.

Σε περίπτωση νέας αποτυχίας, ο πιο καταστροφικός πόλεμος στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο θα συνεχιστεί και αυτό που θα μένει να φανεί είναι πώς θα αντιδράσει η Ουάσιγκτον.

Στους δέκα μήνες από την επάνοδό του στον Λευκό Οίκο, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει αλλάξει πολλές φορές κατευθύνσεις: με απειλές πλήρους εγκατάλειψης του Κιέβου, έως την επιβολή κυρώσεων στο ρωσικό πετρελαϊκό τομέα.

Με την προεδρία του τώρα να επισκιάζεται στο εσωτερικό των ΗΠΑ από τον πληθωρισμό και τον χειρισμό της υπόθεσης Έπσταϊν, ο ίδιος δηλώνει αποφασισμένος να τερματίσει πάση θυσία έναν πόλεμο «που δεν είναι δικός μου», όπως λέει, επιβάλλοντας κατά το δοκούν τον νόμο του ισχυρού.

Προς το παρόν, πάντως, η εικόνα που σχηματίζεται μέσα και από τη νέα διαπραγμάτευση για το ουκρανικό είναι μιας διχασμένης Δύσης.

Η διαρροή του αμερικανικού σχεδίου κλόνισε κι άλλο την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων, αποκάλυψε μια χαοτική εικόνα εντός της κυβέρνησης Τραμπ και εμφάνισε ξανά τις ΗΠΑ ως αναξιόπιστο σύμμαχο.