Η άγρια ζωή μάχεται για την επιβίωσή της: Ο Ασπροπάρης και ο Λύκος απέναντι στα δολώματα και τις άλλες απειλές

Πλούσια, πολύτιμη, αλλά υποφωτισμένη και σε κίνδυνο: ο λόγος για την άγρια ζωή της Ελλάδας, η οποία αντιμετωπίζει ένα πλήθος από πολλές και πολύπλοκες απειλές.

Το προφίλ της ελληνικής βιοποικιλότητας είναι μοναδικό στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τα στοιχεία του WWF Ελλάς, η Ελλάδα αριθμεί περισσότερα από 27.000 καταγεγραμμένα είδη ζώων, εκ των οποίων τα 4.000 είναι ενδημικά.

Η χώρα μας φιλοξενεί το 18% της συνολικής πανίδας της Ευρώπης. Την ίδια στιγμή, αποτελεί μια από τις περιοχές με την υψηλότερη συγκέντρωση απειλούμενων ειδών.

Οι πιο βασικές απειλές που αντιμετωπίζουν είναι η καταστροφή των ενδιατημάτων τους (το περιβάλλον στο οποίο ζει και αναπαράγεται ένα είδος), η κλιματική αλλαγή, η ρύπανση, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και η εισαγωγή χωροκακτητικών ειδών (βλ. π.χ τα ξενικά ψάρια όπως λεοντόψαρο κ.τ.λ).

Τα τελευταία τρία χρόνια, το WWF Ελλάς έχει συσπειρώσει 11 περιβαλλοντικές οργανώσεις σε έναν κοινό σκοπό- την ενημέρωση και την ανάδειξη των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα είδη και τα οικοσυστήματά τους -θέματα τα οποία συχνά περνούν «κάτω από το ραντάρ»- και την πίεση για αλλαγή της νομοθεσίας εκεί όπου απαιτείται.

Λύκος – Canis Lupus | Στην Ελλάδα, ο Λύκος είναι προστατευόμενο είδος. Η επανακάμψή του, δημιούργησε συγκρούσεις ιδιαίτερα σε περιοχές όπου είχε εξαφανιστεί τις τελευταίες δεκαετίες, με αποτέλεσμα η αντίδραση για τους Λύκους να αναζοπυρωθεί έντονα τα τελευταία χρόνια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να συζητείται ξανά η επανέναρξη της δίωξης του, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει εκ νέου σε πληθυσμιακή συρρίκνωση και να ακυρώσει δεκαετίες προόδου. | Φωτογραφία: Αντώνης Φαρμακόπουλος

Οι οργανώσεις που συμμετέχουν στη «Συμμαχία» είναι:

1. ANIMA- Σύλλογος προστασίας & περίθαλψης άγριας ζωής
2. ΑΡΧΕΛΩΝ- Σύλλογος για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας
3. ΚΑΛΛΙΣΤΩ- Περιβαλλοντική οργάνωση για την άγρια ζωή και τη φύση
4. Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία
5. Εταιρεία Προστασίας Βιοποικιλότητας της Θράκης
6. Εταιρία Προστασίας Πρεσπών
7. Ινστιτούτο Σπηλαιολογικών Ερευνών Ελλάδας
8. iSea- Περιβαλλοντική Οργάνωση για την Προστασία των Υδάτινων Οικοσυστημάτων
9. MEDASSET- Μεσογειακός Σύνδεσμος για τη Σωτηρία των Θαλάσσιων Χελωνών
10. TETHYS Research Institute
11. WWF Ελλάς

«Χρειαζόμαστε καλύτερη προστασία της άγριας ζωής και της φύσης της Ελλάδας. Για την ώρα, είναι ανεπαρκής. Πολλά είδη είναι «αόρατα» και δεν προστατεύονται καθόλου. Άλλα, προστατεύονται στα χαρτιά. Υπάρχουν και θεσπισμένα μέτρα, τα οποία όμως συχνά δεν εφαρμόζονται. Οι στόχοι είναι ελλιπείς» περιγράφει την κατάσταση που επικρατεί σε αυτό το θέμα, η Παναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος στο WWF Ελλάς.

Το Κόκκινο Ελάφι (Cervus elaphus) είναι το πιο αντιπροσωπευτικό είδος θηλαστικού και ο «βασιλιάς» του Εθνικού Δρυμού της Πάρνηθας, αποτελώντας τον μεγαλύτερο πληθυσμό στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα «κινδυνεύον» είδος που περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο, γι’ αυτό και προστατεύεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, αν και αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις επιβίωσης |Φωτογραφία: Χρύσανθος Κωνσταντίνου

«Οι έμπειρες ελληνικές περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουν σε πολλές περιπτώσεις πολύ πιο φρέσκα δεδομένα και πληροφορίες σε σχέση με αυτά που διαθέτει η Πολιτεία και οι υπηρεσίες της για το περιβάλλον» λέει με τη σειρά της στο in και η Θεοδώρα Σκαρτσή, διαχειρίστρια της Εταιρείας Προστασίας Βιοποικιλότητας Θράκης.

Οπως προσθέτει: «για παράδειγμα, οι οργανώσεις γνωρίζουν σε βάθος τις επιπτώσεις που έχουν στο περιβάλλον και τα είδη που ζουν σε αυτό, τα τεχνικά έργα υποδομών. Η κοινή μας γνώση αξιοποιείται συχνά από την Πολιτεία. Σκοπός μας είναι να πιέσουμε λοιπόν, για τις αλλαγές που απαιτούνται αυτή τη στιγμή, υπέρ του περιβάλλοντος».

Σύμφωνα με την κ. Μαραγκού, η ανάγκη για ανανέωση δεν αφορά μόνο το νομοθετικό πλαίσιο αλλά και τις γνώσεις μας για την άγρια ζωή και τη βιοποικιλότητα στην Ελλάδα.

«Το θίξαμε και πριν από λίγες μέρες στο Συνέδριο Οικολογίας που διοργανώθηκε, πως πρέπει δηλαδή να ανανεωθεί το Προεδρικό Διάταγμα 67 /1981 για τα σημαντικά προστατευόμενα είδη της ελληνικής πανίδας και χλωρίδας. Από το 1981 που θεσπίστηκε το διάταγμα, μέχρι σήμερα, πολλά έχουν αλλάξει».

Τις πολύτιμες γνώσεις που έχουν συλλέξει μέσα από τη μακροχρόνια έρευνα και τις δράσεις τους στο πέδιο ζητούν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις να υιοθετήσει η Πολιτεία

Για τον Νίκο Τσιόπελα, συντονιστή προγραμμάτων για τα αρπακτικά πουλιά στην Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία, είναι πια χρήσιμο και παραγωγικό στη συζήτηση για την άγρια ζωή στην Ελλάδα, οι οργανώσεις να προωθήσουν εμβληματικά είδη σπάνιων ζώων σε ρόλο πρεσβευτών του περιβάλλοντος.

Οπως σημειώνει ο ίδιος: «Υπάρχουν ζώα- σύμβολα τα οποία συχνά «πρωταγωνιστούν» στα επικαλυπτόμενα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική βιοποοικιλότητα. Αν μιλάς για παράδειγμα για τον Ασπροπάρη, το Κόκκινο Ελάφι, ή τον Λύκο, επί της ουσίας έχεις περιγράψει μια μεγάλη γκάμα των ζητημάτων που επηρεάζουν σήμερα ένα οικοσύστημα».

Ενα παράδειγμα, η αλληλεπίδραση ανάμεσα στον Λύκο και το Κόκκινο Ελάφι στον Εθνικό Δρυμό της Πάρνηθας. Ο Λύκος, προστατευόμενο είδος στην Ελλάδα που αυτή τη στιγμή βλέπει το καθεστώς προστασίας του να κινδυνεύει, επέστρεψε σταδιακά στον Δρυμό από το 2012 και έπειτα. Τρέφεται με το Κόκκινο Ελάφι, το οποίο είναι ο πιο ακμαίος πληθυσμός ελαφιών στην Ελλάδα. Το Κόκκινο Ελάφι, αν και «Κινδυνεύον» είδος, αποτελεί φυσική τροφή για τον Λύκο. Η παρουσία του τελευταίου στην Πάρνηθα είναι μια φυσική διαδικασία διασποράς.

Το παράδειγμα του σπάνιου και απειλούμενου Ασπροπάρη

Η άγρια ζωή στην Ελλάδα έχει έναν πολύ σημαντικό «εκπρόσωπο», τον Ασπροπάρη, τον γύπα- σύμβολο της ελληνικής υπαίθρου. Είναι το μικρότερο από τα τέσσερα είδη γύπα που απαντούν στην Ελλάδα και ξεχωρίζει από το χαρακτηριστικό κίτρινο και χωρίς φτερά πρόσωπο του αλλά και το λευκό χρώμα των φτερών του.

Μέχρι πριν λίγες μόλις δεκαετίες, ήταν κοινό είδος στην ελληνική ύπαιθρο και φώλιαζε ακόμα και σε κάποια μεγάλα νησιά των Κυκλάδων. Ως τη δεκαετία του 1980 αριθμούσε 200-250 ζευγάρια με τον μεγαλύτερο πληθυσμό του να συγκεντρώνεται στην περιοχή των Μετεώρων.

Σήμερα, μόνο πέντε αναπαραγωγικά ζευγάρια απομένουν, τα τέσσερα από αυτά στη Θράκη, ενώ στην Ηπειρο, οι Ασπροπάρηδες που φωλιάζουν στα σύνορα με τη γειτονική Αλβανία επισκέπτονται τακτικά την περιοχή της Κόνιτσας για να τραφούν.

Η θαλάσσια χελώνα καρέτα (Caretta caretta) είναι ένα εμβληματικό είδος, ένας πρεσβευτής της προστασίας της φύσης. Ως κύριες απειλές, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την προστασία της καρέτα ορίζει τις εξής: υποβάθμιση των παραλιών ωοτοκίας και των παράκτιων οικοσυστημάτων, οικιστικές ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες και δομές που παράγουν θόρυβο, φως ή άλλες μορφές όχλησης (ηχορύπανση και φωτορύπανση, σύγκρουση με σκάφη, πλαστικά απορρίμματα), τυχαία σύλληψη σε αλιευτικά εργαλεία και σκόπιμη θανάτωση, κλιματική αλλαγή. Η εφαρμογή των νομικών διατάξεων παραμένει πρόκληση. | Φωτογραφία: Joakim Oldeberg

Στην περιοχή των Μετεώρων, το άλλοτε βασίλειο του Ασπροπάρη, σήμερα έχει απομείνει μόνο ένα ζευγάρι. Στα Βαλκάνια, ο Ασπροπάρης έχει υποστεί μείωση κατά 80% τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και πλέον απαντά μόνο στη Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Αλβανία και τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας, με περίπου 50 ζευγάρια.

Οι λόγοι που οδήγησαν στον δραματικό περιορισμό του πληθυσμού του Ασπροπάρη είναι πολλοί:

-Η εγκατάλειψη της υπαίθρου αλλά και των παραδοσιακών μεθόδων κτηνοτροφίας είχαν ως αποτέλεσμα αφενός τη σημαντική μείωση της διαθέσιμης τροφής του Ασπροπάρη, λόγω της έλλειψης νεκρών ζώων, αφετέρου τη δάσωση των ανοικτών περιοχών βόσκησης, καθιστώντας τον εντοπισμό των νεκρών ζώων δυσκολότερο για τους γύπες.

-Η ανάπτυξη ανθρώπινων υποδομών προκάλεσε την απώλεια ενδιαιτημάτων αλλά και όχληση στις φωλιές.

-Τα εκτενή, μη μονωμένα, δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, απειλούν τους Ασπροπάρηδες με θανάτωση εξαιτίας ηλεκτροπληξίας ή πρόσκρουσης στα καλώδια και τους στύλους του δικτύου.

-Οι λανθασμένα χωροθετημένοι Αιολικοί Σταθμοί Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας, μπορούν να προκαλέσουν τον θάνατο ακόμα και στα πιο έμπειρα άτομα λόγω πρόσκρουσης στις πτέρυγες των ανεμογεννητριών.

-Καμία άλλη απειλή δεν έχει προκαλέσει τόσο συντριπτικές απώλειες στον πληθυσμό του Ασπροπάρη όσο η παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων. Αν και αυστηρά απαγορευμένη από το 1993, εξακολουθεί να αποτελεί μια κοινή πρακτική στην ελληνική ύπαιθρο.

Προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές απειλές που δέχεται ο Ασπροπάρης, η Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία, στο πλαίσιο των ενεργειών της «Συμμαχίας» συνεχίζει τις δράσεις ενημέρωσης και συνεργασίας με αγρότες και κτηνοτρόφους στην Ηπειρο, για την προώθηση εναλλακτικών πρακτικών προστασίας των κοπαδιών, ώστε να μειωθεί η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων.

Σε αυτό το πλαίσιο, παρείχε εξοπλισμό σε 22 κτηνοτρόφους για την εφαρμογή μη θανατηφόρων μεθόδων προστασίας των ζώων τους από θηρευτές, κάτι που συμβάλλει και στην προστασία του σπάνιου γύπα Ασπροπάρη.

Παράλληλα, η οργάνωση συνεργάζεται με την Εταιρεία Προστασίας Βιοποικιλότητας Θράκης, στο κομμάτι της ενημέρωσης των αρμόδιων δημόσιων υπηρεσιών για την ορθή διαχείριση των περιστατικών δηλητηριασμένων δολωμάτων.

Ταυτόχρονα, οι  οργανώσεις πραγματοποιούν συνέδρια και σεμινάρια σχετικά με τις σωρευτικές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στην Θράκη, με στόχο την προστασία των σπάνιων αρπακτικών πουλιών που συναντώνται στην περιοχή (Ασπροπάρης, Μαυρόγυπας, Ορνιο, Χρυσαετός).

Περιγράφοντας την κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή της Θράκης, η κ. Σκαρτσή, διαχειρίστρια της Εταιρείας Προστασίας Βιοποικιλότητας Θράκης λέει στο in τα εξής: «273 ανεμογεννήτριες λειτουργούν στην περιοχή. Πολλές άλλες ετοιμάζονται να τοποθετηθούν, σε κάποιες περιπτώσεις χωρίς τις απαραίτητες μελέτες. Μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2023, όπου κάηκαν και εκτάσεις Natura, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις ζητούν πενταετή αναβολή της δημιουργίας αιολικών πάρκων στην περιοχή. Το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας δεν έχει πάρει ακόμα θέση. Εμείς θέλουμε να ισχύσει και στη Θράκη, ό,τι ίσχυσε στην Εύβοια μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2021».

Οι δράσεις των οργανώσεων και οι απειλές που αντιμετωπίζει η άγρια ζωή

Στο πλαίσιο της «Συμμαχίας», υλοποιούνται και άλλες σημαντικές δράσεις για την άγρια ζωή και τα ελληνικά οικοσυστήματα από τις 11 οργανώσεις.

-Η οργάνωση MEDASSET ενημερώνει τους αλιείς στη Ζάκυνθο για τις ορθές πρακτικές απελευθέρωσης των θαλάσσιων χελωνών από τα αλιευτικά εργαλεία. Παράλληλα, η οργάνωση προχώρησε σε πέντε υποθαλάσσιους καθαρισμούς σε ενδιαιτήματα των χελωνών καρέτα, όπου απομακρύνθηκαν πάνω από 100 κιλά πλαστικών από το θαλάσσιο περιβάλλον.

-Η ANIMA ανέλυσε 62.265 περιστατικά εισαγωγών άγριων ζώων σε κέντρο περίθαλψης, με στόχο τον προσδιορισμό των κύριων αιτιών τραυματισμού και θανάτου της άγριας πανίδας.

Μαυρογύπας και Ορνιο | Φωτογραφά: Αθανάσιος Ναλμπάντης

-Από κοινού, ΑΡΧΕΛΩΝ και WWF Ελλάς, αξιολόγησαν πάνω από 100 παραλίες ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας καρέτα, με τη συμβολή εκατοντάδων πολιτών-εθελοντών, καταγράφοντας έτσι τις συνθήκες και τα εμπόδια που επηρεάζουν τη φωλεοποίηση των χελωνών.

-Επίσης, το WWF Ελλάς, προχώρησε στη χαρτογράφηση της συνδεσιμότητας των περιοχών του δικτύου Natura 2000 για τα μεγάλα θηλαστικά, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

-Επιπλέον, μαζί με τον ΕΛΓΟ Δήμητρα και την ΚΑΛΛΙΣΤΩ, αξιολογήθηκαν πιθανοί οικολογικοί διάδρομοι για τον απομονωμένο πληθυσμό του Κόκκινου Ελαφιού στην Πάρνηθα και πλέον υλοποιούνται δράσεις για την καταγραφή των εμποδίων και την ενθάρρυνση της φυσικής εξάπλωσης του ελαφιού προς τη Βοιωτία.

-Η ΚΑΛΛΙΣΤΩ έχει δημιουργήσει επίσης την «Ομάδα Αμεσης Επέμβασης για τον Λύκο» σε όλη τη χώρα αλλά και το «Παρατηρητήριο Μεγάλων Σαρκοφάγων», για την ενίσχυση της διατήρησης των μεγάλων σαρκοφάγων, μέσω διαχείρισης περιστατικών, παρακολούθησης πολιτικών, και παρεμβάσεων συνηγορίας.

Οι εξειδικευμένες γνώσεις των μελών της ΚΑΛΛΙΣΤΩ, αξιοποιούνται ενεργά σε αυτή τη φάση, στη σύλληψη του νεαρού λύκου στον Μαρμαρά, με την επιχείρηση να βρίσκεται σε εξέλιξη. Οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ζήτησαν από την πρώτη στιγμή τη συνεργασία της οργάνωσης, με την ΚΑΛΛΙΣΤΩ να διαδραματίζει κομβικό ρόλο στο σχεδιασμό και στην εκτέλεση της επιχείρησης.

Κεντρική φωτογραφία: Αθανάσιος Ναλμπάντης