Αριστερή αποτυχία

Ο νέος ερευνητής

Εξέταζε ο νέος ερευνητής
πάλι απ’ την αρχή τους λόγους
που η αφοσίωση στην πίστη
σ’ άλλους έφερνε θάνατο
και σ’ άλλους υλικά ωφέλη,
που η λατρεία μεταβαλλότανε σε μίσος
ο θαυμασμός σε αποστροφή,
που ανέκκλητες αποφάσεις ανατρέπονταν
μέχρι κι από τους ίδιους δικαστές.

Διέκρινε τώρα τους μηχανισμούς
που αλλάζανε τις ιδέες
σε ρητορική των ιδεών
το συνταίριασμα των φίλων
σε αστυνομευμένες συνευρέσεις
τ’ αγκαλιάσματα των ερωτευμένων
σε ασκήσεις γυμναστηρίων,
ξεχώριζε στις φωτογραφίες της νέας εποχής
τα στίγματα του γήρατος.

Αλλά ούτε αυτός μπορούσε να συλλάβει
τι ένιωθαν εκείνοι που έφταναν
με τη θέλησή τους στη θυσία
ή εκείνοι που μάταια προσπαθούσαν
να την αποφύγουν,
ακόμα κι όσοι είχαν για δουλειά
να θυσιάζουν και ν’ αρχειοθετούν ανθρώπους.

Όλα ήσαν μέσα στο παιχνίδι
του αιώνα που ψυχορραγάει ακόμα
ή μάλλον όχι, ήταν η αντίσταση των γεγονότων,
συλλογιζόταν ο ερευνητής καθώς χτυπούσε
τα πλήκτρα του υπολογιστή του.

*Από την ποιητική συλλογή του Τίτου Πατρίκιου Η αντίσταση των γεγονότων (εκδόσεις Κέδρος, 2000).

Για το ανωτέρω ποίημα του Πατρίκιου έγραφε ο Δ. Ν. Μαρωνίτης στο «Βήμα», ανήμερα του Ευαγγελισμού το 2001:

[…] Σε ψυχρό και αστόλιστο από μεταφορές και παρομοιώσεις ύφος απολογίζονται δραματικές, καταφανώς αντιφατικές, περιπέτειες της Αριστεράς μας, και αναζητείται κάποια εξήγηση για την αντιστροφή αξιών σε απαξίες. Σ’ αυτό λοιπόν το ποίημα του Πατρίκιου ο νέος ερευνητής, που ψάχνει και ψάχνεται μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή του, μήπως και λύσει το άλυτο τούτο αίνιγμα, προτείνει τελικώς ως ερμηνευτικό κλειδί της αριστερής αποτυχίας την αντίσταση των γεγονότων. Φράση που σκανδαλίζει, όχι μόνο γιατί μεταφέρει την αντίσταση από τα δρώντα υποκείμενα στα ίδια τα δρώμενα, αλλά και επειδή στην ουσία ενοχοποιεί άλλως πως τους δρώντες, θύτες και θύματα της τραγικής αυτής ιστορίας: τους αποδίδει δηλαδή την ευθύνη ότι παρέβλεψαν τη ροή των γεγονότων, κατά κάποιον τρόπο τα εξεβίασαν, προκαλώντας την εκδικητική τους αντίσταση.

[…]

Μπορεί λοιπόν το λάθος της Αριστεράς, μετά μάλιστα τη διάσπασή της στα χρόνια της δικτατορίας, να οφείλεται στην ιδεοληψία της πως καθόριζε αυτή τη ροή των γεγονότων, χωρίς να υποπτεύεται ότι αργά ή γρήγορα θα αποδεικνυόταν μάλλον το αντίστροφο: ότι δηλαδή τα ίδια τα γεγονότα θα επικαθόριζαν την πραγματική αξία των ιδεοληπτικών επιλογών της. Έχω λοιπόν την αίσθηση ότι αυτή η υπεροψία στιγμάτισε, μετά την κατοχική αντίσταση, τόσο την εμφυλιακή περιπέτεια της Αριστεράς μας όσο και προπαντός το μεταπολιτευτικό της αδιέξοδο. Έτσι η αριστερή ιδεολογία και πρακτική εξελίχθηκαν σε αριστερή ρητορεία, με ελάχιστο πια, ή και μηδενικό, πολιτικό αντίκρισμα. Τούτο δεν φαίνεται να ισχύει μόνον για το αγκυλωμένο στο παρελθόν ΚΚΕ αλλά και για τον ανανεωτικό υποτίθεται ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟ.

Πού το πάω; Όσοι ξέρουν πολύ καλύτερα από εμένα τον Μαρξ και τα γραπτά του βεβαιώνουν ότι ο μεγάλος αυτός στοχαστής και αγωνιστής, σκοντάφτοντας καθ’ οδόν στην αντίσταση των γεγονότων και λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τη ροή τους, αποτόλμησε ακόμη και ριζικές αναπροσαρμογές της επαναστατικής ιδεολογίας του και πρακτικής. Αυτό ακριβώς το δίδαγμα μοιάζει επιδεικτικώς να αγνόησε και να αγνοεί η δική μας Αριστερά, η οποία λίγο πολύ συμπεριφέρεται ερήμην, ή και εναντίον, των γεγονότων. Περιττεύει ίσως να πω ότι το ερμηνευτικό εφεύρημα της αντίστασης των γεγονότων, που το επικαλείται ο νέος ερευνητής στο ομότιτλο ποίημα, καθόλου δεν σημαίνει ιδεολογική και πολιτική μοιρολατρία· σημαίνει όμως, για να χρησιμοποιήσω μια άλλη μεταφορά του Πατρίκιου, απεγκλωβισμό της Αριστεράς από το σχήμα του κλειστού κύκλου και αποδοχή του σχήματος της ανοιχτής σπείρας.