«Οσο ζεις λάμπε, καθόλου μη λυπάσαι, για λίγο διαρκεί η ζωή»

Μπορεί ένα μοιρολόι να είναι αισιόδοξο;

Η ερώτηση ανακύπτει από το εισαγωγικό σημείωμα του δημιουργού της παράστασης «Του μοιρολογιού το μύρο», ενταγμένης στον κύκλο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών «Adagio – Μουσικές για τις ημέρες του Πάσχα», το οποίο αναφέρει ότι η παράσταση «καθρεφτίζει ένα μήνυμα αισιοδοξίας για τη ζωή, την ψυχική δύναμη και την αξία της παράδοσης».

Ενα επίλεκτο σχήμα δεξιοτεχνών θα παρουσιάσει στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης μια βραδιά αφιερωμένη στον έμμετρο δημοτικό λόγο και στο πένθιμο άσμα, σε επιμέλεια του Γιώργου Κωτσίνη (καλλιτεχνική διεύθυνση, έρευνα).

Απαντώντας ο κ. Κωτσίνης αναφέρει το δημοτικό τραγούδι «τούτ’ η γης που την πατούμε, όλοι μέσα θε να μπούμε» τονίζοντας ότι «αντιμετωπίζει τον θάνατο λεβέντικα. Και δεν είναι το μοναδικό».

Η παράσταση θα ξεκινήσει με τον Επιτάφιο του Σικείλου – με τη φωνή της Κατερίνας Παπαδοπούλου – «Οσον ζης φαίνου/μηδέν όλως συ λύπου/προς ολίγον εστί το ζην/ το τέλος ο χρόνος απαιτεί». Δηλαδή «Οσο ζεις λάμπε, καθόλου μη λυπάσαι, για λίγο διαρκεί η ζωή, ο χρόνος απαιτεί την πληρωμή του».

Παραμένοντας πιστοί στο πνεύμα της αισιοδοξίας η συνέχεια δίνεται με το «Τούτο τον χρόνο τον καλό» από το πολυφωνικό συγκρότημα Ηπείρου Ισοκράτισσες και το «Αρχοντες και μεγιστάνες» (ένα κατανυκτικό τραγούδι από τις Κυκλάδες) με τη φωνή του πρωτοψάλτη Γρηγόρη Νταραβάνογλου.

Ο έμμετρος δημοτικός λόγος, επισημαίνει ο κ. Κωτσίνης, ο οποίος αφηγείται τον πόνο του θανάτου έχει φτάσει μέχρι τις μέρες μας από τα αρχαιότατα χρόνια. «Ο Ομηρος αναφέρει μοιρολόγια που τραγουδούσαν οι αοιδοί θρήνων έξαρχοι: «Είπε, κι εκείνοι παραμέρισαν, για να διαβή τ’ αμάξι / κι αφού τον μπάσαν μες στο σπίτι του το ξακουστό, τον βάλαν/ πα σε κλινάρι, και του αράδισαν τραγουδιστάδες δίπλα/ το μοιρολόι που πρώτοι αρχίνιζαν, και το θλιφτό σκοπό τους / μοιρολογούσαν /κι αποκρίνουνταν με κλάματα οι γυναίκες».

Οι Ελληνες προετοίμαζαν τελετουργικά τους νεκρούς τους για το σκοτεινό ταξίδι τους. Η επικήδεια ωδή με την εξέλιξη του λόγου έγινε ένα είδος έμμετρης ποίησης – μοιρολόι: τραγουδιστός θρήνος και επικήδειο άσμα! Ωστόσο, το μοιρολόι έρχεται όταν συνειδητοποιείται η απώλεια. Ξεκινάει με έναν πρώτο αναστεναγμό. Αυτό είναι το μοιρολόι. Είναι το πρώτο αχ».

Όλα τα δάκρυα του κόσμου

Για τον σημαντικό μουσικό και ερευνητή της παράδοσης Γιώργο Κωτσίνη τα μοιρολόγια τυποποιήθηκαν και εξελίχτηκαν σε καθιστικά τραγούδια και σε οργανικούς σκοπούς όταν το συναίσθημα της απώλειας ξεπέρασε το επίπεδο τόσο του ατόμου όσο και του περιβάλλοντος των οικείων και της κοινότητας.

«Ετσι πέρασαν και στα χέρια των μουσικών. Η απομάκρυνση και η αποστασιοποίηση των «νέων» ερμηνευτών τους από τις συνθήκες και το κοινωνικό περιβάλλον που τα δημιούργησε, διατάραξε τόσο το χρονικό όσο και το χωρικό πλαίσιο των μοιρολογιών, οπότε εξαπλώθηκαν γεωγραφικά, εξελίχτηκαν σε αυτόνομα έργα τέχνης και απέκτησαν τα χαρακτηριστικά του «κλασικού».

Ως τέτοια τα αντιμετώπισε και ο Κρίστοφερ Κινγκ στο βιβλίο του «Ηπειρώτικο μοιρολόι», μέσα στο οποίο αναφέρει: «…Τσιγγάνοι μουσικοί που κατευθύνονταν βόρεια για να παίξουν στα πανηγύρια, βούταγαν τα όργανά τους στην Παμβώτιδα για να ποτίσουν το παίξιμο και τα τραγούδια τους με τη θλίψη της λίμνης. Υπάρχει επίσης ο θρύλος πως όλα τα δάκρυα του κόσμου είναι συγκεντρωμένα σε τούτη τη λίμνη»».