Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΣΤ’)

Μια ιδιαίτερη θέση στην ευριπίδεια δραματουργία καταλαμβάνει ο Ηρακλής, το πρώτο από τα σωζόμενα έργα του τρίτου των μεγάλων τραγικών που περιέχει τροχαϊκά τετράμετρα. Η εν λόγω τραγωδία, που χρονολογείται ανάμεσα στο 421 και το 415 π.Χ., δεν έχει σε καμία περίπτωση χαρακτήρα πολιτικό ή πατριωτικό, παρά το καταφύγιο που προσφέρει στο τέλος αυτής ο ανθρωπιστής και ανοιχτόμυαλος Θησέας, ο βασιλιάς της Αθήνας, στον Ηρακλή.

Τούτου δοθέντος, στο πρώτο μέρος του έργου οι θεατές παρακολουθούν τη μεγάλη δοκιμασία και τη σωτηρία –την ύστατη στιγμή– ανθρώπων κατατρεγμένων. Ενόσω ο Ηρακλής βρίσκεται στον Άδη, εκτελώντας τον πιο δύσκολο από τους άθλους του, ο Λύκος, που έχει σκοτώσει τον Κρέοντα και έχει σφετεριστεί το θρόνο των Θηβών, επιχειρεί να θανατώσει τη γενιά του μεγίστου των ηρώων. Οι οικείοι του Ηρακλή –ο πατέρας του, ο ηλικιωμένος Αμφιτρύων, η σύζυγός του, Μεγάρα, και τα παιδιά του– καταφεύγουν στο βωμό του Δία. Ο Λύκος, αφού πρώτα λογομαχεί με τον Αμφιτρύωνα, ετοιμάζεται να οδηγήσει τους ικέτες στην πυρά. Λίγο πριν η αβοήθητη Μεγάρα πάρει το δρόμο προς το θάνατο μαζί με τα παιδιά της, καταφθάνει ο ήρωας, που εξοντώνει τον τύραννο και σώζει τους δικούς του.

Στο δεύτερο μέρος του δράματος η εικόνα του Ηρακλή μεταβάλλεται με τρόπο δραματικό, υπενθυμίζοντας σε όλους την αστάθεια της ανθρώπινης ύπαρξης, την προβληματικότητα κάθε ανθρώπινου μεγαλείου. Ο ήρωας που φημίζεται για τα κατορθώματά του, ο σωτήρας των δικών του, μετατρέπεται σε έναν άνθρωπο τσακισμένο και πονεμένο, που βρίσκεται σε έσχατη κατάπτωση και απελπισία. Η τραγική αυτή εξέλιξη οφείλεται σε εξωλογικές δυνάμεις, σε μια μανιακή κρίση που πλήττει τον Ηρακλή και τον ωθεί να σκοτώσει –αυτός ο ίδιος, που λίγο πριν τους είχε γλιτώσει από βέβαιο θάνατο– τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Ως προάγγελοι της συμφοράς –από το θεολογείο, ένα είδος εξέδρας στη στέγη του σκηνικού οικοδομήματος– έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους η απεσταλμένη των θεών Ίρις και η Λύσσα (Λύττα), κόρη της Νύχτας και προσωποποίηση της μανίας, την οποία έχει στείλει στο παλάτι των Θηβών η Ήρα.

Εκείνη που δίνει ένα τέλος στην παρανοϊκή αυτήν κατάσταση, στην τρέλα του σκοτωμού, είναι η Αθηνά, που με μια πετριά ρίχνει αναίσθητο τον μαινόμενο Ηρακλή, ώστε να μη σκοτώσει και τον πατέρα του. Όταν ξυπνά ο ήρωας και συνειδητοποιεί το μακελειό που προξένησε μέσα στον παραλογισμό του, βλέπει αρχικά ως μόνη δυνατότητα αντίδρασης το να πορευτεί το δρόμο της αυτοκτονίας – σε αυτό το σημείο μάς θυμίζει τον Αίαντα στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή.

Εδώ, όμως, παρεμβαίνει ο φίλος του Θησέας, ο οποίος, αναγνωρίζοντας την πολύτιμη βοήθεια που του είχε προσφέρει ο Ηρακλής φέρνοντάς τον από τον Άδη στον πάνω κόσμο, του υποδεικνύει έναν άλλο δρόμο: να αποδείξει τη γενναιότητά του υπομένοντας τα βάσανά του, με άλλα λόγια να μην πεθάνει, αλλά να συνεχίσει τη ζωή του παρά τον αβάσταχτο πόνο του. Ο Ηρακλής πείθεται τελικά από τα λόγια του πιστού συμπαραστάτη και φίλου του. Έτσι, ακουμπώντας στον ώμο του Θησέα, παίρνει το δρόμο για την Αθήνα, προκειμένου να καθαρίσει τα χέρια του από το έγκλημα, από την ανόσια πράξη του.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Θάνος Κωτσόπουλος (Ηρακλής) στον «Ηρακλή μαινόμενο» του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου τον Ιούνιο του 1960 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Α’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Β’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Γ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Δ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ε’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΣΤ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ζ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Η’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Θ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ι’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΑ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΒ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΓ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΔ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΕ’)