Εν φαντασία και λόγω

Μεγάλωσα σε μια ελληνική επαρχία στους δύσκολους καιρούς – Κατοχή, Εμφύλιος. Ο πατέρας εκπαιδευτικός, φιλόλογος, με καθόρισε με ιστορίες από τον Ομηρο ακόμη και τους τραγικούς. Ακόμη και τώρα θαυμάζω τον τρόπο που πέρασε στην παιδική μου ευαισθησία τον μύθο του Οιδίποδα ή της Μήδειας. Κυριαρχούσε, βέβαια, η περιπέτεια του Οδυσσέα από τους Κύκλωπες, του Λαιστρυγόνες, ακόμη και την κάθοδο στη χώρα των νεκρών και, βέβαια, τα άθλα του Ηρακλή και του Θησέα. Μεγαλώσαμε η γενιά μου με τρομερές αφηγήσεις, κι όμως δεν τρομάξαμε υπαρξιακά. Εντάξαμε τα φυσικά, δεινά, συχνά αποτρόπαια γεγονότα των μύθων σε κάποια αξιοθαύμαστα κιτάπια του μυαλού, χωρίς να μας δημιουργούν, τουλάχιστον στην πλειονότητα, τραύματα, φοβίες, τρόμους.

Μελετώντας ωριμότερα εκείνη την εποχή κατέληξα στο συμπέρασμα πως η εξοικείωση με φοβερά γεγονότα, τέρατα, σκληρότητες και εξωφρενικές περιπέτειες αφομοιώνονταν από την παιδική φαντασία, διότι έφταναν στην ψυχή του παιδιού μέσω της γλώσσας. Τα τέρατα, οι γίγαντες, οι μονομαχίες, οι πτώσεις από τα ψηλά, οι τρικυμίες, τα παρθένα δάση τα αδιαπέραστα, τα μαγικά νησιά ήταν λέξεις, αφηγήσεις, από τα χείλη στο αυτί. Μεσολαβούσε η φαντασία, έτσι ώστε κάθε παιδί, ενώ άκουγε την ίδια ιστορία, σχημάτιζε τις δικές του εικόνες. Ο Κοντορεβυθούλης είχε τόσα πρόσωπα και τόσα χούγια όσα και οι πιτσιρίκοι που τον εισέπρατταν μέσω της αφήγησης.

Αλλαξαν τα πράγματα, όταν έφτασε και στο τελευταίο καλύβι του κόσμου, πρώτα το εικονογραφημένο παραμύθι και ύστερα η τηλεόραση, αφού είχε βέβαια προηγηθεί το παιδικό φιλμ. Στην επαρχιακή πόλη όπου γεννήθηκα θυμάμαι στα 7 μου χρόνια, και αργότερα από φιλικό μπαλκόνι, που έβλεπε στο υπαίθριο σινεμά, να εκστασιάζομαι, βλέποντας τα κινούμενα σχέδια του Ντίσνεϊ και το μυθικό, παιδικό φιλμ «Φαντασία»! Ετσι μετατοπίστηκε ο ερεθισμός της παιδικής φαντασίας από την ανάγνωση στην οπτική παραμυθία. Τώρα πλέον ο Μόγλης είχε το πρόσωπο ενός παιδιού-σταρ, συγκεκριμένο και επιβλητικό. Εκτοτε τα παιδιά μας μεγαλώνουν ανάμεσα σε δύο δρόμους, ο ένας απαιτεί εγρήγορση και ικανότητα να μεταποιεί τη γραφή, την αφήγηση σε εικόνες και αντιδράσεις, ο άλλος δρόμος προσφέρει θέαμα, λειτουργίες, αξίες και τις επιβάλλει τυραννικά. Ο Ταρζάν, μύθος στις παιδικές μας αναμνήσεις, κάποια στιγμή ταυτίστηκε με τον αμερικανό ηθοποιό Τζόνι Βαϊσμίλερ που τον υποδύθηκε σε σειρές ταινιών!

Μεγάλωσα στην επαρχία και άκουσα παραμύθια από γιαγιάδες και θείες και μύθους από τον πατέρα μου. Επαθα σύγχυση, σχεδόν πανικό, όταν είδα για πρώτη φορά στην οθόνη τις Ιστορίες του Πινόκιο. Δεν ήταν ο «δικός» μου Πινόκιο! Σήμερα γνωρίζω πως κυριαρχεί στα δωμάτια των παιδιών, ακόμα και στα ταπεινά νοικοκυριά η βιντεοταινία, αλλά και το εικονογραφημένο παιδικό ανάγνωσμα. Ετσι χαίρομαι κάθε φορά που φτάνουν στα χέρια μου ή ανακαλύπτω στα βιβλιοπωλεία παιδικά παραμύθια τυπωμένα σε βιβλία. Παλιότερα τα παιδιά άκουγαν τον αφηγητή, παππού, γιαγιά, πατέρα, μάνα και έπλαθαν με τη φαντασία τους εικόνες. Υστερα με τα τυπωμένα παραμύθια πάλι διάβαζαν και η φαντασία οργίαζε, δημιουργώντας τους προσωπικούς χώρους αποδοχής. Τώρα με την όποια εικόνα τα πράγματα είναι δεδομένα, πάγια και οριστικά.

Νιώθω ευγνωμοσύνη κάθε φορά που έρχομαι σε επαφή με παραμύθια σε βιβλίο που αναζητούν αναγνώστη ή ακροατή. Και ως εκ τούτου έναν δέκτη δημιουργικό, αφού, διαβάζοντας ή ακούγοντας, οικοδομεί το προσωπικό πλαίσιο, την οικειότητα των αφηγήσεων. Εχω στο γραφείο μου τρία παραμύθια των Εκδόσεων Καρμάνωφ, με έξοχο συγγραφέα τον Νίκο Ψιλάκη, έναν πολύσημο δημιουργό: «Ο μάγος με τα άδεια χέρια», «Ο κρυμμένος τροχός της τύχης», «Οι δώδεκα μήνες και ο φαντασμένος βασιλιάς». Είναι τρία έξοχα παραμύθια, υψίστης παιδαγωγικής μεθόδου διείσδυσης στην παιδική ψυχή και συνάμα γλωσσικοί θησαυροί που πλουτίζουν, χωρίς να ξιπάζουν, το παιδικό γλωσσικό απόθεμα.

Πριν η τεχνολογία στερήσει από τα παιδιά τη χαρά της γραφής και της ανάγνωσης, έργα σαν τα κείμενα του Ψιλάκη αποτελούν απογείωση στη φαντασία. Η εικονογράφηση του Τάκη Μόσχου έξοχη.