Η ασχεδίαστη συντριβή

«Σχέδιο για την ελληνική οικονομία». Ή «πρόγραμμα κόμματος». Παλιότερα ήταν μόδα το «πενταετές σχέδιο ανάπτυξης» ή το «πεντάχρονο πλάνο» – αναλόγως το πολιτικό στρατόπεδο. Πόσες κρίσεις χωράει ένα διάστημα τεσσάρων ή πέντε κοινοβουλευτικών χρόνων; Και τι σχέδιο, τι πρόβλεψη, αλλά και τι είδους πολιτική δυνατότητα έχει μια χώρα να συνθέσει τις αναπτυξιακές της επιθυμίες, να δηλώσει, πολύ περισσότερο να σχεδιάσει πού θέλει να πάει; Η ακαριαία αλλαγή κατεύθυνσης της διεθνούς οικονομίας δεν εμφανίστηκε βέβαια τώρα με το Ουκρανικό.

Η πανδημία, επίσης, ανακαθόρισε οικονομίες και απολαύσεις, ανασυγκρότησε νομικά πλαίσια, δικαιώματα, άλλαξε κλίμακες στις ανθρώπινες και πολιτικές σχέσεις. Και η κρίση χρέους του 2010, της Ελλάδας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών επίσης άλλαξε τα πάντα, ακόμα και τις απεικονίσεις, τη φήμη των χωρών και ίσως την αυτοεκτίμηση των κατοίκων. Αλλά και η προγενέστερη κρίση που εισήγαγε η επιπόλαιη χρηματιστηριοποίηση της (αβαθούς) ελληνικής οικονομίας, η φούσκα των ακινήτων, η συνακόλουθη τραπεζική κρίση της δεκαετίας του 2000. Ολα άλλαζαν τις ράγες του τρένου. Ξαφνικά βρισκόσουν στο Λιανοκλάδι ενώ είχες ξεκινήσει για την Κόρινθο.

Το 1973 με την πετρελαϊκή κρίση λόγω του εμπάργκο πετρελαίου κατά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, τετραπλασιάστηκαν οι τιμές πετρελαίου, υπήρξε χρηματιστηριακή κρίση, κοινωνική αναταραχή, άνοιξαν συζητήσεις για «απεξάρτηση από το αραβικό πετρέλαιο», οι δυτικές οικονομίες δέχτηκαν μεγάλο πλήγμα και φυσικά ακολούθησαν εντατικές διαπραγματεύσεις με τις χώρες του ΟΠΕΚ. Πέραν της βίαιης διακοπής της ανέφελης μεταπολεμικής ανάπτυξης για τη Δύση, η πετρελαϊκή κρίση του 1973 ανέδειξε τη Σοβιετική Ενωση ως βασικό παραγωγό πετρελαίου και ενίσχυσε τη μέχρι τότε στάσιμη οικονομία της. Ενας γενικός παραγωγικός αναπροσανατολισμός οικονομίας και πολιτικής, όχι μόνο ενδογενής αλλά με ισχυρή ώση από τα γεωπολιτικά τεκταινόμενα, υπήρξε και τότε.

Η σημερινή κατάσταση διαφέρει από τις προγενέστερες στις οποίες αναφέρομαι, λόγω της δυνατότητας που έχει διαφανεί, παγίωσης της κρίσης, ως θεμελιώδους οικονομικής δομής. Ο βασικός μηχανισμός της πληροφορίας, της πληροφοριακής ταυτοχρονίας, η τεράστια διασπορά εικόνων και περιγραφικού λόγου δημιουργούν μια άλλου είδους σύσταση του κρισιακού γεγονότος. Δεν συγκρίνεται η περιγραφική δύναμη των τότε ΜΜΕ, εφημερίδων, τηλεοπτικών τεχνικών, με μια σημερινή ανάρτηση στα social media που κατά περίπτωση εντάσσεται και στον ειδησεογραφικό ποταμό των διεθνών πρακτορείων. Η κρίση έτσι έχει δύο πηγές. Το γεγονός (τον πόλεμο, την πανδημία, την ενεργειακή, χρηματιστηριακή αναταραχή κ.λπ.) και την επίδραση από την εκπληκτική διάχυσή του. Σύνταξη λανθασμένων πολιτικών και οικονομικών ελαττωμάτων και τεράστια λαϊκή απορροφητικότητα και πολιτική πλαστικότητα. Από την αντίδραση ή υπεραντίδραση σε τοπικό ή προσωπικό επίπεδο παράγεται ένα δεύτερο γεγονός που πολλαπλασιάζει το κρισιακό φαινόμενο.

Η κρίση είναι πιο ολιστική σήμερα. Η γεωμετρία της από την, π.χ., ενεργειακή πηγή, στη διατροφή, στις μεταφορές, δεν είναι μονόδρομη. Είναι πολύδρομη. Από την καταναλωτική συμπεριφορά, από τις «μεταφράσεις» της περιγραφής της κρίσης από τους πολίτες, έχουμε μια εγκάρσια κρίση, όχι γραμμικά μεταδιδόμενη. Μια τεθλασμένη, ακανόνιστη κρίση. Πώς αφομοιώνεται; Τι ετοιμότητα δημιουργεί; Ποια πολιτικά αποκρυσταλλώματα έχει; Η καταστροφή κάθε σχεδίου, κάθε πρόβλεψης, οι αυτοσχεδιασμοί και οι ανακαθορισμοί, η πιθανολόγηση και τα σενάρια, είναι μια νέα σταθερά.