Πάρος: Μνήμες και μνημεία

Η Πάρος, ένα από τα πιο ονομαστά Κυκλαδονήσια, δεν είναι μόνον ένας από τους σημαντικότερους τουριστικούς προορισμούς της σύγχρονης Ελλάδας, αλλά και ένας τόπος που κατάφερε να κάνει αισθητή την παρουσία του στις περισσότερες φάσεις της προϊστορίας και της ιστορίας.

Το νησί, με ίχνη ανθρώπινης εγκατάστασης ήδη από τα τέλη της 4ης χιλιετίας π.Χ., υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού (3η χιλιετία π.Χ.).

Η αρχαία πόλη της Πάρου, στη θέση της σύγχρονης πρωτεύουσας, εξελίχθηκε σε αξιόλογο εμπορικό λιμάνι κατά τη Μέση και την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (2η χιλιετία π.Χ.). Κατά την περίοδο των μεγάλων μετακινήσεων των ιωνικών φύλων (τέλη 2ης-αρχές 1ης χιλιετίας π.Χ.) στην Πάρο εγκαταστάθηκαν άποικοι από την Αττική.

Η πατρίδα του πρώτου λυρικού ποιητή, του ιαμβογράφου Αρχίλοχου (α’ μισό 7ου αιώνα π.Χ.), γνώρισε κατά τους Ιστορικούς Χρόνους (ειδικότερα, από τους Αρχαϊκούς έως τους Ρωμαϊκούς Χρόνους) μεγάλη οικονομική και πολιτιστική ακμή, αποτέλεσμα της κεντρικής θέσης της στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων, της γεωργικής, βιοτεχνικής και ναυτικής δραστηριότητας των κατοίκων της, της ίδρυσης αποικιών (Θάσος κ.α.) και της αξιοποίησης των λατομείων μαρμάρου που διέθετε.

Περιζήτητο σε όλον τον ελλαδικό κόσμο, το μοναδικής υφής και καθαρότητας λευκό παριανό μάρμαρο (λυχνίτης) χρησιμοποιήθηκε τόσο στη γλυπτική όσο και στην αρχιτεκτονική. Μάλιστα, από τον 6ο αιώνα π.Χ. αναπτύχθηκε στο νησί σπουδαία σχολή πλαστικής, που παρουσίασε πανελλήνια δραστηριότητα και ανέδειξε στους κατοπινούς αιώνες σημαντικούς καλλιτέχνες (Σκόπας, Αγοράκριτος, Θρασυμήδης κ.ά.).

Από το ξακουστό παριανό μάρμαρο φιλοτεχνήθηκαν, μεταξύ άλλων αριστουργημάτων της αρχαιότητας, η Αφροδίτη της Μήλου, η Νίκη της Σαμοθράκης, η Νίκη του Παιωνίου και ο Ερμής του Πραξιτέλη.

Επί Ρωμαιοκρατίας η Πάρος συνέχισε να έχει καλλιτεχνική παραγωγή και πολιτιστική δραστηριότητα. Σημείο αναφοράς στους κατοπινούς αιώνες, μετά την επικράτηση του χριστιανισμού, υπήρξε η κατασκευή του ναού της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής ή Καταπολιανής (μέσα του 6ου αιώνα).

Από τον 7ο αιώνα και μετά το νησί σχεδόν ερήμωσε εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών, υπήρξε δε ορμητήριο σαρακηνών πειρατών. Το 1207 η Πάρος ενσωματώθηκε στο Δουκάτο του Αιγαίου ή του Αρχιπελάγους υπό τον ενετό Μάρκο Σανούδο. Η Ενετοκρατία (οικογένειες Σομμαρίπα, Βενιέρη και Σαγρέδου) διήρκεσε ώς το 1537, όταν το νησί έπεσε στα χέρια των Τούρκων και οι κάτοικοί του εξανδραποδίστηκαν.

Κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών (1770-1771) το λιμάνι της Νάουσας αποτέλεσε ορμητήριο του ρωσικού στόλου. Οι κάτοικοι της Πάρου έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του 1821.