Το εμπόριο της αυστηρότητας

Ενα από τα συνηθέστερα φαινόμενα της ελληνικής (και όχι μόνο) δημόσιας σφαίρας είναι η διαρκής επανάληψη του κοινού τόπου που αφορά την αύξηση της εγκληματικότητας, την ανασφάλεια των πολιτών και την ανάγκη ακόμη πιο αυστηρών ποινών.

Μικρή σημασία έχει ότι συνήθως αυτού του είδους οι τοποθετήσεις έχουν ως αφορμή κάποια περιστατικά που κυριαρχούν στη δημοσιότητα και όχι απαραίτητα κάποιες στατιστικές που να τεκμηριώνουν ότι όντως υπάρχουν τα δεδομένα που αντικειμενικά θα δικαιολογούσαν αυτόν τον αυξημένο φόβο, όπως θα ήταν για παράδειγμα μια πολύ μεγάλη αύξηση στη βίαιη εγκληματικότητα.

Το κυριότερο πρόβλημα σε αυτού του είδους τη συζήτηση είναι η διαρκής επανάληψη ότι αυτό που λείπει είναι κυρίως η μεγαλύτερη αυστηρότητα στις ποινές. Και αυτό παρότι η διεθνής εμπειρία έχει κάνει σαφές ότι αυστηρότερες ποινές δεν σημαίνουν απαραίτητα και μικρότερη εγκληματικότητα, όπως τουλάχιστον δείχνει η διαχρονική καταγραφή υψηλότερων δεικτών εγκληματικότητας στις ΗΠΑ σε σύγκριση με την Ευρώπη. Την ίδια στιγμή η συσχέτιση ανάμεσα στην εγκληματικότητα και παραμέτρους όπως η κοινωνική ανισότητα και οι μορφές κοινωνικού αποκλεισμού παραπέμπει σε μορφές πρόληψης που μπορεί να μην έχει την ευκολία της απλής αύξησης των ποινών, αλλά μάλλον τείνει σε πολύ πιο ουσιαστικά αποτελέσματα.

Στην πραγματικότητα η πλειοδοσία αυστηρότητας μπορεί να απαντά σε υπαρκτά νεοσυντηρητικά αντανακλαστικά, όμως μάλλον δεν συνιστά πραγματική αναμέτρηση με το πρόβλημα. Οχι μόνο γιατί η εμπειρία δείχνει ότι η βεβαιότητα της σύλληψης και τιμωρίας είναι πιο αποτρεπτική από την αυστηρότητα της ποινής, ή ότι πρωταρχικός στόχος είναι η επανένταξη και όχι η ανταπόδοση. Ούτε μόνο γιατί συχνά το πρόβλημα δεν είναι η ποινή αλλά η δομική απροθυμία να αντιμετωπιστούν ως τέτοιες μορφές εγκληματικότητας, από τη σεξουαλική βία έως αρκετά οικονομικά εγκλήματα.

Αλλά γιατί η βασική πρόκληση παραμένει εκείνη η πραγματική κοινωνική συνοχή και αλληλεγγύη – σε αντιδιαστολή και με τον διαρκή ανταγωνισμό και την καταναλωτική εξατομίκευση – που μπορεί να αποτελέσει την πραγματική πρόληψη.