Η κρύα μαχαιριά

Στο «Κρύο της Τραπεζούντας», τη δυνατή ταινία του Μουσταφά Κάρα, μια οικογένεια ορεσίβιων τρωγλοδυτών, δυστυχεί. Ο οικογενειάρχης Μεχμέτ, προσπαθεί να βρει τη φλέβα ασημιού στα βουνά του Πόντου, για να ξεπεράσει φτώχεια, χρέη, καταφρόνια. Προσπαθεί να πιάσει την καλή, δέσμιος μιας βουκολικής αθλιότητας. Εύθραυστος, ευαίσθητος, αποτυχημένος, βυθίζει. Το αντίθετο από το πρότυπο μιας νεοοθωμανικής «νεωτερικότητας», που συμπυκνώνει η νέα τάξη στη γειτονική χώρα.

Ο Μεχμέτ μοιάζει με την αντεστραμμένη εικόνα του Αλμπαϊράκ, γαμπρού του Ερντογάν. Ο τέλειος αριβίστας, είναι ο τσάρος της οικονομίας (ίσως μετακινηθεί στο υπουργείο Εξωτερικών), που αγοράζει γαίες που οι τιμές τους εκτινάσσονται, με απόφαση της κυβέρνησης στην οποία μετέχει. Ο Μπεράτ Αλμπαϊράκ, βρήκε τη φλέβα όχι στα παγωμένα βουνά του Πόντου, αλλά στα σπλάχνα ενός γερομοντέρνου, παλατιανού οργανισμού. Στην πραγματικότητα, η πολιτιστική δομή των δύο ηρώων, του φιλμικού και του πολιτικού, είναι παρεμφερής. Δυο εκδοχές μιας φτωχής και μιας πλούσιας αθλιότητας που κυνηγούν την καλή.

Ο σύγχρονος τουρκικός κινηματογράφος, φωτίζει τις ρωγμές μιας αχανούς και αντιφατικής χώρας. Μιας χώρας που αποκαλύπτεται, για παράδειγμα, στην περιπλάνηση του σπουδαγμένου ήρωα στην εξαιρετική «Αγρια Αχλαδιά» του Τσεϊλάν, ανάμεσα στις εθιμικές, θρησκευτικές, πολιτικές και χωρικές ακαμψίες της επαρχίας του Τσανάκαλε των Δαρδανελλίων.

Πρόκειται για τα μέρη ενός πολιτιστικού, κοσμοθεωρητικού σώματος, που είναι ρωγμώδες, σχισμοειδές, ασυνεχές και που ενοποιείται με τη μεγαλοκρατική, αυτοκρατορική ρητορική μιας διεφθαρμένης, διακομματικής ελίτ. Οι συνομιλίες, λοιπόν, της Ελλάδας με τη γειτονική χώρα, η διάρθρωση των διακρατικών σχέσεων, πρέπει να αναλυθούν υπό το πρίσμα του πλουτισμού μιας κάστας; Τι ορθολογισμός χωράει στην ύφανση μιας πολιτικής που εκκινεί από φατριαστικές ιδιοτέλειες και τυχοδιωκτισμούς;

Πώς η ανάλυση μπορεί να αγγίξει το πλέγμα των παλατιανών ιδιοτελειών και μιας εκτεταμένης φτώχειας που πρέπει να ταϊστεί με αυτοκρατορικό μεγαλείο και μεγαλοϊδεατισμό για να εκτονωθεί; Υπό αυτούς του όρους οι παραγόμενες εντάσεις, οι απειλές, η διαστολή των ζωνών επιρροής, η κάρπωση δικαιωμάτων και εδαφών γειτονικών χωρών, δεν αφορά, δεν συστήνεται ως εξαγωγή ενός εσωτερικού προβλήματος, αλλά ως ένα ιδρυτικό, δομικό συστατικό της ίδιας της τουρκικής συγκρότησης. Δεν πρόκειται για μια «εξωτερικότητα», αλλά για προβολή της δομής του τουρκικού κράτους.

Πολύ συχνά στην πολιτική παρατήρηση, αναδύεται η ανάγκη διαύλων επικοινωνίας, που μπορούν να λύσουν προβλήματα, πριν αυτά διασταλούν μιντιακά και επομένως πριν ακινητοποιηθούν από τα αμετάκλητα λαϊκά στερεότυπα. Ορθό.

Μόνο που είναι μια τεχνική, σημαντική μεν αλλά σε ένα δευτερεύον επίπεδο. Το βασικό είναι η κουλτούρα της τουρκικής ελίτ του να «πιάσει την καλή». Πολλοί διανοούμενοι, πανεπιστημιακοί, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, εκδότες, έχουν εντοπίσει και συχνά αποκαλύπτουν το πρόβλημα, εντούτοις ένα τρομακτικό πλέγμα αντιδημοκρατικής περιφρούρησης, εξαφανίζει τον αντιπολιτευόμενο λόγο. Οχι βέβαια τον πλειοδοτικό, ιμπεριαλιστικό λόγο των λεγόμενων κεμαλιστών, αλλά τον λόγο μιας τολμηρής και συχνά αυτοθυσιαστικής ελευθεροφροσύνης. Μιας ιδιαίτερης τουρκικής πνευματικής και πολιτικής επικράτειας, διωκόμενης, μοναχικής, σχεδόν αφανούς, που πιθανόν συστήνει την μοναδική ελπίδα.

Ο Δημήτρης Σεβαστάκης είναι ζωγράφος αν. καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, ΕΜΠ