Τοξική «αρρενωπότητα» και γυναικοκτονίες

Πόσες γυναικοκτονίες πρέπει να δούμε ακόμη για να καταλάβουμε ότι υπάρχει πρόβλημα με τον τοξικό τρόπο που συγκροτείται η «αρρενωπότητα» στην Ελλάδα;

Γιατί είναι σαφές ότι στη Σητεία δεν είχαμε «οικογενειακή τραγωδία». Όσο και εάν αυτό το δημοσιογραφικό κλισέ χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον.

Στη Σητεία είχαμε μια περίπτωση γυναικοκτονίας. Θέλω να επιμείνω σε αυτόν τον όρο, που κακώς λοιδορήθηκε πρόσφατα στο δημόσιο διάλογο και ο οποίος χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια στις κοινωνικές επιστήμες. Είναι μια ιδιαίτερη εκδοχή δολοφονίας, που αποτελεί ακραία έκφραση έμφυλης βίας και δεν μπορεί να εξηγηθεί παρά μόνο μέσα από την αναπαραγωγή στερεότυπων για το φύλο και τους έμφυλους ρόλους.

Η βία που βγαίνει στο προσκήνιο σε μια γυναικοκτονία αντανακλά μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη ανισότητας των φύλων. Εκφράζει ένα τοξικό στερεότυπο για το τι είναι  άντρας και τι η γυναίκα, το οποίο δεν έχει μπορέσει να εξαλείψει η κατοχύρωση της τυπικής ισότητας των φύλων.

Γι’ αυτό είναι εξαιρετικά ανεπαρκείς οι προσπάθειες ερμηνείας τέτοιων περιστατικών ως «εγκλημάτων πάθους». Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι γιατί από όλες τις εκδοχές «πάθους», είναι κυρίως το «πάθος» ανδρών για τις γυναίκες ερωτικές συντρόφους τους που καταλήγει να είναι δολοφονικό;

Ο λόγος είναι ακριβώς ότι πλήθος ανδρών, στη δική μας κοινωνία, έχουν μεγαλώσει εσωτερικεύοντας ένα στερεότυπο βαθιάς ανισότητας των δύο φύλων. Αυτό αφορά ακόμη και τις γενιές που γεννήθηκαν μετά την πλήρη αποκατάσταση της πλήρους ισότητας. Αυτή την επιβίωση στερεοτύπων ανισότητας τη βλέπουμε τριγύρω μας σε διάφορες εκφράσεις, από την ανισότητα ως προς την ποια καριέρα θα έχει προτεραιότητα, έως την «ιδιοκτησιακή» αντίληψη στις σχέσεις (τι άλλο δείχνει η βία ως απάντηση στο χωρισμό;), έως το τεράστιο πρόβλημα των βιασμών εντός σχέσεων και εντός γάμων, έως τα πλείστα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας, που στη συντριπτική πλειοψηφία μένουν αποσιωπημένα.

Γι’ αυτό και είναι εσφαλμένη η αναφορά σε «θυμό» ή «πάθος». Γιατί αυτό που βγαίνει δεν είναι ένα συναίσθημα. Είναι η πλήρης έκρηξη αυτού του βαθιά βιωμένου στερεότυπου που την κρίσιμη στιγμή φτάνει σε μια βία που μπορεί να γίνει δολοφονική.

Η αντιμετώπιση δεν είναι εύκολη. Αλλά όχι για αυτό και λιγότερο επείγουσα. Χρειαζόμαστε τόσο μια πραγματική πολιτιστική επανάσταση, τη δημιουργία ενός «νέου ανθρώπου» για να χρησιμοποιήσω ένα παλιό – και κακώς παρεξηγημένο – σοβιετικό σύνθημα, όσο, όμως, και θεσμικές τομές που να επιτρέπουν αυξημένη προστασία και να βάζουν το δικαίωμα στη ζωή και την αποφυγή της κακοποίησης πάνω από ένα ιδιαίτερα κακώς εννοούμενο «απαραβίαστο της ιδιωτικότητας» που συνήθως απλώς συγκαλύπτει τη βία.

Διαφορετικά, ακριβώς επειδή σήμερα ολοένα και περισσότερο η πραγματικότητα της ζωής θα συγκρούεται με τα βαθιά βιωμένα στερεότυπα θα μετρούμε θύματα. Δηλαδή νεκρές γυναίκες.