homo

Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο του πλανήτη που μπορεί να εκτελεί ακριβείς βαλλιστικές κινήσεις. Οι χιμπατζήδες, συγκριτικά, φαίνονται σχεδόν παράλυτοι όταν προσπαθούν να πετάξουν πέτρες. Κι όμως, η ικανότητα ρίψης αντικειμένων με μεγάλη ακρίβεια φαίνεται ότι δεν είναι νέα εφεύρεση -πιθανότατα εμφανίστηκε πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια στον πρόγονό μας Homo erectus, δείχνει νέα μελέτη.

Ομάδα παλαιοντολόγων ανακάλυψε στην Αιθιοπία μια κάτω γνάθο, η οποία χρονολογείται προ 2,75 έως 2,8 εκατομμυρίων ετών και πιστεύεται ότι είναι το αρχαιότερο γνωστό μέχρι σήμερα απολίθωμα προγόνου του σύγχρονου ανθρώπου. Πρόκειται πιθανώς για απομεινάρι από το αρχαιότερο μέλος της ανθρώπινης οικογένειας (Homo), που έχει βρεθεί ποτέ. Το εύρημα είναι αρχαιότερο κατά τουλάχιστον 400.000 χρόνια, σε σχέση με το πότε πίστευαν έως τώρα οι επιστήμονες ότι εμφανίστηκαν οι πρώτοι Homο.

Ένα κρανίο ηλικίας 55.000 ετών που ανακαλύφθηκε στο βόρειο Ισραήλ, φωτίζει την μετανάστευση των προγόνων μας από την Αφρική προς την Ευρώπη μέσω της Μέσης Ανατολής. Επιπλέον, αποκαλύπτει ότι ήδη από τότε, προτού συναντηθούν στην Ευρώπη μετά από μερικές χιλιάδες χρόνια, ο σύγχρονος άνθρωπος (Homo sapiens) είχε επαφές -και σεξουαλικές- με τα ξαδέρφια του, τους Νεάντερταλ, στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η ψαριά ήταν μάλλον ασυνήθιστη για έναν αλιέα που ανέσυρε τα δίχτυα του έξω από τις ακτές της Ταϊβάν: μια απολιθωμένη κάτω σιαγόνα που δεν αποκλείεται να ανήκει σε άγνωστο προϊστορικό είδος ανθρώπου.

Από την πρώτη προσεδάφιση σε κομήτη, μέχρι τα «νευρομορφικά» τσιπ και τη συντριβή του SpaceShipTwo, το 2014 ήταν πλούσιο σε επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Ας δούμε τις δέκα κυριότερες όπως τις κατέγραψε το in.gr.

Η χρήση της φωτιάς ήταν μια εξέλιξη κεφαλαιώδους σημασίας στην ιστορία του ανθρώπου. Το πότε συνέβη αυτό, όμως, αποτελεί αντικείμενο καυτής διαμάχης. Μελέτη σε σπηλιά του Ισραήλ δείχνει τώρα ότι ο Προμηθέας πρέπει να μας χάρισε τη φωτιά πριν από περίπου 350.000 χρόνια, την εποχή του προγόνου μας Homo erectus.

Μέχρι πρόσφατα, οι ανθρωπολόγοι πίστευαν ότι η αφηρημένη, συμβολική σκέψη εμφανίστηκε στον πλανήτη με τον Homo sapiens. Όμως η κρατούσα αυτή άποψη καταρρίπτεται από γεωμετρικά σχέδια που βρέθηκαν χαραγμένα σε κοχύλια μισού εκατομμυρίων ετών. Όπως φαίνεται, ο πρόγονός μας Homo erectus δεν ήταν τόσο αδέξιος όσο θέλαμε να πιστεύουμε.

Ποιος έκανε σεξ με ποιόν και πότε, είναι ένα βασικό ερώτημα για τους ανθρωπολόγους και άλλους επιστήμονες. Η ανάλυση του αρχαιότερου έως σήμερα ολοκληρωμένου DNA σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος ζούσε πριν από περίπου 45.000 χρόνια, οδήγησε τους επιστήμονες στην εκτίμηση ότι οι πρώτες επιμειξίες μεταξύ των προγόνων μας (Homo sapiens) και των Νεάντερταλ έγιναν πριν από 50.000 έως 60.000 χρόνια.

Οι Ντενίσοβα, οι μυστηριώδεις άνθρωποι που όπως ανακαλύψαμε σχετικά πρόσφατα έζησαν κάποτε στην Ασία, ήταν εκείνοι που κληροδότησαν τον γενετικό «εξοπλισμό» που χαρίζει σε ορισμένους σύγχρονους πληθυσμούς την ικανότητα να επιβιώνουν χωρίς πρόβλημα στα μεγάλα ύψη.

Δεκαεπτά κρανία και πολυάριθμα οστά από 28 σκελετούς ανακάλυψαν παλαιοντολόγοι σε υπόγειο σπήλαιο, βάθους 14 μέτρων, στην Βόρεια Ισπανία, στα Όρη Αταπουέρκα. Πρόκειται για τα αρχαιότερα ευρήματα μέχρι σήμερα, τα οποία έχουν μεν κάποια γνώριμα χαρακτηριστικά προσώπου των Νεάντερνταλ, αλλά σε πιο πρωτόγονη μορφή.

Εξίσου έξυπνος με τον Homo Sapiens ήταν τελικά ο Νεάντερταλ, σύμφωνα με διεθνή μελέτη που δημοσιεύεται στο επιστημονικό έντυπο PLoS One. Μάλιστα, δεν υπάρχουν στοιχεία που να τεκμηριώνουν ότι εξαιτίας της πνευματικής ανωτερότητας των Homo Sapiens οδηγήθηκαν σε αφανισμό οι μεγαλόσωμοι Νεάντερταλ.

Επιστήμονες με επικεφαλής τη διεθνώς αναγνωρισμένη ελληνίδα παλαιοανθρωπολόγο Κατερίνα Χαρβάτη, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν στη Γερμανία, συνδύασαν τα πιο πρόσφατα ανατομικά και γενετικά στοιχεία, για να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι ο ανατομικά σύγχρονος άνθρωπος (Ηomo sapiens) άρχισε τις μεταναστεύσεις του από την Αφρική πριν από περίπου 130.000 χρόνια, πολύ νωρίτερα από ό,τι εθεωρείτο μέχρι σήμερα.

Ο σύγχρονος άνθρωπος θεωρείται πλέον βέβαιο ότι διασταυρώθηκε με τους Νεάντερταλ στο μακρινό παρελθόν, φαίνεται όμως ότι αυτή η επιμειξία δεν είχε ομοιόμορφα αποτελέσματα. Νέα γενετική μελέτη δείχνει ότι οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι φέρουν περισσότερα γονίδια Νεάντερταλ από τους Ασιάτες, ενώ οι Αφρικανοί δεν κληρονόμησαν κανένα. Και τα γονίδια που δανειστήκαμε από τα ξαδέλφια μας δεν αποκλείεται να επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και την κατανομή του λίπους στο σώμα.

Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι ο ψηλότερος από αυτούς τους ανθρώπους είχε ύψος 1,75 μέτρα και θα φορούσε παπούτσι νούμερο 42. Οι αρχαιότερες ανθρώπινες πατημασιές εκτός Αφρικής ανακαλύφθηκαν σε μια παραλία της ανατολικής Αγγλίας και χρονολογούνται στα 800.000 χρόνια, πολύ πριν από την εμφάνιση του σύγχρονου ανθρώπου ή του ανθρώπου του Νεάντερταλ. Δείτε το βίντεο.

Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν η μεγάλη έξοδος του Homo sapiens από το λίκνο της Αφρικής πριν από μερικές δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Φαίνεται όμως ότι το ταξίδι ήταν μετ΄επιστροφής: Γενετική μελέτη αποκαλύπτει ένα κύμα μεταγενέστερης μετανάστευσης που οδήγησε κατοίκους της Ευρασίας μέχρι το νοτιότερο άκρο της Αφρικής πριν από 3.000 χρόνια.

Το αρχαιότερο εύρημα κοινωνικής συνάθροισης γύρω από μια φωτιά ανακάλυψαν αρχαιολόγοι σε μια σπηλιά στο Ισραήλ. Η εστία φωτιάς γύρω από την οποία κάθονταν οι μακρινοί μας πρόγονοι έχει ηλικία 300 χιλιάδων ετών και δημιουργεί νέα δεδομένα για την ανάπτυξη των κοινωνικών δεσμών του ανθρώπου.

Ένα γονίδιο που ανεβάζει τον κίνδυνο εκδήλωσης διαβήτη τύπου ΙΙ φαίνεται ότι πέρασε στους σύγχρονους ανθρώπους από τις σεξουαλικές επαφές τους με τους ανθρώπους του Νεάντερταλ. Άγνωστο γιατί, το γονίδιο είναι σήμερα συχνότερο στους πληθυσμούς της Λατινικής Αμερικής.

Οι Νεάντερταλ δεν αποκλείεται να ήταν καλοί συνομιλητές: η μελέτη ενός οστού που υποστηρίζει τη γλώσσα δείχνει να επιβεβαιώνει τις υποψίες ότι ο εξαφανισμένος μας ξάδελφος μπορούσε να μιλά όπως εμείς.

Οι ανατομικές προσαρμογές που επέτρεψαν στα ανθρώπινα δάχτυλα να πιάνουν εργαλεία εμφανίστηκαν περίπου μισό εκατομμύριο χρόνια νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε, αποκαλύπτει ένα απολιθωμένο οστό ηλικίας 1,4 εκατομμυρίων ετών, πολύ αρχαιότερο από τον Homo sapiens.

Νέα ανάγνωση της αλληλουχίας του γονιδιώματος των Νεάντερταλ και των Ντενίσοβα, δυο ανθρώπινων ειδών που σήμερα έχουν εξαφανιστεί, δείχνει ότι η σεξουαλική τους ζωή ήταν κάθε άλλο παρά… πληκτική. Τα νέα στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι τα δυο αυτά είδη διασταυρώνονταν τόσο μεταξύ τους όσο και με τους Homo sapiens sapiens, τους εκπροσώπους του «δικού μας» είδους. Φέρνουν όμως στο φως και μια έκπληξη, καθώς δείχνουν ότι στο ερωτικό αυτό «πάρε-δώσε» υπήρχε και ένας τέταρτος παρτενέρ, ένα είδος το οποίο αυτή τη στιγμή φαίνεται να μας είναι παντελώς άγνωστο.

Μια συλλογή από λίθινες αιχμές δόρατος που βρέθηκαν στην Αιθιοπία είναι οι αρχαιότερες ενδείξεις χρήσης βαλλιστικών όπλων, ανακοίνωσε διεθνής ομάδα ερευνητών. Το περίεργο όμως είναι ότι οι αιχμές χρονολογούνται στα 280.000 χρόνια, αρκετά νωρίτερα από την εμφάνιση του σύγχρονου ανθρώπου.

Η ανακάλυψη στο Ντμάνισι της νότιας Γεωργίας ενός εντυπωσιακά καλοδιατηρημένου κρανίου ανθρωποειδούς ηλικίας 1,8 εκατομμυρίων ετών καταρρίπτει την κυρίαρχη εδώ και δεκαετίες θεωρία ότι πριν από περίπου 2 εκατ. χρόνια στη Γη συνυπήρχαν αρκετά διαφορετικά είδη προγόνων μας.

Μια από τις μεγαλύτερες γενετικές μελέτες για το εξελικτικό ιστορικό της φυματίωσης δείχνει ότι ο φονικός βάκιλος ακολούθησε τους προγόνους μας στο ταξίδι τους πέρα από την Αφρική πριν από τουλάχιστον 70.000 χρόνια.

Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που μπορεί να εκτελεί βαλλιστικές κινήσεις με ταχύτητα και ακρίβεια -οι παίκτες του μπέιζμπολ, για παράδειγμα, μπορούν να πετούν τη μπάλα με ταχύτητα 160 χιλιομέτρων την ώρα. Το μοναδικό αυτό ανθρώπινο ταλέντο βασίζεται σε ανατομικές προσαρμογές που εμφανίστηκαν στον πρόγονό μας Homo erectus πριν από περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια, υποδεικνύει η τελευταία μελέτη στο περιοδικό Nature. Το μυστικό βρίσκεται στον ώμο, ο οποίος λειτουργεί ουσιαστικά ως σφεντόνα.

Ο γνωστός φιλόσοφος Στέλιος Ράμφος και ο νομπελίστας οικονομολόγος Χριστόφορος Πισσαρίδης καταθέτουν τις απόψεις τους γύρω από το διαχρονικό και περίπλοκο ζήτημα της διάψευσης κατά καιρούς των οικονομικών θεωριών. Μπορείτε να παρακολουθήσετε την συζήση που συντόνισε ο καθηγητής Θάνος Βερέμης μέσα από το www.blod.gr του Ιδρύματος Μποδοσάκη.