Κάποιες στιγμές χρειαζόμαστε τα «φθαρμένα υλικά» στην πολιτική. Γιατί οι ιστορικές συνθήκες καθορίζουν το είδος της ηγεσίας που έχουμε ανάγκη

Εάν κανείς παρατηρήσει τη δημόσια σφαίρα θα δει ότι ολοένα και περισσότερο η κυριαρχία της επικοινωνίας και όχι της ουσίας σε σχέση με την πολιτική αντιπαράθεση έχει ως αποτέλεσμα να έχει επικρατήσει και μια ορισμένη αντίληψη για την αναγκαία «ανανέωση» του πολιτικού προσωπικού που μεγαλύτερη σχέση έχει με το εμπόριο προϊόντων, τη βιτρίνα και το μάρκετινγκ, παρά με τις ανάγκες της χώρας για ηγεσία.

Μια χαρακτηριστική μορφή είναι η συχνά ενορχηστρωμένη παρουσίαση πολιτικών, που ένα προηγούμενο διάστημα έπαιξαν σημαντικό ρόλο, ως «φθαρμένων υλικών», παρότι κανείς θα θεωρούσε ότι σε δύσκολες στιγμές η συσσωρευμένη πείρα τους θα μπορούσε να συνεισφέρει πολλά. Στην ιστορία είναι αρκετά τα παραδείγματα δοκιμασμένων χαρισματικών ηγετών που κλήθηκαν να αναλάβουν τα ηνία σε κρίσιμες συγκυρίες, που το πραγματικά νέο και πρωτόγνωρο ήταν όχι οι ίδιοι, αλλά οι συνθήκες και η σημασία των διακυβευμάτων.

Γιατί, αυτό που δεν λένε όσοι μιλούν για «φθαρμένα υλικά» είναι ότι αυτό που παρουσιάζεται ως «νέο και άφθαρτο» κυρίως παραπέμπει σε μια νεότερη γενιά πολιτικών, που θεωρούν ότι εκπροσωπούν το πνεύμα της εποχής και την αναγκαία «καινοτομία», όμως στην πράξη κάθε άλλο παρά «νέες» και «φρέσκιες» πόσο μάλλον ριζοσπαστικές είναι οι πολιτικές που προτείνουν.

Για να δώσω ένα παράδειγμα η ηλικιακή νεότητα του Εμανουέλ Μακρόν ή ακόμη και ο τρόπος που προσπάθησε να ανανεώσει την πολιτική ρητορική, δεν τον έκανε πιο αποτελεσματικό. Αντιθέτως, αποδείχτηκε ένας εξαιρετικά αντιδημοφιλής πολιτικός και αυτή τη στιγμή είναι στο επίκεντρο μιας από τις μεγαλύτερες πολιτικές κρίσεις της πρόσφατης Γαλλικής ιστορίας.

Όλα αυτά, κατά τη γνώμη μου, έχουν να κάνουν με ένα βαθύτερο πρόβλημα. Σε μια εποχή ιδιαίτερα μεγάλων κρίσεων σε όλα τα επίπεδα, από την οικονομία μέχρι τη γεωπολιτική, από το πολιτικό προσωπικό ολοένα και περισσότερο απουσιάζει η αναγκαία γνώση και η πολύτιμη τόλμη.

Δεν αναφέρομαι στα τυπικά μαθησιακά προσόντα, τις σπουδές, τα πτυχία, τα μεταπτυχιακά, ενίοτε και τα διδακτορικά. Αναφέρομαι σε εκείνη τη γνώση που έρχεται από την εμπειρία, την αναμέτρηση με την ιστορία και τον στοχασμό πάνω στις προκλήσεις.

Αυτό, άλλωστε, φάνηκε στο είδος διαχείρισης που έχουμε τις τελευταίες δεκαετίες. Το 2008 είχαμε μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις, μια δομική κρίση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Παρότι τα άμεσα μέτρα απέδωσαν στην πραγματικότητα καμιά προσπάθεια δεν έγινε ώστε να αυτό να οδηγήσει σε μια συνολικότερη αλλαγή πολιτικής ή στο στοχασμό εναλλακτικών. Συγκρίνετέ αυτό με τις μεγάλες αλλαγές που είδαμε μετά την κρίση του 1929, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ακόμη και μετά την κρίση της δεκαετίας του 1970. Αντιθέτως, σήμερα ο ορίζοντας σκέψης όσων χειρίζονται τα πράγματα στη Δύση είναι πολύ περιορισμένος. Με αποτέλεσμα την επανάληψη λαθών και τελικά μια συνθήκη «πολυκρίσεων».

Φταίει σε αυτό, βεβαίως, και ο τρόπος που διαπαιδαγωγούνται οι πολιτικοί. Η εποχή του Ψυχρού Πολέμου με έναν τρόπο «εκπαίδευε» τους πολιτικούς στο να σκέφτονται πιο στρατηγικά, να προσπαθούν να πείσουν ανθρώπους με αντίπαλες ιδεολογίες, να δίνουν τη μάχη για την ηγεμονία. Οι μετέπειτα γενιές πολιτικών συνήθισαν είτε να πιστεύουν ότι εκπροσωπούν τη μόνη και αυτονόητη αλήθεια, είτε απλώς τη διαμαρτυρία της κοινωνίας, που επίσης την αντιμετώπιζαν σαν μια αυτονόητη αλήθεια.

Και αυτό σημαίνει ότι τέτοιοι πολιτικοί στα δύσκολα δεν θα μπορέσουν να σκεφτούν με τρόπο στρατηγικό. Στην καλύτερη περίπτωση απλώς θα εφαρμόζουν τις πολιτικές που εφάρμοζαν και πριν με ολοένα και πιο αυταρχικό και καταστροφικό τρόπο. Στη χειρότερη θα ρίξουν μια χώρα στα βράχια. Πράγμα που, με τη σειρά του, σημαίνει ότι εξακολουθούμε να έχουμε ανάγκη ανθρώπους με εκείνου του είδους την εμπειρία και τη γνώση που θα τους επιτρέψουν να κατανοήσουν το μέγεθος των προκλήσεων και την ανάγκη λύσεων που να αντιστοιχούν σε αυτές και όχι στις «συνταγές» των επικοινωνιολόγων.

Όμως, την ίδια στιγμή καλό είναι κάποια στιγμή να συζητήσουμε και τι είναι το «νέο» στην πολιτική. Για παράδειγμα, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης συχνά αναφέρεται στην αντιπολίτευση, ιδίως τη δημοκρατική, ως να εκπροσωπεί το «παλιό», το «παρελθόν», αυτό που έχει ξεπεραστεί, ενώ αυτός εκπροσωπεί το μέλλον.

Ωστόσο, στην πραγματικότητα αυτό που εκπροσωπεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν είναι ακριβώς κάτι το νέο. Σε μεγάλο βαθμό αυτός και το κόμμα του έχουν ως ιδεολογία ότι τα πράγματα λίγο πολύ πήγαιναν καλά έως το 2014, πιο σωστά ότι μέχρι τότε τα ηνία της χώρας είχαν οι δυνάμεις που έπρεπε να τα έχουν και αυτό διακόπηκε ανάμεσα στο 2015 και το 2019, οπότε και αυτές οι δυνάμεις επέστρεψαν στην εξουσία. Αν το σκεφτούμε έτσι, τότε δεν μιλάμε για κάτι ακριβώς νέο. Για να μην αναφερθούμε στο γεγονός ότι διάφορα από τα κεντρικά κυβερνητικά πρόσωπα δεν ξεκίνησαν ακριβώς χτες την πολιτική τους διαδρομή.

Αντιθέτως, όντως το 2015-2019 δοκιμάστηκε κάτι νέο στην πολιτική ζωή της χώρας. Με αντιφάσεις και προβλήματα, αλλά κάτι το νέο. Και δεν έφερε την καταστροφή ακόμη και εάν δεν έφερε την ανατροπή, πρωτίστως γιατί είχε απέναντί του έναν εξαιρετικά δυσμενή συσχετισμό δύναμης.

Όμως, άφησε πίσω του ένα ανοιχτό στοίχημα, ένα ανοιχτό ερώτημα. Μπορούν τελικά να κυβερνήσουν τη χώρα δυνάμεις και άνθρωποι που δεν προέρχονται από τα παραδοσιακά τζάκια, που δεν μεγάλωσαν στους διαδρόμους της εξουσίας, που προέρχονται από τις αγωνίες και τους αγώνες της κοινωνίας;

Και αυτό το στοίχημα παραμένει ανοιχτό. Με νέους όρους προφανώς, αλλά τελικά τον ίδιο στόχο. Την επιστροφή της εντιμότητας, της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης στο επίκεντρο της πολιτικής.