Πώς ξεμείναμε από ιστορίες: για την «Κρίση της Αφήγησης» του Μπιούνγκ-Τσουλ Χαν

Όπως και σε κάθε άλλη μονογραφία του που έχουμε διαβάσει ως τώρα, έτσι και στην Κρίση της Αφήγησης, το περσινό του βιβλίο που πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Opera, ο γερμανοκορεάτης φιλόσοφος Μπιούνγκ-Τσουλ Χαν ξεκινάει από την παρατήρηση μίας δυσάρεστης όψης του σύγχρονου κόσμου προτού ξεδιπλώσει κάτι μεγαλύτερο, που εκτείνεται σε μεγαλύτερα βάθη, ιστορικά και κοινωνικά.

Αυτή τη φορά, αφετηρία του είναι η πληθώρα των «ιστοριών» που διατρέχουν όλες τις όψεις του σήμερα: εφήμερα stories στο Instagram, ιστορίες πίσω από προϊόντα, καταιγισμοί δημοσιεύσεων. Και ταυτόχρονα, απέναντι σε αυτή την ανεξέλεγκτη περίσσεια, η πνιγηρή απουσία αφηγήσεων που να μπορεί να νοηματοδοτήσει τις ζωές μας, να τις εντάξει σε μεγαλύτερους κύκλους στον χώρο και τον χρόνο, δίνοντάς τους βάθος και προοπτική.

Για τον Μπιούνγκ-Τσουλ Χαν, η ζωή στη νεωτερικότητα και ακόμα πιο πολύ στις εποχές του νεοφιλελευθερισμού και του ψηφιακού καπιταλισμού, έχει απωλέσει αυτές τις αφηγήσεις. Η ισχύς των θρησκειών γίνεται αναιμική, οι μεγάλες πολιτικές ιδεολογίες φθίνουν, οι τέχνες υπάρχουν για να μας δίνουν τονωτικές ενέσεις ευχαρίστησης, ενώ γύρω μας παρελαύνουν μεμονωμένες πληροφορίες, γεγονότα και ειδήσεις που ποτέ δεν συνδέονται με κάποιο παρελθόν και κάποιο μέλλον.

Το πρόβλημα με αυτή την απώλεια των αφηγήσεων για τον Χαν δεν είναι αισθητικό. Αντιθέτως, χάνοντας τις αφηγήσεις, πρώτα απεκδυόμαστε της θεραπευτικής ιδιότητάς τους και ακολούθως, χάνουμε την ικανότητα να υπάρξουμε ως κοινότητα και άρα την ίδια μας τη δυνατότητα για πολιτικό πράττειν. Παγιδευόμαστε σε ένα εξαιρετικά πολύ στενό παρόν, στο οποίο αντί για τις ιστορίες που νοηματοδοτούν τις ζωές μας κοινωνικά και ατομικά, αγοράζουμε σωρηδόν ως εμπορεύματα πλέον στιγμιαία, κενά και ανώφελα αφηγήματα.

Όσοι έχουν επαφή με το έργο του Χαν, πιθανότατα θα αναγνωρίζουν ήδη αρκετά από τα μοτίβα του φιλοσόφου στην παραπάνω σύνοψη, ενώ ακόμα περισσότερες είναι οι συνδέσεις εντός του κειμένου με θεματικές που έχει αναπτύξει σε άλλα βιβλία του.

Και πάλι, η νεωτερικότητα παρουσιάζεται ως μια διαδικασία που μας κάνει σταδιακά να στερούμαστε ψυχικές και κοινωνικές μορφές ζωής, μία υφαρπαγή δηλαδή των διαφόρων επιμέρους χαρακτηριστικών μας, που μας αφήνει σε ένα υπαρξιακό κενό. Αντίστοιχα, επίσης, όπως και τα υπόλοιπα βιβλία του, Η Κρίση της Αφήγησης διαβάζεται και σαν πρακτικό εγχειρίδιο – σαν το αρνητικό ενός βιβλίου αυτοβοήθειας που δεν υπόσχεται καθολικές λύσεις, αλλά επιμέρους διορθώσεις και σίγουρα απαιτεί περισσότερο κόπο από τα αναγνώσματα που παρουσιάζονται ως «απόλυτος οδηγός για να φτιάξεις τη ζωή σου».

Ο Μπιούνγκ-Τσουλ Χαν

Είναι όμως τέτοιες περίεργες μεταστροφές πάνω στα χειρότερα εργαλεία και τάσεις του σήμερα, που οδήγησαν το περιοδικό New Yorker πέρυσι να τον ανακηρύξει τον «νέο αγαπημένο φιλόσοφο του Ίντερνετ». Όχι μόνο η καπηλεία του ψυχικού εδάφους στο οποίο πατάει η βιομηχανία της αυτοβοήθειας, η απαίτηση δηλαδή του σημερινού ανθρώπου οι νοητικές διεργασίες να είναι (ή έστω να φαίνονται) πρακτικές. Είναι και το γεγονός ότι αντί για το κομβικό έργο που θα αποτελούσε τη μεγάλη φιλοσοφική του δήλωση, γράφει μονογραφίες, αυστηρά οριοθετημένες θεματικά και μικρές σε μέγεθος ώστε να προσαρμόζονται στο ισχνό απόθεμα που διαθέτει ο καθένας μας στην οικονομία της προσοχής. Και αυτές οι μικρές-μικρές μονογραφίες, μέσα από τις συνάψεις, τις δικτυώσεις και τα κλεισίματα του ματιού η μία στην άλλη, αρχίζουν πια να συσσωματώνονται σε κάτι μεγαλύτερο, σε ένα σταδιακά όλο και πιο πλήρες φιλοσοφικό σύστημα.

Θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς -και δικαίως- ότι αυτό είναι κάποιο είδος φιλοσοφικού ανταρτοπολέμου για τον Χαν, στον οποίο χρησιμοποιεί τα χαρακτηριστικά του εδάφους της σημερινής δημόσιας σφαίρας, προκειμένου να αναμορφώσει σταδιακά όλο το πεδίο της μάχης προς όφελός του.

Όμως εκεί είναι που η Κρίση της Αφήγησης έρχεται να αποκαλύψει ότι η προσέγγιση που έχει ακολουθήσει ο Χαν για να αναπτύξει και να διαδώσει τις ιδέες του όλα αυτά τα χρόνια δεν είναι συγκυριακή και εξαναγκασμένη, αλλά θεμελιακή στο σύστημα των ιδεών του.

Είναι σε ένα από τα τελευταία κεφάλαια αυτού του πολύ μικρού, πλην εξόχως γοητευτικού βιβλίου, που τάσσεται υπέρ μιας επιστροφής στην αφηγηματική δύναμη της φιλοσοφίας. Και εκεί, αίφνης αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε ποια είναι η αποστολή αυτού του ιδιότυπου συγγραφέα με όλα αυτά τα θραυσματικά κείμενα που διαμορφώνουν τη βιβλιογραφία του και καταβροχθίζονται σε πλήθος εκδόσεων και μεταφράσεων ανά τον κόσμο. Δεν προσπαθεί να μας καταστήσει κοινωνούς μίας προϋπάρχουσας αλήθειας, αλλά σιγά-σιγά, ξεδιπλώνει μία ιστορία – την ιστορία των ζωών μας, συμπτωματικά.