Δεν χωρούν απλουστεύσεις στην ήττα Ερντογάν

του Κώστα Υφαντή*

Μια εβδομάδα μετά, η αποτίμηση του εκλογικού αποτελέσματος στις τουρκικές αυτοδιοικητικές εκλογές αποτελεί ακόμη πρόκληση. Δεν είναι εύκολη η ανάγνωση της απρόσμενης ήττας του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) σε πανεθνική κλίμακα. Επίσης, δεν χωρούν απλουστεύσεις στην αξιολόγηση της ήττας του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Γιατί στην καρδιά κάθε συζήτησης είναι η προσωπική ήττα του Προέδρου. Όπως προσωπικές ήταν οι νίκες όλα τα προηγούμενα χρόνια, όπως προσωπική ήταν η ευθύνη για την γέννηση και κυριαρχία ενός συντηρητικού Ισλαμογεννούς κινήματος που περιθωριοποίησε για πάνω από δύο δεκαετίες τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις της Κεμαλικής εποχής, έτσι και τώρα, η υποχώρηση του AKP δεν μπορεί παρά να ερμηνευθεί ως υποχώρηση της δημοφιλίας του Προέδρου Ερντογάν.

Δεν είναι τόσο η απώλεια όλων σχεδόν των μεγάλων αστικών κέντρων. Και την προηγούμενη φορά, το AKP έχασε την Άγκυρα, την Σμύρνη και φυσικά την Κωνσταντινούπολη. Αυτό που προκαλεί αναλύσεις περί τέλους εποχής είναι ότι η διαφορά διευρύνθηκε μετά από πέντε χρόνια και πρωτίστως ότι το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) είναι πρώτο σχεδόν παντού όπου κρίνονται οι εθνικές εκλογές. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο χάρτης έχει αλλάξει. Το πολιτικό σκηνικό είναι διαφορετικό και πιθανόν θα γεννήσει δυναμικές πολιτικής ανατροπής αν οι εξελίξεις είναι ευθύγραμμες τα επόμενα χρόνια.

Το βασικό ερώτημα είναι αν το αποτέλεσμα της 31ης Μαρτίου 2024 είναι η αρχή του τέλους της εποχής Ερντογάν. Προφανώς μια τέτοια ερμηνεία είναι απολύτως εύλογη. Όμως έχουμε ακόμη μια σχεδόν ολόκληρη Προεδρική θητεία μέχρι τις επόμενες προεδρικές εκλογές μπροστά μας. Πολλά μπορεί να συμβούν σε πολλά μέτωπα που είτε θα επιταχύνουν την πολιτική παρακμή του AKP είτε θα επιτρέψουν στον Πρόεδρο να επιδιώξει την επιστροφή του.

Μια ανάλυση της ηγεσίας Ερντογάν αποκαλύπτει το πόσο ικανός έχει υπάρξει στο να διαβάζει τις ευρύτερες συνθήκες και να προσαρμόζεται ακόμα και όταν εμφανίζεται αδιάλλακτος. Μπορεί και αναδιπλώνεται χωρίς δισταγμό όταν έχει να αντιμετωπίσει αρνητικούς συσχετισμούς και να αναπροσαρμόζει στρατηγική και τακτικές. Δεν πρέπει όμως να παραβλέπεται ότι μετά από δύο δεκαετίες πολιτικής κυριαρχίας και κυρίως ηγεμονίας στο επίπεδο της κοινωνίας – όπως συνήθως συμβαίνει σε περιπτώσεις αυταρχικών ηγετών και καθεστώτων – δύσκολα οι ηγέτες αντιλαμβάνονται και αποδέχονται την υποχώρηση και αποχώρησή τους. Είναι βέβαιο, ότι τα επόμενα χρόνια το σύστημα και οι μηχανισμοί, που έχει κατοχυρώσει μετά από τόσα χρόνια σε όλα τα επίπεδα το AKP, θα ενεργοποιηθούν και μάλιστα με διακύβευμα την ίδια την πολιτική επιβίωση του κόμματος και της ηγεσίας του.

Από την άλλη, είναι κρίσιμο το γεγονός ότι το CHP κατόρθωσε να επικρατήσει μόνο του. Δεν είναι – τουλάχιστον όπως σήμερα διαγράφονται οι συσχετισμοί – όμηρος των λοιπών δυνάμεων της αντιπολίτευσης και έχει την δυνατότητα να διαμορφώσει μια πλατφόρμα διεκδίκησης της εξουσίας χωρίς να εξαρτάται συγκυριακούς «εταίρους». Η δυναμική πολιτικής αυτονομίας και η προοπτική της διακυβέρνησης θα αυξήσουν κατακόρυφα την ελκυστικότητα και την συσπείρωση του.

Τέλος είναι επίσης κρίσιμο, ότι η μείζονα αντιπολίτευση έχει πλέον μια (αν όχι δύο) πολιτική προσωπικότητα που έχει αποδείξει και όχι μόνο μία φορά ότι μπορεί να σταθεί νικηφόρα απέναντι στον Ρ.Τ. Ερντογάν. Ο Εκρέμ Ιμάμογλου είναι πια στην συνείδηση του μέσου Τούρκου πολίτη κάποιος με Προεδρική στόφα και προοπτική. Σε καμία περίπτωση δεν θα βιαζόμουν να ξεγράψω τον Πρόεδρο Ερντογάν, αλλά τα άστρα του δεν είναι πια τόσο ευθυγραμμισμένα όσο τα προηγούμενα χρόνια.

* Ο Κώστας Υφαντής είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Πρόεδρος του ΙΔΙΣ, Πάντειο Πανεπιστήμιο