Τέλος το εμπόριο όπως το ξέραμε – Τα 4 χρόνια που άλλαξαν τον κόσμο

Την πενταετία που άλλαξε τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος, ειδικά το παγκόσμιο εμπόριο, αναλύει η οικονομολόγος της Deutsche Bank, Rebecca Harding, σε μια προσπάθεια να εκτιμήσει τι σημαίνει η «νέα κανονικότητα» των μελλοντικών αλυσίδων εφοδιασμού από γεωπολιτική σκοπιά.

Η πρόσφατη 13η Υπουργική Διάσκεψη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) στο Άμπου Ντάμπι κατέδειξε τα παράδοξα που μαστίζουν επί του παρόντος το παγκόσμιο εμπόριο: τονίστηκαν οι ευκαιρίες της παγκοσμιοποίησης και του ελεύθερου εμπορίου, αλλά και τα προβλήματα στο πλαίσιο του «κατακερματισμού» του παγκόσμιου εμπορίου από το 2020, που προκλήθηκε από την πανδημία, τα σοκ της εφοδιαστικής αλυσίδας και τις γεωπολιτικές συγκρούσεις. «Το σκηνικό του διεθνούς εμπορίου θα είναι μια σύγκρουση», αναφέρει η ίδια, παρουσιάζοντας το γιατί συμβαίνει αυτό και πώς ο πόλεμος αναδιαμορφώνει το εμπόριο.

Έχει αλλάξει το εμπόριο για πάντα;

Οι προσδοκίες πριν από τη διάσκεψη ήταν χαμηλές, όπως αναγνώρισε και ο ίδιος ο ΠΟΕ. Το ίδιο το γεγονός έδειξε ότι, παρά τις καλύτερες προσπάθειες, η συγκέντρωση των χωρών γύρω από το ελεύθερο εμπόριο είναι τώρα πιο απαιτητική από ποτέ.

Μια νέα Realpolitik του παγκόσμιου εμπορίου, όπως έχει εξελιχθεί μετά την πανδημία, εστιάζει τόσο στα εθνικά συμφέροντα όσο και στα πολυμερή. Και το δίλημμα του ΠΟΕ είναι ότι βλέπει την αλληλεξάρτηση μέσω του εμπορίου ως δύναμη για «ειρήνη, ευημερία, υψηλότερο βιοτικό επίπεδο και μείωση της φτώχειας» αφενός, ενώ από την άλλη έχει πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι το εμπόριο είναι όλο και πιο επιρρεπές σε γεωπολιτικές εντάσεις και κατακερματισμό σε μια εποχή «πολυκρίσης».

Τι συμβαίνει στο διεθνές εμπόριο;

Για να εντοπίσει τις αλλαγές, η Harding αρχίζει την προσπάθεια κατανοώντας γιατί το παγκόσμιο εμπόριο φαίνεται να βρίσκεται υπό τόση πίεση. Το πιο πρόσφατο Trade Outlook του ΠΟΕ που εκδόθηκε τον περασμένο Οκτώβριο είχε προβλέψει βραδύτερη ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου εμπορευμάτων το 2023. Η προς τα κάτω αναθεώρηση υποδηλώνει ότι ο όγκος του εμπορίου αγαθών αυξήθηκε μόλις κατά 0,8% κατά τη διάρκεια του έτους έναντι της προηγούμενης πρόβλεψης 1,7% που εξέδωσε τον Απρίλιο.

Τις δύο δεκαετίες μετά την παγκοσμιοποίηση θεωρήθηκε ότι το εμπόριο θα αυξανόταν με περίπου διπλάσιο ρυθμό από την αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αυτό δικαιολογούσε την υπόθεση του ΠΟΕ ότι το εμπόριο θα ήταν πάντα κινητήριος δύναμη για θετική και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, ειδικά στις αναδυόμενες οικονομίες.

Αλλά με το εμπόριο να αναμένεται να αυξηθεί μόλις κατά 3,3% το 2024 – ένα παρόμοιο επίπεδο με την προβλεπόμενη αύξηση του ΑΕΠ του ΔΝΤ κατά 3,1% φέτος – αυτή η υπόθεση τίθεται τώρα υπό αμφισβήτηση. Ίσως το εμπόριο δεν παίζει τον ίδιο ρόλο στην παγκόσμια οικονομία που κάποτε το έκανε.

Ωστόσο, πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός με αυτό το είδος ερμηνείας. Υπάρχουν δύο συγκεκριμένοι λόγοι. Το πρώτο είναι ένα απλό, στατιστικό σημείο. Δεν συγκρίνουμε ιστορικά το ένα με το άλλο και, λαμβάνοντας αυτό υπόψη, μπορεί κάλλιστα να εξετάζουμε τη μείωση των επιπέδων του εμπορίου εμπορευμάτων. Αυτές τις μέρες, μετράμε το εμπόριο του τομέα των υπηρεσιών σε διεθνείς στατιστικές σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι συνέβαινε πριν από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007–09.

Ενώ το εμπόριο εμπορευμάτων μειώθηκε το πρώτο εξάμηνο του 2023 από το πρώτο εξάμηνο του 2022, το εμπόριο εμπορικών υπηρεσιών αυξήθηκε κατά 9% από έτος σε έτος. Ομολογουμένως, το εμπόριο υπηρεσιών αυξήθηκε παγκοσμίως κατά 15% το 2022, σύμφωνα με την UNCTAD, αλλά το θέμα είναι ωστόσο ότι δεν αποδίδονται όλες οι συναλλαγές με τον ίδιο τρόπο.

Το εμπόριο που θα έπρεπε να συμπεριλάβουμε στις συγκεντρωτικές μας μετρήσεις τώρα είναι ουσιαστικά διαφορετικό από αυτό που μετρήθηκε πριν από δύο δεκαετίες, επειδή περιλαμβάνει υπηρεσίες, οι οποίες έχουν διπλασιαστεί σε όρους αξίας παγκοσμίως από το 2008.

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι βιώσαμε μια περίοδο σημαντικής γεωπολιτικής, γεωοικονομικής, τεχνολογικής και κλιματικής αναταραχής τα τελευταία πέντε χρόνια. Καθένας από αυτούς τους παράγοντες έχει τη δική του προέλευση και τον δικό του ατομικό αντίκτυπο στο εμπόριο.

Συλλογικά, επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο εμπορευόμαστε και τον τρόπο με τον οποίο χρηματοδοτούμε το εμπόριο μέσω των αλυσίδων εφοδιασμού. Σε όλη την εποχή της παγκοσμιοποίησης, αυτές οι αλυσίδες εφοδιασμού ήταν που δημιούργησαν τις αλληλεξαρτήσεις εγγενείς στο διεθνές εμπόριο. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούμε και διαχειριζόμαστε είναι τόσο η βασική αλλαγή όσο και η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε τώρα.

Εφοδιαστικές αλυσίδες – Αχίλλειος πτέρνα της παγκοσμιοποίησης;

Τώρα είναι σαφές ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού είναι ο φορέας μέσω του οποίου λειτουργούν πλέον οι διαταραχές στο εμπόριο. Και το 2024 φέρνει πέντε βασικές προκλήσεις:

•  Κυρώσεις και καθεστώτα ελέγχου των εξαγωγών
•  Η τρέχουσα σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και η κλιμάκωσή της στην Ερυθρά Θάλασσα
•  Συνεχής αντίκτυπος της γεωπολιτικής
•  Το 2024 είναι έτος εκλογών σε πολλές βασικές οικονομίες
•  Ο παράγοντας Κίνα.

1) Κυρώσεις και καθεστώτα ελέγχου των εξαγωγών

Οι κυρώσεις και τα καθεστώτα ελέγχου των εξαγωγών που τέθηκαν σε ισχύ από την έναρξη της κρίσης Ρωσίας-Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του 2022 θα συνεχίσουν να διαταράσσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού ενέργειας και τις αλυσίδες εφοδιασμού των επιχειρήσεων γενικότερα. Για παράδειγμα, αυτές οι κυρώσεις έχουν μειώσει την εξάρτηση της Ευρώπης από τον ρωσικό ενεργειακό εφοδιασμό, αλλά στην πραγματικότητα δεν είχαν διαρκή αντίκτυπο στους όγκους του εμπορίου της Ρωσίας.

Υπάρχει μια εμφανής άνοδος στις ρωσικές εξαγωγές από τον Μάιο του 2022 που συνεχίστηκε μέσω τρίτων χωρών, όπως η Ινδία, η Κίνα και η Τουρκία. Αυτό που μας λέει αυτό, πέρα από οποιαδήποτε γεωπολιτική ιστορία, είναι ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού ενέργειας έχουν εκτραπεί. Για παράδειγμα, εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου που προέρχονται από τη Ρωσία πηγαίνουν στο Ηνωμένο Βασίλειο μέσω Ινδίας με τρόπο που δεν είναι παράνομος αλλά υπογραμμίζει τα κενά των «κανόνων προέλευσης».

Αυτό είναι ένα ενδεικτικό σημείο, αλλά χρησιμεύει για να τονίσει τις πολυπλοκότητες στις αλυσίδες εφοδιασμού και τη χρηματοδότηση της εφοδιαστικής αλυσίδας που αποτελούν πλέον την πραγματικότητα των καθημερινών εμπορικών εργασιών.

Το εύρος του οικονομικού εγκλήματος περιλαμβάνει πλέον περίπλοκους καταλόγους προσώπων και οντοτήτων που υπόκεινται σε κυρώσεις μαζί με προϊόντα στις ίδιες τις αλυσίδες εφοδιασμού που μπορεί να κατηγοριοποιηθούν ως «διπλής χρήσης» ή μπορεί να περιέχουν τεχνολογίες που απαγορεύονται άμεσα καθώς είναι στρατιωτικής ποιότητας.

Αυτές οι επιπλοκές επιδεινώνονται από κάτι που ονομάζεται «παράλληλο εμπόριο»: όπου ένα εξάρτημα παρέχεται χωρίς την άδεια του κατόχου των πνευματικών δικαιωμάτων. Με άλλα λόγια, όταν ένα προϊόν, όπως ένα πλυντήριο ρούχων, περιέχει ημιαγωγό στρατιωτικής ποιότητας, περνάει τα σύνορα ως πλυντήριο και όχι ως τεχνολογία στρατιωτικής ποιότητας. Άθελά του, μια χώρα ή ένας προμηθευτής μπορεί να εξάγει ένα απαγορευμένο είδος νομίμως, αλλά με αποτέλεσμα να επιτρέπεται η παράκαμψη ενός καθεστώτος κυρώσεων.

Αυτό δεν επηρεάζει το εμπόριο με τη Ρωσία. Οι ρυθμίσεις «Chip Acts» των ΗΠΑ και της ΕΕ δίνουν κίνητρα σε ημιαγωγούς που κατασκευάζονται από την ΕΕ ή τις ΗΠΑ και τοποθετούν τις διαφορές επενδύσεων και φορολογίας μεταξύ των δύο μπλοκ στη μέση της ανταγωνιστικότητας της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ομοίως, οι περιορισμοί των ΗΠΑ στη χρήση της τεχνολογίας τους σε κινεζικές στρατιωτικές εφαρμογές χρησιμεύουν για να περιπλέξουν περαιτέρω τις αλυσίδες εφοδιασμού.

Το καθαρό αποτέλεσμα είναι, αναμφισβήτητα, να «εξοπλιστούν» οι αλληλεξαρτήσεις που είναι εγγενείς στις αλυσίδες εφοδιασμού, και μάλιστα στην ίδια την παγκοσμιοποίηση. Σημαίνει ότι οι εταιρείες και οι πάροχοι χρηματοδότησης του εμπορίου τους πρέπει να συμμετέχουν σε μια πιο λεπτομερή και εξελιγμένη βάση σε όλες τις αλυσίδες εφοδιασμού τους για να εντοπίσουν πού ενδέχεται να βρεθούν σε βάρος των κυρώσεων ή καθεστώτων ελέγχου των εξαγωγών ή πράγματι να είναι σε θέση να επωφεληθούν από επενδυτικά κίνητρα. Αυτό αντιπροσωπεύει μια μακροπρόθεσμη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο οι επαγγελματίες της χρηματοδότησης του εμπορίου θα πρέπει να συνεργαστούν μεταξύ τους το 2024 και μετά.

2) Σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και την Ερυθρά Θάλασσα

Υπάρχει άμεσος αντίκτυπος στις αλυσίδες εφοδιασμού που προκαλούνται από την τρέχουσα σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και την κλιμάκωσή της στην Ερυθρά Θάλασσα. Παράλληλα με την ξηρασία στη Διώρυγα του Παναμά, η διακοπή του εμπορίου, και επομένως των αλυσίδων εφοδιασμού, δυνητικά επηρεάζει περίπου το 20% του παγκόσμιου εμπορίου αυξάνοντας το κόστος και τους χρόνους ταξιδιού.

Αυτά υπογραμμίζουν την ευπάθεια του παγκόσμιου εμπορίου σε διαταραχές της εφοδιαστικής αλυσίδας που θα μπορούσαν να ωθήσουν τις τιμές σχετικά γρήγορα υψηλότερα. Η κατάσταση στην Ερυθρά Θάλασσα επιδεινώνεται και οι αναλυτές της ναυτιλίας εκδίδουν προειδοποιήσεις ότι πρόκειται ήδη για μεγαλύτερη διαταραχή της εφοδιαστικής αλυσίδας από αυτή που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

3) Συνεχής επίδραση της γεωπολιτικής

Δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι η γεωπολιτική θα μειώσει τον αντίκτυπό της κατά τη διάρκεια του 2024. Η κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας διανύει τώρα το τρίτο έτος και ενώ οι αρχικές πληθωριστικές συνέπειες της μείωσης της ευρωπαϊκής εξάρτησης από το ρωσικό πετρέλαιο, φυσικό αέριο και σιτηρά μπορεί να έχουν υποχωρήσει κάπως, οι τιμές της ενέργειας του Ηνωμένου Βασιλείου παραμένουν σχεδόν 60% πάνω από τα επίπεδα του 2021.

Η γεωπολιτική έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει τις τιμές του πετρελαίου, οι οποίες έχουν αυξηθεί ήδη φέτος ως αποτέλεσμα των επιθέσεων των Χούτι και της σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς. Αν και παραμένουν κάτω από τα επίπεδα που παρατηρήθηκαν μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αυτό υπογραμμίζει τις πληθωριστικές πιέσεις στην παγκόσμια οικονομία.

4) 2024 – έτος εκλογών

Τέταρτον, ο αντίκτυπος τόσων πολλών εκλογών το 2024 δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Πάνω από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού θα ψηφίσει κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους.

Ο κρυφός αντίκτυπος αυτής της εκλογικής δραστηριότητας είναι η αναπόφευκτη πολιτική αδράνεια για όλους τους πρακτικούς σκοπούς, καθώς τα πολιτικά κόμματα αγωνίζονται για να κερδίσουν ή να διατηρήσουν την εξουσία.

5) Ο παράγοντας Κίνα

Τέλος, υπάρχει η Κίνα, της οποίας η οικονομία αναπτύσσεται ταχύτερα από οποιαδήποτε από τις οικονομίες της G7, αλλά είναι υποτονική σε σύγκριση με τα προ πανδημίας επίπεδά της, δημιουργώντας μια επιβραδυντική επίδραση στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Ο γεωοικονομικός της ρόλος επηρεάζει την πρόσβαση σε ημιαγωγούς και μέταλλα σπάνιων γαιών που είναι κρίσιμα για τη μετάβαση του κόσμου σε επιχειρηματικά μοντέλα χαμηλών εκπομπών άνθρακα.

Η Κίνα κυριαρχεί στα δύο τρίτα της παραγωγής ηλεκτρικών οχημάτων, επομένως έχει μεγάλη δύναμη για να επηρεάσει τις τιμές, ασκώντας περισσότερες πληθωριστικές πιέσεις τόσο στους καταναλωτές όσο και στις επιχειρήσεις καθώς προσπαθούν να κινηθούν προς τους στόχους μηδενικών εκπομπών. Αυτός ο κυρίαρχος ρόλος στις κρίσιμες αλυσίδες εφοδιασμού είναι απίθανο να μειωθεί βραχυπρόθεσμα, και ενώ οι εντάσεις φαίνεται να έχουν υποχωρήσει λίγο πρόσφατα, υπάρχει ευρεία δικομματική υποστήριξη στις ΗΠΑ για μια σκληρή προσέγγιση στην Κίνα.

Η πολυμέρεια και η «νέα κανονικότητα»

Η γεωπολιτική, η γεωοικονομία και η ευθραυστότητα του κόσμου καθώς διέρχεται μια περίοδο αναστάτωσης παρουσιάζουν ευκαιρίες αλλά και κινδύνους. Ωστόσο, η αβεβαιότητα και η αλλαγή είναι ενδημικές. Οι πάροχοι χρηματοδότησης εμπορίου και οι εταιρικοί τους πελάτες συνεργάζονται για να κατανοήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού σε βάθος, όχι μόνο από την άποψη των κινδύνων τους, αλλά και από την άποψη της βελτίωσης της βιωσιμότητας και της αποτελεσματικότερης λειτουργίας τους μέσω του ψηφιακού εμπορίου. Αυτές είναι ευκαιρίες που θα αναπτυχθούν κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους, σύμφωνα με την Harding.

Ωστόσο, είναι πάντα λογικό να είμαστε επιφυλακτικοί με την πολιτική πίσω από όλα αυτά. Οι εντάσεις ενόψει της Υπουργικής Διάσκεψης του ΠΟΕ είναι αναμφισβήτητα προϊόν της μεγαλύτερης επιρροής που έχουν οι χώρες BRICS, της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και της Νότιας Αφρικής, στο παγκόσμιο εμπόριο και στον ρόλο τους στον καθορισμό της «νέας κανονικότητας» του εμπορίου καθώς προχωράμε προς τη μεγαλύτερη ψηφιοποίηση, την απομάκρυνση του κινδύνου της εφοδιαστικής αλυσίδας και τη μεγαλύτερη εστίαση στο βιώσιμο εμπόριο κατά το επόμενο έτος. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι πρόκειται για πολυμερείς προκλήσεις και από τις οποίες εξαρτάται η διατήρηση της βασισμένης σε διεθνείς κανόνες τάξης που εκπροσωπεί ο ΠΟΕ.

Οι εταιρείες και οι τράπεζες γνωρίζουν τη σημασία της αλλαγής και της διαχείρισης της αβεβαιότητας. Ίσως, το 2024 αυτό προσφέρει το μεγαλύτερο περιθώριο συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων, εταιρειών και χρηματοδότησης, ώστε οι εμπορικές υποδομές να μπορούν να προσαρμοστούν στις προκλήσεις που θα δημιουργήσει η «νέα κανονικότητα».

Πηγή: ΟΤ