Φόβοι για επέκταση του πολέμου στη Μέση Ανατολή – Μέχρι που μπορεί να φτάσει;

Ο Μοχάμεντ Ατούτ, Παλαιστίνιος κάτοικος του προσφυγικού καταυλισμού Μπουρτζ αλ Μπαρανιέχ στη Βηρυτό, έτρωγε με τα παιδιά του το βράδυ της Τρίτης, όταν διαδόθηκε στην πρωτεύουσα του Λιβάνου η είδηση ότι ο Σαλέχ αλ Αρούρι, δεύτερος τη τάξει στο πολιτικό γραφείο της Χαμάς, είχε δολοφονηθεί.

«Κάποιος μου είπε ότι είχε γίνει επίθεση (στη Βηρυτό). Μερικά λεπτά αργότερα η τηλεόραση είπε ότι ήταν ο Αρούρι. Τότε ο κόσμος βγήκε στους δρόμους. Το χτύπημα ήταν βαρύ. Ήταν ένας σημαντικός ηγέτης για εμάς», εξηγεί ο ίδιος στον Guardian. Στο καφενείο που του ανήκει, με θέα έναν δρόμο διακοσμημένο με παλαιστινιακά πανό, οι πελάτες του παρακολουθούσαν πλάνα του Al Jazeera για τον πόλεμο στη Γάζα.

Φρούτο που κρεμόταν χαμηλά

«Ποτέ δεν πιστεύαμε ότι οι Ισραηλινοί θα τολμούσαν να το κάνουν αυτό στη Βηρυτό», λέει ο προαναφερόμενος. Σύμφωνα με τον ίδιο ο λόγος της δολοφονίας του Αρούρι ήταν η αποτυχία του Ισραήλ να βρει και να σκοτώσει τους ηγέτες της Χαμάς μέσα στη Γάζα, συμπεριλαμβανομένου του επικεφαλής του κινήματος, Γιαχία Σινουάρ. Όπως λέει ο Ατούτ για τον Αρούρι, το γραφείο του οποίου χτυπήθηκε από πυραύλους, ήταν ένα φρούτο που κρεμόταν χαμηλά, δηλαδή η δολοφονία του έγινε για να καλύψει την αργή πρόοδο του Ισραήλ στην επίτευξη των πολεμικών στόχων που έχει ανακοινώσει. «Αυτό το βήμα είχε σαν αφετηρία την οργή για την έλλειψη προόδου τους. Προσπαθούν να δείξουν ότι πετυχαίνουν κάτι», συμπληρώνει εκτιμώντας ότι αυτή η αυξανόμενη κλιμάκωση δύσκολα θα οδηγήσει σε ολοκληρωτικό πόλεμο μεταξύ Χεζμπολάχ και Ισραήλ.

Israel, Gaza, Lebanon, Iran … how far could war in the Middle East spread? https://t.co/pVgAjzW33r

— Guardian US (@GuardianUS) January 7, 2024

Αυτό το ερώτημα κυριαρχεί στη δημόσια συζήτηση στο Λίβανο και την ευρύτερη περιοχή όλες τις μέρες μετά τη δολοφονία του Αρούρι, με τον απερχόμενο πρωθυπουργό της χώρας, Νατζίμπ Μικάτι να κάνει λόγο για απόπειρα να παρασυρθεί η χώρα σε έναν περιφερειακό πόλεμο… με σοβαρές συνέπειες, ιδίως για την ίδια και τις γειτονικές χώρες. Το πρωί του Σαββάτου, καθώς η Χεζμπολάχ εκτόξευσε δεκάδες ρουκέτες στο βόρειο Ισραήλ, ξεκαθαρίζοντας ότι ήταν μόνο μια γεύση της απάντησης της στη δολοφονία του Αρούρι, η προειδοποίηση του προαναφερόμενου πρωθυπουργού είχε μεγαλύτερη απήχηση, καθώς οι διασυνοριακές αυτές ανταλλαγές υπογράμμισαν το γεγονός ότι, τρεις μήνες μετά, ο πόλεμος του Ισραήλ κατά της Χαμάς αρχίζει να αιμορραγεί περισσότερο και σε ολόκληρη την περιοχή.

Πιο επικίνδυνος ο Λίβανος

Από τις 8 Οκτωβρίου, οι περιορισμένες ανταλλαγές από τα σύνορα -συμπεριλαμβανομένων των αεροπορικών επιδρομών και των επιθέσεων με μη επανδρωμένα αεροσκάφη- έχουν γίνει καθημερινό φαινόμενο μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ, καθώς και άλλων φατριών στο Λίβανο, προκαλώντας θύματα και στις δύο πλευρές. Ομάδες που υποστηρίζονται από το Ιράν στο Ιράκ έχουν εντείνει τις επιθέσεις σε στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ, ενώ οι Χούτι της Υεμένης – οι οποίοι, όπως η Χαμάς και η Χεζμπολάχ, απολαμβάνουν εδώ και καιρό την υποστήριξη του Ιράν – έχουν εκτοξεύσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη μεγάλου βεληνεκούς και έχουν απειλήσει την εμπορική ναυτιλία γύρω από βασικές διαδρομές στην Ερυθρά Θάλασσα. Την περασμένη εβδομάδα, το Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε την ευθύνη για δύο εκρήξεις που διέλυσαν το συγκεντρωμένο πλήθος στο νότιο Ιράν, σκοτώνοντας τουλάχιστον 84 άτομα, ενώ μια αμερικανική αεροπορική επιδρομή στη Βαγδάτη προκάλεσε το τέλος του διοικητή μιας σιιτικής πολιτοφυλακής που υποστηρίζεται από το Ιράν.

Όμως στον Λίβανο η κατάσταση έχει γίνει πιο επικίνδυνη από τις άλλες χώρες, υπονομεύοντας την εύθραυστη συνεννόηση μεταξύ της Χεζμπολάχ και του Ισραήλ, η οποία συντηρείται από τον εξαιρετικά καταστροφικό δεύτερο πόλεμο στην περιοχή το 2006. Την περασμένη εβδομάδα, ο γενικός γραμματέας της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα, ο οποίος έκανε δύο ομιλίες σε εθνικό τηλεοπτικό δίκτυο στον απόηχο της δολοφονίας του Αρούρι, αναφέρθηκε συγκεκριμένα -και όχι για πρώτη φορά- στους «κανόνες» που έχουν μετριάσει τη βία μεταξύ των δύο πλευρών. Εν μέσω απειλών και ρητορικής, οι κανόνες αυτοί έχουν καθορίσει εδώ και καιρό πόσο μακριά είναι διατεθειμένη να φτάσει η κάθε πλευρά, είτε όσον αφορά τους στόχους της, είτε στα αντίποινα, παραμένοντας όμως κοντά στον ολοκληρωτικό πόλεμο. Και σε ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή, εκεί όπου η σύγκρουση στη Γάζα έχει επεκταθεί, ο πόλεμος του Ισραήλ με τη Χαμάς έχει ενεργοποιήσει τις ήδη υπάρχουσες εντάσεις.

Οι επιπτώσεις της σιωπής

Στο Λίβανο, το θέμα ήταν η αποτυχία και των δύο πλευρών να εφαρμόσουν την εκεχειρία που επέβαλε ο ΟΗΕ, η οποία τερμάτισε τον πόλεμο του 2006 και υποτίθεται ότι θα έφερνε την απόσυρση των μαχητών της Χεζμπολάχ από τα σύνορα. Σαφές είναι ότι η δολοφονία του Αρούρι έσπρωξε αυτή την αμοιβαία «ισορροπία αποτροπής» στο χείλος του γκρεμού, όπως το έθεσε ο Νασράλα, στον απόηχο τουο πρώτο ισραηλινού χτύπηματος στην πρωτεύουσα του Λιβάνου από το 2006. Και ενώ ορισμένοι υποστήριξαν ότι η δολοφονία ενός ανώτερου αξιωματούχου της Χαμάς (και όχι ενός στελέχους της Χεζμπολάχ) επιτρέπει στη Χεζμπολάχ να έχει ακόμη κάποια περιθώριο, την Παρασκευή, ο Νασράλα επανέλαβε για δεύτερη φορά μέσα σε τρεις ημέρες ότι η ομάδα του είναι πλέον υποχρεωμένη να ανταποδώσει, προσθέτοντας ότι διαφορετικά όλος ο Λίβανος θα ήταν ευάλωτος σε ισραηλινή επίθεση.

«Δεν μπορούμε να σιωπήσουμε για μια τέτοια σοβαρή παραβίαση», είπε χαρακτηριστικά, «γιατί αυτό σημαίνει ότι όλος ο λαός μας θα εκτεθεί. Όλες οι πόλεις μας, τα χωριά μας και τα δημόσια πρόσωπα θα εκτεθούν». Οι επιπτώσεις της σιωπής, πρόσθεσε, θα ήταν «πολύ μεγαλύτερες» από τους κινδύνους των αντιποίνων. Μια απάντηση, επέμεινε, είναι πλέον αναπόφευκτη. Έκτοτε αναλυτές, αξιωματούχοι και δημοσιογράφοι προσπαθούν να σταθμίσουν τη ρητορική έναντι της πρόθεσης, δηλαδή να προσδιορίσουν αν, όπως πολλοί έχουν πει τους τελευταίους τρεις μήνες, η Χεζμπολάχ επιδιώκει να αποφύγει μια σύγκρουση πλήρους κλίμακας. Πέρα από τη δολοφονία του Αρούρι, οι αναλυτές θεωρουν την περιορισμένη σύγκρουση γύρω από τα σύνορα ως μια διαπραγμάτευση για τα άλυτα ζητήματα από τον πόλεμο του 2006, με τον ίδιο τον Νασράλα να λέει την Παρασκευή ότι η Χεζμπολάχ παραμένει ανοιχτή σε μια «λύση» μόλις τελειώσει ο πόλεμος στη Γάζα.

Πίσω από τις αμφίσημες λέξεις

Ακριβώς, όμως, όπως και η Κρεμλινολογία του Ψυχρού Πολέμου, το ψάξιμο της αλήθειας πίσω από τις αμφισημίες του Νασράλα είναι τέχνη και επιστήμη. Μήπως χαμογελούσε περισσότερο, αναρωτήθηκαν κάποιοι την περασμένη εβδομάδα, ενώ αρκετοί ασχολήθηκαν με τον εντοπισμό των ακροατηρίων στα οποία μιλούσε. Μήπως η συζήτηση για μια λύση στόχευε στις ΗΠΑ, για να υποδηλώσει ότι η Χεζμπολάχ ήταν ρεαλιστική; Και τι συμβαίνει νε το Ισραήλ; Μιλούσε μόνο για τη Χεζμπολάχ ή για μια ευρύτερη σειρά φιλο-ιρανικών δορυφόρων, καθώς σκιαγραφούσε ένα όραμα για το μέλλον της περιοχής με μειωμένη την επιρροή των ΗΠΑ; Για τη Σανάμ Βακίλ, διευθύντρια του προγράμματος για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική στο Chatham House, η αιφνιδιαστική επιστροφή του ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ, Άμος Χοκστάιν, στη Βηρυτό την περασμένη εβδομάδα σηματοδότησε την πιθανότητα ότι, πίσω από τη βία στα σύνορα και τις συζητήσεις για ευρύτερο πόλεμο, θα υπάρξουν προσπάθειες να βρεθεί μια αμοιβαία αποδεκτή διέξοδος.

Μια λύση που θα σώσει το κύρος των εμπλεκομένων μπορεί να βρίσκεται στα σκαριά, πρόσθεσε, η ίδια που θα απομακρύνει και τις δύο πλευρές από το χείλος του γκρεμού, ακόμη και όταν ο υπουργός Άμυνας του Ισραήλ, Γιοάβ Γκαλάντ μήνυσε στον Χόχσταϊν ότι το παράθυρο για μια διπλωματική λύση είναι μικρό και κλείνει. Η Βακίλ υποστηρίζει ότι δεν είναι προς το συμφέρον ούτε της Χεζμπολάχ ούτε του Ισραήλ η κλιμάκωση. «Η μεγάλη διαφορά μεταξύ αυτού που συνέβη μετά την 7η Οκτωβρίου και του πολέμου του 2006 είναι ότι έχουν αλλάξει οι υπολογισμοί της Χεζμπολάχ και η όρεξη της για ρίσκο … «Έχει να χάσει πολύ περισσότερα τώρα». «Η Χεζμπολάχ μετεξελίχθηκε σε θεσμικό παίκτη – κλειδί σε ένα πολιτικό σύστημα, όπως αυτό του του Λιβάνου, που είναι πολύ εύθραυστο. Η Χεζμπολάχ δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ο πυροκροτητής για κατάρρευση του Λιβάνου. Από τη στιγμή που από μη κρατικός παράγοντας έγινε τμήμα του κράτους, τότε είναι υπόλογη για τις εξελίξεις». Από την ισραηλινή πλευρά, επίσης, παρ’ όλη τη συζήτηση για υψηλά επίπεδα στρατιωτικής ετοιμότητας και τη δηλωμένη ικανότητα για πόλεμο σε δύο μέτωπα, κοινή εκτίμηση είναι ότι η χώρα – εν μέσω των σοβαρών οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων που προκάλεσε η 7η Οκτωβρίου και ο πόλεμος κατά της Γάζας που ακολούθησε- θα προτιμούσε επίσης να αποφύγει μια διεύρυνση της σύγκρουσης. Στην ανάλυση αυτή αντιτίθενται και άλλοι παράγοντες.

Πορεία αλληλεγγύης στον παλαιστινιακό λαό στην Κοπεγχάγη

Η αντίθετη επιχειρηματολογία

Με τις μάχες στα σύνορα να έχουν ήδη εκτοπίσει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους και από τις δύο πλευρές, το ίδιο το γεγονός της σύγκρουσης – η οποία προς το παρόν δεν έχει ορατό τέλος – κινδυνεύει να δημιουργήσει τη δική της δυναμική. Η μετατροπή του βόρειου τμήματος του Ισραήλ σε μια άδεια, στρατιωτικοποιημένη ζώνη, που ζώνεται από καθημερινές εκρήξεις, δημιουργεί ένα αυξημένο πολιτικό momentum για την επίλυση του προβλήματος των βόρειων συνόρων με τον Λίβανο, είτε με μια διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων είτε με στρατιωτικά μέσα. Ήδη, κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών μηνών, η γεωγραφική εμβέλεια των χτυπημάτων, τουλάχιστον από την ισραηλινή πλευρά, έχει φτάσει όλο και πιο βαθιά στο νότιο Λίβανο. Το γεγονός ότι ο Νασράλα ένιωσε την ανάγκη να μιλήσει δύο φορές μέσα σε τρεις μέρες για το θέμα μέσα υπογράμμισε τόσο την αίσθηση του επείγοντος για τη Χεζμπολάχ να απαντήσει, όσο και την πίεση που άσκησε στο κίνημα η δολοφονία του Αρούρι. Ο Νασράλα έπρεπε να δικαιολογήσει ρητά τους κινδύνους που αντιμετωπίζει ο Λίβανος και τα πιθανά οφέλη τους.

«Η Χεζμπολάχ πρέπει να ανταποκριθεί γρήγορα, επειδή στο πλαίσιο ενός πολέμου πρέπει να αποκατασταθεί γρήγορα η ισορροπία της αποτροπής», δήλωσε στους Financial Times την περασμένη εβδομάδα ο Αμάλ Ααάντ, ειδικός στην Χεζμπολάχ. Αυτή, κατά τον ίδιο, πρέπει να περιλαμβάνει «μια ποιοτική κλιμάκωση από άποψη έκτασης και έντασης, αλλά να μην είναι πόλεμος υψηλής έντασης». Και ανεξάρτητα από το αν η στάση, τόσο η στρατιωτική όσο και η διπλωματική, δεν αντιπροσωπεύει τελικά τίποτα περισσότερο από μια επικίνδυνη διαπραγμάτευση, αυτό που είναι σαφές για πολλούς είναι ο κίνδυνος ενός μοιραίου «λανθασμένου υπολογισμού» από οποιαδήποτε πλευρά, ο οποίος δεν μπορεί να προβλεφθεί ούτε από τους στρατιωτικούς σχεδιαστές του Ισραήλ στην Κίρια του Τελ Αβίβ ούτε από τον Νασράλα και τους συμβούλους του. Στο καφενείο του το πρωί του Σαββάτου, ο Ατούτ προβληματίστηκε σχετικά με την απάντηση της Χεζμπολάχ. «Οι αραβικές χώρες δεν κάνουν τίποτα για τους Παλαιστίνιους. Έχουμε μόνο τον Θεό, τους εαυτούς μας και τους σιίτες που πολεμούν για λογαριασμό μας. Όπου υπάρχουν σιίτες (όπως η Χεζμπολάχ) υπάρχουν άνθρωποι που δραστηριοποιούνται», είπε χαρακτηριστικά.  Για την ώρα, τουλάχιστον, η πραγματικότητα των διασυνοριακών ανταλλαγών έχει μεγαλύτερη σαφήνεια από τη ρητορική που τις περιβάλλει, καταλήγει το βρετανικό δημοσίευμα.