Ο άγνωστος Δημήτρης Ψαθάς

Ο Δημήτρης Ψαθάς έγραφε το κεντρικό πρωτοσέλιδο χρονογράφημα της εφημερίδας «Τα Νέα» για τέσσερις δεκαετίες. Από τη δεκαετία του 1950 αλλάζει την αντίληψη για τη μορφή του χρονογραφήματος εισάγοντας το «πολιτικό χρονογράφημα», το δημοφιλέστερο ελληνικό χρονογράφημα που συνέβαλε καθοριστικά στο να καταστούν «Τα Νέα» η μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα στην Ελλάδα. Ο Γεώργιος Παπανδρέου ανέφερε, σε μια από τις δεκάδες ατάκες του, πως αν είχε ψηφοφόρους τους αναγνώστες του Ψαθά θα ήταν μόνιμος πρωθυπουργός της χώρας.

Το νέο βιβλίο του Καθηγητή Αχιλλέα Αιμιλιανίδη «Δημήτρης Ψαθάς. Ο Πόντιος Χρονογράφος και η Γη της Κύπρου» (Hippasus, 2023) χρησιμοποιεί ως υλικό τα χρονογραφήματα του Ψαθά, ιδιαίτερα της περιόδου 1950-1975, και δίνει μια ολοκληρωμένη εικόνα του κορυφαίου χρονογράφου και δημοσιογράφου. Το πρώτο μισό του βιβλίου ξεκινά από την ποντιακή καταγωγή του Ψαθά για να ανιχνεύσει τις αντιλήψεις του για τη δημοσιογραφία, την κεντρική έννοια που έχει το «ελληνικό φιλότιμο» στις αντιλήψεις του, τόσο στα χρονογραφήματα, όσο και στα θεατρικά του έργα, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόταν την πολιτική, την κοινωνία και τον πολιτισμό. Ο συγγραφέας εντάσσει τον Ψαθά στο ιδεολογικό Κέντρο της εποχής, τη στήριξή του στον Γεώργιο Παπανδρέου, τις μάχες που έδινε μέσω της αρθρογραφίας του κατά την πρωθυπουργία Καραμανλή, τη σύγκρουση Γεωργίου Παπανδρέου και Ανακτόρων, αλλά και την περίοδο της δικτατορίας.

Το δεύτερο μισό του βιβλίου αποτιμά τη σύγχρονη ιστορία του Κυπριακού, εντάσσοντας την οπτική του Ψαθά.

Η συστηματική γραφή του Ψαθά καθ’ όλη τη μακρά περίοδο που ηγέτης των Ελληνοκυπρίων ήταν ο Μακάριος, του επέτρεψε να επεκταθεί επί ζητημάτων στα οποία θα ήταν αδύνατον να εμβαθύνει ένας περιστασιακός αρθρογράφος. Οι παρεμβάσεις του Ψαθά, σχεδόν σε όλα τα κρίσιμα ζητήματα της περιόδου, επιτρέπουν νέες αναγνώσεις της ιστορίας του Κυπριακού και των επιλογών της ελληνικής ηγεσίας. Εκπλήττει ο βαθμός στον οποίο ένας εξωτερικός παρατηρητής, όπως ο Ψαθάς, προειδοποιούσε για τον κίνδυνο επιβολής δικτατορίας, καλούσε σε εθνική ενότητα και  συνειδητοποιούσε πλήρως πως η Κύπρος βάδιζε προς την καταστροφή. Τα κείμενα του Ψαθά εκφράζουν και τις εσωτερικές αντιφάσεις της ελληνικής στρατηγικής στο κυπριακό, τη δυσκολία να συγχρονιστεί η ρητορική με τον ρεαλισμό, αλλά και μια αποτίμηση των επιλογών της χώρας. Τα διλήμματα μεταξύ της ένταξης στο δυτικό στρατόπεδο και του «αντιαμερικανισμού» παραμένουν υπαρκτά δεκαετίες αργότερα.

Το βιβλίο, γραμμένο με τρόπο γλαφυρό και εξαντλητική βιβλιογραφική τεκμηρίωση, τιμά ένα θρύλο της δημοσιογραφίας και ταυτόχρονα την εφημερίδα «Τα Νέα» και τη συμβολή της στο δημόσιο διάλογο, και παρέχει την πιο ολοκληρωμένη μέχρι σήμερα ανάλυση του δημοσιογραφικού έργου και της ιδεολογίας του Δημήτρη Ψαθά. Ταυτόχρονα παρέχει καινούριες οπτικές στη συζήτηση για το κυπριακό.