Κωστής Παλαμάς: Οι ανέκδοτες επιστολές για το χαμένο Νομπέλ

Το 1932 ο Κωστής Παλαμάς ήταν 73 ετών και ζούσε στην οδό Ασκληπιού 3 στην Αθήνα, ως συνταξιούχος γενικός γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Νωρίς το προηγούμενο έτος είχε εκδοθεί στο Παρίσι από τον εκδοτικό οίκο Stock γαλλική μετάφραση του Δωδεκάλογου του γύφτου, καμωμένη από τον γάλλο νεοελληνιστή Εζέν Κλεμάν, καθηγητή σε Λύκειο της Νίκαιας της Γαλλίας.

Αλλη γαλλική έκδοση μιας επιλογής ποιημάτων του Παλαμά είχε γίνει δύο χρόνια νωρίτερα, το 1930, από τον Πιερ Μποντρί.  Το 1932 βρισκόταν στην Αθήνα ο ελβετός εθνομουσικολόγος και νεοελληνιστής Σαμιέλ Μπο-Μποβί, ο οποίος γνώρισε τον Παλαμά και αργότερα, το 1946, μετέφρασε και εξέδωσε μερικά ποιήματά του στην ανθολογία του νεοελληνικής ποίησης.

Το ίδιο έτος ο 26χρονος Μπο-Μποβί συνάντησε τον διάσημο 57χρονο νορβηγό τεχνοκριτικό Χάρι Φετ σε κρουαζιέρα στο Αιγαίο και επί του καταστρώματος συζήτησαν για την ποίηση του Παλαμά. Η κουβέντα το έφερε και στο περίφημο Βραβείο Νομπέλ, για το οποίο ο Παλαμάς είχε προταθεί επανειλημμένα κατά τα προηγούμενα έτη.

Ο Φετ ανάφερε στον Μπο-Μποβί, λέκτορα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, ότι γνώριζε πολλά μέλη της Επιτροπής του Βραβείου Νομπέλ της Σουηδικής Ακαδημίας, αρμόδια για το Βραβείο. Φαίνεται ότι ο Μπο-Μποβί παρακάλεσε τον Φετ να υποβάλει πρόταση στην Επιτροπή για χάρη του Παλαμά. Ο Φετ το έκανε ευχαρίστως, αν και είχε περάσει η προθεσμία. Αντίγραφο της πρότασης βρίσκεται στην αλληλογραφία του Φετ στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νορβηγίας (Brevsamling 707).

Αν ο Παλαμάς έπαιρνε το βραβείο, θα μπορούσε να κάνει πιο άνετη τόσο τη γέρικη ζωή του όσο και των οικείων του, ιδίως κατά τα χρόνια της Κατοχής, που ο ποιητής ζούσε με την πενιχρή σύνταξη του Δημοσίου

Οι επιστολές

Οι επιστολές που αντάλλαξαν αργότερα οι δύο ξένοι με τα φιλελληνικά αισθήματα, αφού αυτές σχετίζονται με τον Παλαμά, πρέπει να έρθουν στο φως της δημοσιότητας. Γι’ αυτό τις παρουσιάζω εδώ σήμερα, μεταφρασμένες από τα γαλλικά, συμβάλλοντας έστω κατά μία ψηφίδα στη βιβλιογραφία για τον Παλαμά.

Ο Ελβετός έγραψε στον Νορβηγό από την Αθήνα στις 17 Μαΐου 1932:

Δεν ξέρω αν θυμάστε ακόμα έναν από τους συντρόφους της κρουαζιέρας που περάσαμε στην Ελλάδα, και τη συζήτηση που είχαμε μαζί πάνω στο έργο του Παλαμά. Οπως κι αν είναι, επωφελούμαι από την παραμονή μου στην Αθήνα – μεταξύ δύο πανεπιστημιακών εξαμήνων στη Γενεύη, όπου ήμουν υπεύθυνος για μια σειρά μαθημάτων σύγχρονης ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, για να σας στείλω ό,τι από το έργο του Κωστή Παλαμά είναι προσιτό σε όποιον δεν γνωρίζει τα νεοελληνικά.

Είναι απλώς ζήτημα προσέγγισης και είναι στη γλώσσα του που ο ποιητής θα πρέπει να μπορεί να διαβάζεται. Αλλά μπορείτε να κάνετε τη γνωριμία με την προσωπικότητά του και να κρίνετε εάν – όπως πολλοί φοβούνται, συμπεριλαμβανομένου και εμού, ένα τέτοιο έργο δεν θα άξιζε να επιτύχει μια διεθνή αναγνώριση – η οποία όχι μόνο θα τιμούσε έναν από τους καλύτερους ποιητές του καιρού μας, αλλά επίσης και τη μικρή πατρίδα του – διασφαλίζοντας ό,τι δεν είναι πολύ βαρύ παρελθόν ή έχει μεγάλη τάση να παραμελείται η αξία…

Στην επιστολή τού Μπο-Μποβί ο Χάρι Φετ απάντησε:

Εχω προτείνει στο Ιδρυμα Νομπέλ τον κύριο Κωστή Παλαμά για το Βραβείο Νομπέλ. Είναι πιθανό η πρότασή μου να έχει φτάσει λίγο αργά, και έτσι δεν θα μπορέσω να πω προς ποια κατεύθυνση προσανατολίζονται οι ιδέες των μελών της Ακαδημίας πραγματικά. Γνωρίζω, είναι αλήθεια, πολλά μέλη της Ακαδημίας αυτής, αλλά κατοικώ στο Οσλο και όχι πια στη Στοκχόλμη, και για τον λόγο αυτόν έχω λίγη ευκαιρία να συνομιλήσω με τους κυρίους αυτούς.

Θα είμαι ευτυχής να φτάσω σε ένα καλό αποτέλεσμα όχι μόνο για να τιμηθεί ο ευγενής και διακεκριμένος ποιητής, αλλά επίσης για να τιμηθεί ολόκληρο το ελληνικό έθνος, το οποίο κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα δεν έπαψε να διατηρεί έναν ηρωικό αγώνα για τη θέση της πολιτισμικής προσωπικότητάς του…

Αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1932, η Επιτροπή Νομπέλ της Σουηδικής Ακαδημίας ζητούσε από τον Φετ να προτείνει υποψήφιο για το 1933. Δεν έχουμε πληροφορίες αν ο Φετ έκανε πρόταση το 1933, αλλά σίγουρα πρότεινε τον Παλαμά δύο φορές ακόμα, το 1934 και το 1936, με θερμές εισηγητικές εκθέσεις-προτάσεις. (Βλ. τις προτάσεις, μεταφρασμένες από τη νορβηγική γλώσσα, στο βιβλίο, Κωστή Παλαμά Ποιητική Ανθολογία, μετάφραση Πάνος Καραγιώργος, εκδ. Φιλύρα, Αθήνα, 2021.

Δυστυχώς, παρά τις επίμονες και επανειλημμένες προτάσεις που υποβλήθηκαν για χάρη του Παλαμά, τόσο από Ελληνες όσο και από Σκανδιναβούς, η τύχη δεν ευνόησε τον ποιητή. Αν ο Παλαμάς έπαιρνε το βραβείο, θα μπορούσε να κάνει πιο άνετη τόσο τη γέρικη ζωή του όσο και των οικείων του, ιδίως κατά τα χρόνια της Κατοχής, που ο ποιητής ζούσε με την πενιχρή σύνταξη του Δημοσίου. Προφανώς, τα χρήματα θα ήταν χρησιμότερα από τη δόξα.

Σουηδικά παραλειπόμενα

Σημειωτέον ότι το 1920 ο τότε διάδοχος του σουηδικού θρόνου και αργότερα βασιλιάς Γουσταύος Αδόλφος Στ’ είχε επισκεφθεί την Ελλάδα και είχε δείξει ενδιαφέρον για τις αρχαιολογικές ανασκαφές στην Ασίνη της Αργολίδας. Αργότερα υπογράφηκε συμφωνία και οι σουηδικές ανασκαφές άρχισαν το 1922 και τελείωσαν το 1929, υπό την επίβλεψη των καθηγητών Πέρσον και Φρέντιν.

Στο τέλος όμως υπήρξε διαφωνία μεταξύ της ελληνικής και της σουηδικής πλευράς, σχετικά με το μοίρασμα των θησαυρών που βρέθηκαν εκεί. Η διαφωνία δυσαρέστησε αμφότερες τις πλευρές. Επειτα από αυτά δεν θα περίμενε κανείς από τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας να έβλεπαν ευνοϊκά την υποψηφιότητα του Παλαμά.

Ο καθηγητής Σωκράτης Κουγέας σε άρθρο του στη «Νέα Εστία» αναφέρει σχετικά:

…Οταν κατά τας ζοφεράς ημέρας της Κατοχής συνέπεσε να συναντήσω τον καθηγητήν Persson εις την Τρίπολιν, όπου έχων την έδραν του ως προϊστάμενος του εις Πελοπόννησον απεσταλμένου κλιμακίου του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού έσωζε διά των φαρμάκων του μικρά παιδιά [η σύζυγός του ήταν παιδίατρος] από την αποβιταμίνωσιν… Και όταν, ως ήτο επόμενον, ήλθεν ο λόγος περί της υποψηφιότητος [του Παλαμά] διά το Νόμπελ, ο διακεκριμένος συνομιλητής μου δεν εδυσκολεύθη να ομολογήση ότι το δυσάρεστον αυτό ζήτημα της Ασίνης (diese unangenehme Asine-Frage) έγινεν αφορμή να στερηθή ο μεγάλος Ελλην ποιητής της τιμής, της οποίας ήτο άξιος.

*Ο κ. Πάνος Καραγιώργος είναι πρώην καθηγητής στο Τμήμα Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟ ΒΗΜΑ