Η ώρα να «πεθάνει» το Βρετανικό Μουσείο έφτασε – Τι αποκαλύπτει το σκάνδαλο των κλοπιμαίων αρχαιοτήτων

Μπορεί η δημόσια προσοχή στο Ηνωμένο Βασίλειο να στράφηκε στην αναβάθμιση της Ασφάλειας του Βρετανικού Μουσείου, μετά το πρόσφατο σκάνδαλο των κλοπιμαίων, αλλά το πρόβλημα χτυπάει ακριβώς στην καρδιά της ίδιας της ύπαρξης αυτών των υπερμουσείων.

Υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με τις αποκαλύψεις που συντάραξαν την διεθνή κοινότητα, περίπου 2.000 αντικείμενα, που χρονολογούνται από την αρχαιότητα έως τον 19ο αιώνα, έχουν εξαφανιστεί σε μια δεκαετία από τις αποθήκες του Βρετανικού Μουσείου.

Αυτές οι αποκαλύψεις έχουν κλονίσει τον κόσμο των μουσείων και έχουν εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια, την τήρηση αρχείων και τις προτεραιότητες χρηματοδότησης.

Ωστόσο, με άρθρο του στους New York Times ο ερευνητής δημοσιογράφος Jason Felch επισημαίνει ότι το ριζικό πρόβλημα πηγαίνει βαθύτερα, στις απαρχές των εθνικών μας μουσείων.

«Το Βρετανικό Μουσείο πρέπει να αξιοποιείσει αυτό το σκάνδαλο ως ευκαιρία για να αναβαθμίσει την «σκονισμένη» ιδέα του λεγόμενου Οικουμενικού Μουσείου» λέει Felch προτείνοντας μάλιστα να «επανεξεταστεί πώς μπορεί να υπάρχουν αυτοί οι θεσμοί σε έναν κόσμο του 21ου αιώνα όπου η ανταλλαγή και η ανάμειξη πολιτισμών δεν ήταν ποτέ πιο κρίσιμη».

«Αυτή είναι μια ευκαιρία να ξανασκεφτούμε ριζικά την αποστολή και τον σκοπό του παγκόσμιου μουσείου – μέρη όπως το Μητροπολιτικό Μουσείο, το Λούβρο, το Πράδο και το Βρετανικό Μουσείο – και τι οφείλουν στον κόσμο».

Μουσεία στηριγμένα στην αποικιοκρατία

Το σκεπτικό του Felch, στηρίζεται στην παρωχημένη έννοια των Οικουμενικών Μουσείων, όπως το Βρετανικό, το Μητροπολιτικό Μουσείο, το Λούβρο, το Πράδο, η οποία, όπως επισημαίνει, γεννήθηκε πριν από αιώνες ως προϊόν του Διαφωτισμού.

Τον 18 αιώνα, πολλές συλλογές τέχνης μεταφέρθηκαν από ιδιωτικά σαλόνια σε δημόσιους χώρους, όπου θεωρητικά μπορούσαν να εκτιμηθούν από όλους. Τα μεγάλα ιδρύματα που χτίστηκαν τον επόμενο αιώνα για να τα στεγάσουν δημιουργήθηκαν με την ιδέα ότι η πρόσβαση στην τέχνη και τα τεχνουργήματα του κόσμου θα προωθούσε έναν φωτισμένο, δημοκρατικό πολιτισμό — και, σιωπηρά ή ρητά, στην ιδέα ότι μόνο οι θεσμοί στη Δύση μπορούσαν συντηρήστε, προστατέψτε και μελετήστε σωστά τα μεγάλα θαύματα του κόσμου.

«Ουσιαστικά όλα τα οικουμενικά μουσεία βρίσκονται σε δυτικές πόλεις, πολύ πιο μακριά από πολλές από τις κοινότητες από τις οποίες κλάπηκαν τα αντικείμενά τους.

Ο Διαφωτισμός όμως συνδέθηκε με την περίοδο της απαικιοκρατίας και έτσι τα μουσεία γέμισαν με εκθέματα που είχαν λεηλατηθεί από άλλες περιοχές. «Έτσι, ο Τόμας Μπρους (γνωστός και ως Λόρδος Έλγιν) μετέφερε γλυπτά από τον Παρθενώνα στο Λονδίνο. «Η Νίκη της Σαμοθράκης» προσγειώθηκε στο Λούβρο. Τα «χάλκινα του Μπένιν» διασκορπίστηκαν σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του Met. Η προτομή της Νεφερτίτης της Αιγύπτου στάλθηκε στο Βερολίνο».

Τότε θεωρούσαν ότι η μεταφορά των αρχαιοτήτων από τις κατακτημένες χώρες ήταν μια κίνησε ωστή ακόμη και απαραίτητη για την προστασία τους.

«Αυτή την άποψη εξακολουθούν να επικαλούνται σήμερα για τη διατήρηση τεράστιων συλλογών αρχαιοτήτων στις αποθήκες των μουσείων» λέει ο Felch. «Το 2002, περισσότερα από 12 κορυφαία μουσεία, όπως το Λούβρο, υπέγραψαν μια «Διακήρυξη για τη σημασία και την αξία των Οικουμενικών Μουσείων», εν μέρει ως απάντηση στους ενοχλητικούς ισχυρισμούς της Ελλάδας για επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα και στην αυξανόμενη κριτική ότι αυτά τα μουσεία ενσαρκώνουν μια αποικιακή άποψη του πολιτισμού που χρειαζόταν επανόρθωση».

Τα ελγίνεια μάρμαρα (EPA/Matthew Fearn)

«Με την πάροδο του χρόνου, αντικείμενα που αποκτήθηκαν με αυτόν τον τρόπο έγιναν μέρος των μουσείων που τα φρόντισαν και κατ’ επέκταση μέρος της κληρονομιάς των κρατών που τα στεγάζουν», ανέφερε η δήλωση. «Το να περιορίσουμε το επίκεντρο των μουσείων των οποίων οι συλλογές είναι ποικίλες και πολύπλευρες θα αποτελούσε συνεπώς κακό σε όλους τους επισκέπτες».

Το μεγάλο ψέμα των μουσείων

Ωστόσο, ο Jason Felch ασκεί δριμύτατη κριτική σε αυτή την αντίληψη των μεγάλων μουσείων, κάνοντας λόγο για ψέμα, το οποίο ξεσκέπασε άλλωστε η κλοπή των αρχαιοτήτων στο Λονδνο.

Εάν αυτά τα ιδρύματα αποτύχουν στο θεμελιώδες έργο της φυσικής προστασίας των θησαυρών που υποτίθεται ότι διατηρούν, πώς μπορούν να δικαιολογήσουν τη διατήρηση πραγμάτων που οι ίδιοι έχουν πάρει από άλλους κοινωνίες;» λέει.

Οι κλοπές από το Βρετανικό Μουσείο, αναφέρει, όχι μόνο ήταν δουλειά εκ των έσω, αλλά, αλλά φέρεται να πραγματοποιήθηκαν από έναν επιμελητή του οποίου καθήκον ήταν να προστατεύει αυτά τα αντικείμενα. Οι αποκαλύψει τότε ανάγκασαν πολλά μουσεία να επιστρέψουν πάνω από 100 λεηλατημένες αρχαιότητες στην Ιταλία, την Ελλάδα, Τουρκία και όχι μόνο, θυμάται ο Felch, που είχε κάνει την έρευνα..

Αρκετοί έμποροι αρχαιοτήτων έχουν επίσης εμπλακεί σε μεγάλο βαθμό στην κλοπή και την πώληση αρχαιοτήτων από όλη την Ασία, πουλώντας τις σε συλλέκτες και μουσεία, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων στις ΗΠΑ.

Ορισμένοι από τους αντιπροσώπους αντιμετώπισαν έκτοτε ποινικές διώξεις και ομοσπονδιακοί πράκτορες στις Έρευνες Εσωτερικής Ασφάλειας, η υπηρεσία Μετανάστευσης και Επιβολής Τελωνείων που συνήθως είναι επιφορτισμένη με τη διερεύνηση του λαθρεμπορίου αρχαιοτήτων, συνεργάστηκαν με ομοσπονδιακούς και κρατικούς εισαγγελείς για την κατάσχεση και τον επαναπατρισμό δεκάδων χιλιάδων λεηλατημένων αντικειμένων.

Τα ευρωπαϊκά μουσεία αντιμετωπίζουν παρόμοιο απολογισμό για τα αποικιακά αποκτήματά τους. Το Βρετανικό Μουσείο έχτισε τη Συλλογή του σε αρκετές εκατοντάδες χρόνια αποικιοκρατών και το αποτέλεσμα είναι ένας θησαυρός επικών διαστάσεων: Η συλλογή περιέχει περίπου 8 εκατ. αντικείμενα, από τα οποία μόνο περίπου 4,5 εκατ. έχουν τεκμηριωθεί πλήρως στο διαδίκτυο. Εκτίθεται μόνο το 1%. Αλλά το μουσείο απαγορεύεται σε μεγάλο βαθμό από το νόμο να διαθέσει τα κτήματά του και συχνά έχει δικαιολογήσει τη θέση του επικαλούμενος την ικανότητά του να προστατεύει τους θησαυρούς του κόσμου, αναφέρει ο ερευνητής.

Μην αντιστέκεστε στις εκκλήσεις για επαναπατρισμό

Ο Jason Felch προτείνει πως αντί λοιπόν να αντιστέκονται αυτά τα μουσεία στις  εκκλήσεις για επαναπατρισμό αμφισβητούμενων αντικειμένων στις συλλογές τους, θα πρέπει να είναι διαφανή σχετικά με την διαχείρισή τους και τον τρόπο απόκτησής τους.

«Θα πρέπει να ξεκινήσουν μια εκστρατεία γενναιόδωρων, μακροπρόθεσμων δανείων που επιτρέπει στα αντικείμενα να κυκλοφορούν ελεύθερα πέρα από τα σύνορα» τονίζει ο ερευνητής, προσθέοντας ότι θα πρέπει μέσω των ψηφιακών τους εργαλείων να καταστήσουν τις αποθήκες τους προσβάσιμες σε δημόσιο έλεγχο.

«Αυτή είναι μια ευκαιρία να ξανασκεφτούμε ριζικά την αποστολή και τον σκοπό του παγκόσμιου μουσείου – και τι οφείλουν στον κόσμο».

«Έτσι το οικουμενικό μουσείο, ένα λείψανο του Διαφωτισμού, δεν ήταν ποτέ αληθινά οικουμενικό: «Ουσιαστικά όλα τα οικουμενικά μουσεία βρίσκονται σε δυτικές πόλεις, πολύ πιο μακριά από πολλές από τις κοινότητες από τις οποίες ελήφθησαν τα αντικείμενά τους. Και δεν υπάρχει τίποτα διαφωτισμένο σχετικά με τη συσσώρευση του παγκόσμιου πολιτισμού σε αποθήκευση, αόρατο από πολλούς και συχνά, προφανώς, μη ασφαλές».