Λώρενς της Αραβίας: Το μυστικό της ζωής του

Ένα απόγευμα του 1935 μία μοτοσυκλέττα ανατρέπεται σ’ έναν εξοχικό δρόμο της Αγγλίας. Ο επιβάτης της, ένας αφανής δεκανεύς της αεροπορίας, πληγώνεται βαρειά και σε λίγο πεθαίνει. Αλλά την επομένη το κοινότυπο αυτό περιστατικό γεμίζει τις πρώτες σελίδες των εφημερίδων. Ο άγνωστος δεκανεύς ήταν στην πραγματικότητα συνταγματάρχης, το όνομά του που δεν έλεγε τίποτα ήταν το όνομα ενός πρίγκηπος της Μέκκας, ο νεκρός του δρόμου ήταν ο «άνευ στέμματος βασιλεύς της Αραβίας».

Δεκαπέντε χρόνια ενωρίτερα ο Τ. Ε. Λώρενς είχε περάσει ζωντανός ακόμα στην ιστορία. Τα κατορθώματά του είχαν γίνει θρύλος και στο πρόσωπό του μία κουρασμένη Αγγλία εύρισκε τον μεγάλο της ήρωα του εικοστού αιώνος. Λώρενς της Αραβίας τον ανεκήρυξαν τότε οι εφημερίδες και Λώρενς της Αραβίας τον λέγει σήμερα η ιστορία. Ένας άγιος με στολή τον είπαν μερικοί, ο μεγαλύτερος Άγγλος του αιώνος μας τον εχαρακτήρισε ο Τσώρτσιλ, ένας ύποπτος τυχοδιώκτης ψιθυρίζουν οι Γάλλοι, ένας πράκτορας της Ιντέλλιτζενς Σέρβις απαντούν οι Ρώσσοι. Τέτοια ήταν η δύναμη του θρύλου του, που σαν μαθεύτηκε το ατύχημά του άνθρωποι σοβαροί κάθισαν και έγραψαν ότι ο Λώρενς δεν είχε πεθάνει, ότι τον εξαφάνιζε την κατάλληλη στιγμή η Ιντέλλιτζενς για να τον χρησιμοποιήση αλλού, ότι —ποιος ξέρει;— ίσως να ήταν ο περίεργος εκείνος Χίτλερ που γνώριζε τότε τις πρώτες του δόξες. «Προσέξατε, αλήθεια, πόσο μοιάζουν; Ένα μουστάκι είναι η μοναδική των διαφορά», έλεγε σοβαρώτατα Γάλλος διπλωμάτης τοποθετημένος τότε στην Αθήνα.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 5.2.1955, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τι ήταν ο άνθρωπος; Τι κρύβει ο μύθος; Θα περάσουν χρόνια πολλά πριν μαθευτή ολόκληρη η ιστορία της καταπληκτικής αυτής σταδιοδρομίας, μα από τώρα μπορεί κανείς να διακρίνη τις κύριες γραμμές της. Ο Τ. Ε. Λώρενς ήταν ένας λαμπρός φοιτητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που από ενωρίς ένοιωσε να τον τραβά η μαγεία της Ανατολής. Έμαθε Αραβικά και το 1913, εκπληρώνοντας την μεγαλύτερη επιθυμία της ζωής του, φεύγει για την Μέση Ανατολή. Οι αρχαιολογικές του έρευνες δεν είχαν πολύ προχωρήσει όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος. Ο Λώρενς ήταν από τους σπάνιους αυτούς ανθρώπους που δεν μπορούν να χωρίσουν την σκέψι από την δράσι, που ζουν το ίδιο έντονα και τους αγώνες και την περισυλλογή, που όταν σκέπτωνται νοιώθουν τον πειρασμό της δράσεως και σαν βρίσκωνται πνιγμένοι στην δράσι τούς τρώγει το σαράκι της σκέψεως. Μόλις λοιπόν αρχίζουν οι εχθροπραξίες, αφήνει τις ανασκαφές του και ρίχνεται στον αγώνα εναντίον των Τούρκων. Οργανώνει τους Άραβες που θέλουν να αποτινάξουν τον Οθωμανικό ζυγό, αποκτά την φιλία των φυλάρχων της ερήμου, γίνεται ο έμπιστος σύμβουλος του εμίρη Φεϋσάλ κι’ οδηγεί μίαν εκστρατεία που θα διαρκέση όσο και ο πόλεμος. Η επιστροφή του στην Αγγλία το 1919 είναι ένας θρίαμβος. Οι τιμές τον περιμένουν, η κυβέρνησις τού προσφέρει την αντιβασιλεία των Ινδιών, αλλά ο Λώρενς τίποτα δεν θέλει, όλα τα απαρνείται κι’ αρχίζει να γράφη το μεγάλο χρονικό των περιπετειών του με τον τίτλο «Οι επτά στύλοι της σοφίας». Και ύστερα ο άνθρωπος αυτός που είχε την Αγγλία ολόκληρη στα πόδια του, που είχε προβιβασθή στον βαθμό του συνταγματάρχου, που είχε για φίλους τον Λόυδ Τζωρτζ, τον Τσώρτσιλ και τον Μπέρναρ Σω, τα αφήνει όλα, φίλους, τιμές και χρήματα, και κατατάσσεται σαν απλός στρατιώτης στην αεροπορία, όπου και μένει σαν δεκανεύς δώδεκα ολόκληρα χρόνια. Την ώρα που φεύγει από την ΡΑΦ (σ.σ. η γνωστή RAF, η Βρετανική Βασιλική Αεροπορία), στην γωνιά ενός δρόμου, τον παραμονεύει ο θάνατος και εκεί, στην αγγλική εξοχή, πέφτει η αυλαία.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 5.2.1955, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πέφτει μία αυλαία, αλλά σηκώνεται μία άλλη. Ποιο ήταν το μυστικό αυτής της ζωής, τι έκρυβαν οι απρόοπτες μεταπτώσεις της, ποιος ήταν ο αληθινός χαρακτήρας του Λώρενς; Η απάντησις ήρθε εφέτος. Στην Γαλλία κυκλοφόρησε ένα βιβλίο που προκαλεί σχόλια και θόρυβο, «Λώρενς, ο απατεώνας». Συγγραφέας του ένας Άγγλος, ο Ρίτσαρντ Άλντιγκτον. Μα στην Αγγλία το βιβλίο του ούτε κυκλοφόρησε ούτε και θα κυκλοφορήση. Οι εκδότες δεν τολμούν να το βγάλουν και επίσημες επεμβάσεις απέτρεψαν και τους πιο θαρραλέους. Για την Αγγλία μυστήριο Λώρενς δεν υπάρχει. Ο Λώρενς ήταν ένας μεγάλος στρατιώτης, ένας μεγάλος συγγραφέας, ένας μεγάλος Άγγλος, «τα δε άλλα εκ του πονηρού».

Μόνο που υπάρχει ένας άμεσα ενδιαφερόμενος, ο ίδιος ο Λώρενς, που είχε μία κάπως διαφορετική γνώμη. «Άρχισα να αναρωτιέμαι», γράφει, «αν όλα τα μεγάλα ονόματα δεν στηρίζωνται, όπως το δικό μου, σε μία απάτη». Και αν πρόκειται για μία εξομολόγησι, για μία κραυγή αλήθειας ενός ανθρώπου που πέρασε τη ζωή του ξεγελώντας τον κόσμο; Αυτό το ερώτημα βάζει ο Άλντιγκτον και η απάντησίς του είναι καταφατική: Ο Λώρενς δεν ήταν παρά ένας απατεώνας, ο άνθρωπος ενός μύθου που δημιούργησε ο ίδιος, ένας ψυχοπαθής θεατρίνος που ωργάνωνε τη δική του διαφήμισι. Ο άνθρωπος αυτός που φώναζε ότι είχε βαρεθή τον θόρυβο, ότι θα σκότωνε όποιον τολμούσε να γράψη την βιογραφία του, μάζευε τους βιογράφους σπίτι του και τους έδιδε «ανέκδοτες» κάθε φορά λεπτομέρειες για τη ζωή και τις περιπέτειές του. Όταν σ’ ένα θέατρο ή σε μία συγκέντρωσι όλα τα μάτια γύριζαν προς αυτόν κι’ οι προβολείς έπεφταν πάνω του, ο Λώρενς προσπαθούσε υποκριτικά να κρυφθή, αγωνίζετο να ξεφύγη από τους θαυμαστάς του — χωρίς, φυσικά, ποτέ να το επιτύχη. Τι θαυμάσια, έλεγε ο φίλος του Μπέρναρ Σω, ο Λώρενς διαφημίζει την μετριοφροσύνη του.

Στην Αραβία γεννήθηκε ο μύθος του Λώρενς και στην Αραβία ο Άλντιγκτον βρήκε τα πρώτα στοιχεία της απάτης. Γιατί η περίφημη «επανάστασις» που κατηύθυνε ο Λώρενς δεν ήταν τίποτα το συνταρακτικό. Ο ρόλος της στη διεξαγωγή του πολέμου ήταν αφανής και ασήμαντος, οι επιχειρήσεις ήταν μικροσυμπλοκές και οι λίγες αληθινές μάχες που διεξήχθησαν έγιναν από άλλους. Σ’ ένα δευτερεύον επεισόδιο του πρώτου παγκοσμίου πολέμου ο Λώρενς έπαιξε έναν τριτεύοντα ρόλο. Η διαφορά είναι ότι ο ίδιος δεν ήταν έτοιμος να παραδεχθή την ασημαντότητά του. Και διηγήθηκε στο περίφημο χρονικό του περιπέτειες που δεν έγιναν και παρουσίασε σαν κατορθώματα δικά του τις επιτυχίες των ξένων. Τι το πιο χαρακτηριστικό από την θαυμασία ανατίναξιν ενός Τουρκικού τραίνου που με πολλές λεπτομέρειες διηγείται ο Λώρενς; Μόνο που σαν ανατινάχθηκε το τραίνο αυτό, ο Λώρενς ευρίσκετο τριακόσια χιλιόμετρα μακρυά από τις σιδηροδρομικές γραμμές και την όλη επιχείρησι είχε διευθύνει ένας Γάλλος αξιωματικός που ήταν γνωστός στην Αραβία με το ψευδώνυμο «Σερίφ Ιμπραήμ». Και εδώ μπορεί εύκολα να αντιληφθή κανείς για ποιο λόγο οι Αγγλικές αρχές άφησαν τόσο εύκολα να διαδοθή ο μύθος του Λώρενς: Έκλεβαν από τους Γάλλους που πολεμούσαν στην ίδια περιοχή την δόξα των επιχειρήσεων. Στην Μέση Ανατολή της εποχής εκείνης Άγγλοι και Γάλλοι ευρίσκοντο αντιμέτωποι. Δεν αποκλείεται ο Λώρενς να ήταν ένας πράκτορας της Ιντέλλιτζενς Σέρβις, που είχε για αποστολή να μαζέψη τους φυλάρχους της ερήμου γύρω από την Αγγλική σημαία και να μην αφήση ελεύθερες στις κινήσεις των τις εκεί ευρισκόμενες Γαλλικές στρατιωτικές μονάδες που διοικούσε ο στρατηγός Μπρεμόν.

Οι Γάλλοι δεν φαίνεται να είχαν τότε καταλάβει την σημασία της διαφημίσεως. Δεν έδιδαν μεγάλη προσοχή στους δημοσιογράφους και παραμελούσαν να τους κατατοπίζουν. Όταν όμως το 1917 ένας αντιπρόσωπος Αμερικανικών εφημερίδων, ο Λόγουελ Θώμας, φθάνει στην Αραβία, τον παραλαμβάνει αμέσως ο Λώρενς, που του διηγείται ατέλειωτες και απίθανες περιπέτειές του. Ο Θώμας, ενθουσιασμένος που βρήκε ένα τόσο καλό θέμα, αρχίζει να στέλνη ανταποκρίσεις σχετικές με τον Λώρενς. Εδώ αρχίζει ο μύθος…

Μα αν ήταν έτσι τα πράγματα, αν ο θρύλος του Λώρενς δεν ήταν παρά ένα παραμύθι, τότε πώς εξηγείται η ξαφνική απόφασις του Λώρενς να καταταγή στην αεροπορία, πώς εξηγούνται τα δώδεκα εκείνα χρόνια στην ΡΑΦ; Ο Λώρενς, απαντά ο Άλντιγκτον, ήταν ένας βασανισμένος άνθρωπος που δεν είχε βρη την ισορροπία του. Την μία στιγμή ήθελε ο κόσμος ολόκληρος να ξέρη τα ανύπαρκτα κατορθώματά του, την άλλη ήθελε να μην τον ξέρη κανείς. Και στις δύο του τάσεις ήταν απολύτως ειλικρινής. Από μικρός τις ένοιωθε μέσα του. Γιατί, απλούστατα, ο Λώρενς ήταν ο νόθος γυιος μιας γκουβερνάντας κι’ ενός Ιρλανδού μεγαλοκτηματία. Από την κατάστασιν αυτήν εξηγείται η προσωπικότης του. Ο Λώρενς ήθελε να μείνη ένας άγνωστος, κανείς να μη μάθη ποιανού παιδί ήταν, κι’ άλλοτε πάλι ήθελε ν’ αποδείξη και στους άλλους και στον εαυτό του ότι, παρά την γέννησή του, ήταν ένας άνθρωπος με αξία, με προσωπικότητα, ότι ήταν σε θέση να κυριαρχή πάνω στους «κανονικούς» συνανθρώπους του. Ο Αγγλικός πουριτανισμός τον είχε καταστρέψει με τα συμπλέγματα που του είχε δημιουργήσει από τα παιδικά του ήδη χρόνια.

Αλλά τα συμπλέγματα αυτά επρόκειτο να πάρουν νέα και πιο έντονη μορφή με το πέρασμα των ετών. Ο Λώρενς μεγάλωσε με το αίσθημα της αμαρτίας, με την οδυνηρή συναίσθηση της σαρκικής αμαρτίας. Απ’ εδώ πηγάζει και η απέχθεια που αισθανόταν πάντα για τις γυναίκες. Το αποτέλεσμα ήταν να μη γνωρίση σ’ όλη του την ζωή γυναίκα και κανείς να μην μπορή μ’ ακρίβεια να πη τι ακριβώς μορφή είχε η σεξουαλική του ζωή. «Μοναδική του σεξουαλική εκδήλωση», γράφει ένας από τους καλύτερους μελετητές του έργου του, ο Γάλλος καθηγητής Ετιάμπλ, «ήταν ο αυνανισμός». Μα άλλοι δεν είναι της γνώμης του. Και υπάρχουν βάσιμοι λόγοι για να υποθέση κανείς ότι ο Λώρενς ήταν ομοφυλόφιλος. Στην Αραβική έρημο τον περιστοίχιζε μία τιμητική φρουρά νέων Αράβων ηλικίας δεκάξη ως είκοσι ετών και όσοι την γνώρισαν εξέφρασαν αμέσως τις υποψίες των για τις σχέσεις της με τον Λώρενς. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο ο Λώρενς ήθελε την σιωπή, την ησυχία, την μοναξιά, την συνεχή επαφή με νέους άνδρες. Αυτό εξηγεί και την πεντάχρονη διαμονή του στην έρημο και την δωδεκάχρονη παραμονή του στην ΡΑΦ.

Αυτός ήταν ο Λώρενς; Ποιος μπορεί με ακρίβεια να απαντήση; Νόθος, ομοφυλόφιλος, πράκτορας της Ιντέλλιτζενς Σέρβις, αυτοδιαφημιζόμενος θεατρίνος; Όλα αυτά να υπήρξε πράγματι ο Λώρενς; Τα στοιχεία που μας προσφέρει σήμερα ο Άλντιγκτον μάς κάνουν να τα πιστέψουμε. Ένας ακόμη μύθος καταρρέει.

*Κείμενο αφιερωμένο στον παγκοσμίως διάσημο Λώρενς της Αραβίας. Έφερε τον τίτλο Το μυστήριο «Λώρενς» και είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό «Ο Ταχυδρόμος» στις 5 Φεβρουαρίου 1955.

Ο Τόμας Έντουαρντ Λώρενς (Thomas Edward Lawrence), μια πολυσχιδής προσωπικότητα που έμεινε στην ιστορία ως Λώρενς της Αραβίας, γεννήθηκε στο Tremadoc της Ουαλίας στις 16 Αυγούστου 1888 και απεβίωσε στο Clouds Hill (κομητεία Ντόρσετ) της νοτιοδυτικής Αγγλίας στις 19 Μαΐου 1935.