Συνθήκη των Σεβρών: Το κορύφωμα του διπλωματικού θριάμβου του Βενιζέλου

Δεκατέσσερα κράτη, μεγάλα και μικρά, υπέγραψαν την Συνθήκην των Σεβρών το απόγευμα, ώρα 4, της ιστορικής εκείνης ημέρας της 28ης Ιουλίου 1920, κατά το παλαιόν ημερολόγιον. Η υπογραφή επραγματοποιήθη εις το Δημαρχείον της πόλης Σεβρ μετά πάσης επισημότητος, παρόντων των αρχηγών των συμμάχων κυβερνήσεων. Την τουρκικήν Κυβέρνησιν αντιπροσώπευαν ο στρατηγός Χαμδή πασάς και ο Ριζά Τεφήκ βέης. Τα κράτη που εκύρωσαν διά της υπογραφής των την Συνθήκην από της πλευράς της νικητρίας παρατάξεως ήσαν: Μεγάλη Βρεττανία, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ελλάς, Ρουμανία, Σερβο-Κροατο-Σλοβενία, Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Βέλγιον, Πορτογαλία, Εδζάζη (σ.σ. πρόκειται για τη Χετζάζη ή Χετζάζ, τμήμα της νυν Σαουδικής Αραβίας) και η ιδρυθείσα τότε Αρμενία.

Οι συστηματικοί επικριταί της μεγάλης πολιτικής του Βενιζέλου, λογοπαίζοντες, εχαρακτήρισαν την Συνθήκην ταύτην, την αποκληθείσαν «των Σεβρών», ως εύθραυστον όπως, λέγει, και τα ομώνυμα βάζα εκ πορσελάνης που κατασκευάζονται εις την ως άνω γαλλικήν πόλιν. Εύκολον το «πνεύμα» εις την προκειμένην περίπτωσιν, έχει εν τούτοις ένα τόνον βλασφήμου κυνισμού, αφού η Συνθήκη εκείνη αφεώρα ομολογουμένως εις τα άγια του Έθνους. Διότι με την Συνθήκην των Σεβρών ικανοποιούνται, εις το μέγιστον δυνατόν όριον, οι εθνικοί μας πόθοι αιώνων ολοκλήρων. Και συνεπώς ο εύκολος σαρκασμός εις βάρος μιας συνθήκης η οποία οικοδομούσε την Μεγάλην Ελλάδα των πέντε θαλασσών και των δύο ηπείρων καταντά πράγματι ιερόσυλος εις τα χείλη Ελλήνων οι οποίοι θα έπρεπε από πόνον, αν όχι από εντροπήν, να ομιλούν διά την ανατροπήν της Συνθήκης των Σεβρών με αιωνίαν οδύνην, ή έστω να σιγούν σκύβοντας βαρειά το κεφάλι και αναμετρώντας εν απογνώσει τι είχαμε και τι εχάσαμε. Αλλά το κίτρινον πάθος του κομματισμού τυφλώνει φαίνεται τους Έλληνας αείποτε και μέχρι του σημείου ακόμη ώστε να περιγελούν με ευφυολογήματα του καφενείου μίαν υπόθεσιν τόσον ιεράν διά τον ελληνισμόν όπως υπήρξε η Συνθήκη των Σεβρών.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.3.1966, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αλλά επί τέλους όλαι αι συνθήκαι είναι «εύθραυστοι» εάν δεν αγρυπνούν τα έθνη υπέρ των οποίων συνωμολογήθησαν. Η παγκόσμιος διπλωματική ιστορία είναι γεμάτη από ανάλογες περιπτώσεις συνθηκών που ανετράπησαν από αδυναμίες ή από σφάλματα των κρατών τα οποία είχαν ευνοηθή δι’ αυτών. Άλλωστε ούτε ο πρωτεργάτης, από πλευράς ελληνικής, της συνθήκης αυτής είχε αυταπάτας ως προς την σταθεροποίησιν των τότε εθνικών αποκτημάτων μας, χωρίς η Ελλάς να καταβάλη παράλληλον και συνεχή προσπάθειαν όπως περιφρουρή τα κεκτημένα και ισχυροποιή αδιάκοπα αυτά.

Εις άρθρον του, μεταγενέστερον, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έγραφε σχετικώς τα εξής:

«Αύτη (η Συνθήκη των Σεβρών) δεν ετερμάτιζε βεβαίως τον πόλεμον των Συμμάχων με την Τουρκίαν. Ο πόλεμος θα εναρμονίζετο όχι διά της απλής υπογραφής της Συνθήκης, αλλά διά της εκτελέσεως αυτής. Οι Σύμμαχοι είχον άμεσον ενδιαφέρον όπως εκτελεσθή η Συνθήκη αύτη, διά της οποίας όλαι αι αραβικαί επαρχίαι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας απεσπώντο απ’ αυτής και εσχηματίζοντο εξ αυτών νέα κράτη, η Συρία, η Παλαιστίνη, η Τρανσιορδανία, η Μεσοποταμία, τα οποία ετέλουν υπό εντολήν αγγλικήν ή γαλλικήν, και το Χετζάζ (Αραβία) περιλαμβάνον τας ιεράς πόλεις Μέκκας και Μεδίνης. Είχον επίσης ενδιαφέρον άμεσον διά την εκτέλεσιν των όρων της Συνθήκης οι οποίοι ανεγνώριζον το αγγλικόν προτεκτοράτον επί της Αιγύπτου και παρεχώρουν την Κύπρον εις την Αγγλίαν, καθώς και εκείνων που αφεώρων την ελευθερίαν των Στενών.

»Είχον άμεσον ακόμη ενδιαφέρον διά τα αφορώντα την προνομιακήν θέσιν των υπηκόων των εν Τουρκία και διά την εφαρμογήν του πρωτοκόλλου περί διαιρέσεως των εδαφών που παρέμεναν υπό την τουρκικήν κυριαρχίαν εις την Ανατολίαν, καθώς και την παραχώρησιν των ανθρακωρυχείων της Ποντοηρακλείας εις την Ιταλίαν, και ενδιεφέροντο τέλος εκ γενικωτέρων λόγων διά την ίδρυσιν του ανεξαρτήτου κράτους της Αρμενίας και του αυτονόμου ή ανεξαρτήτου Κουρδιστάν. Οι Σύμμαχοι δε κατείχον την Κωνσταντινούπολιν, από κοινού μετά της Ελλάδος, δυνάμει των όρων της ανακωχής του Μούδρου, προς τον σκοπόν τού να εξασφαλίσουν την εκτέλεσιν των όρων της Συνθήκης».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.3.1966, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εγνώριζε, λοιπόν, ο Βενιζέλος άριστα ότι η εθνική προσπάθεια δεν είχε λήξει με μόνην την υπογραφήν της Συνθήκης των Σεβρών. Αλλά και εστηρίζετο εις την ακλόνητον πεποίθησιν την οποίαν έτρεφε, τουλάχιστον ο ίδιος, ότι ο Ελληνικός Λαός θα του παρείχε και εν συνεχεία την εμπιστοσύνην του διά να σταθεροποιήση το έργον το οποίον είχεν ήδη οικοδομήσει με τας απιστεύτους διπλωματικάς επιτυχίας του και με τας συνεχείς πολεμικάς επιτυχίας του Ελληνικού Στρατού του 1920, τον οποίον εκείνος είχε οργανώσει, εμπνεύσει και σφυρηλατήσει. Εστηρίζετο επίσης και εις το αναμφισβήτητον γεγονός ότι οι Σύμμαχοι, ιδίως οι Άγγλοι και οι Γάλλοι, αλλά προπαντός οι πρώτοι, είχαν κάθε συμφέρον «να επιβάλουν» την εκτέλεσιν της Συνθήκης των Σεβρών διά της οποίας εκείνοι ελάμβανον την μερίδα του λέοντος κατά την συντελεσθείσαν τότε διανομήν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εάν τα πράγματα εξελίχθησαν διαφορετικά προς τας πεποιθήσεις του Βενιζέλου, εάν ο Ελληνικός Λαός τον εγκατέλειψεν εις τον αγώνα εκείνον, αφαιρέσας από αυτόν την εμπιστοσύνην του, εάν τέλος τα ενδοσυμμαχικά παρασκήνια έδωσαν εις τους αντιπάλους του Ελληνισμού να στραφούν εναντίον μας, η ευθύνη βαρύνει βεβαίως τον Βενιζέλον ολιγώτερον παντός άλλου. Διότι εκδιωχθείς, διά της λαϊκής ψήφου, από την εξουσίαν, προπηλακισθείς σχεδόν υπό του λαού, ευρέθη εις πλήρη αδυναμίαν να ολοκληρώση το έργον του, να το σταθεροποιήση όπως μόνον εκείνος εγνώριζε και μόνος ηδύνατο.

[…]

Παραθέτομεν αμέσως κατωτέρω το αληθινά ιστορικόν τηλεγράφημα διά του οποίου ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανήγγειλε προς τον Ελληνικόν Λαόν την υπογραφήν της Συνθήκης των Σεβρών, επικαλούμενοι συνάμα και ιδιαιτέραν προσοχήν του αναγνώστου εις την θαυμαστήν μετροέπειαν που διέπει την κάθε φράσιν του Βενιζέλου, ο οποίος εμφανίζεται ούτω, εις το κορύφωμα του διπλωματικού θριάμβου του, να ομιλή εις τόνον γεμάτον δέος, θα έλεγε κανείς – το δέος του πραγματικού δημιουργού που θεωρεί το μέγεθος του έργου το οποίον επεράτωσε. Έλεγε το τηλεγράφημα:

«Προς τον Ελληνικόν Λαόν,

Είμαι ευτυχής αναγγέλλων προς υμάς ότι σήμερον, εβδόμην επέτειον της υπογραφής της συνθήκης του Βουκουρεστίου (του 1913), υπεγράφη η συνθήκη ειρήνης μετά της Τουρκίας, η συνθήκη δι’ ης αι κυριώτεραι Δυνάμεις μεταβιβάζουσιν εις την Ελλάδα την κυριαρχίαν επί της Δυτικής Θράκης, ήτις είχε παραχωρηθή προς αυτάς υπό της Βουλγαρίας διά της συνθήκης του Νεϊγύ, και η συνθήκη μετά της Ιταλίας, διά της οποίας αύτη μεταβιβάζει εις ημάς τα Δωδεκάνησα. Καθ’ ην στιγμήν το έργον το οποίον διεξηγάγομεν εν μέσω τοσούτων δυσχερειών στεφανούται διά τοιαύτης επιτυχίας, αισθάνομαι το καθήκον να εκφράσω προς τους συμπολίτας μου την βαθείαν ευγνωμοσύνην μου διά την σταθεράν εμπιστοσύνην με την οποίαν με περιέβαλλον επί τόσα έτη, καταστήσαντες ούτω δυνατούς τους εθνικούς θριάμβους, τους οποίους πανηγυρίζομεν σήμερον. Η αυταπάρνησις, η εθελοθυσία, η ανδρεία, η καρτερία δ’ επί πάσι του λαού όπως αντιμετωπίση πάντα κίνδυνον μάλλον ή να αθετήση τον δοθέντα λόγον του και απιστήση προς τας εθνικάς παραδόσεις, προσθέτουσιν εις την μακράν μας εθνικήν ιστορίαν λαμπροτάτας σελίδας, διά τας οποίας η σημερινή γενεά δικαιούται να είναι περήφανος. Η ιδική μου υπερηφάνεια είναι ότι είχον την τιμήν να ηγηθώ τοιούτου λαού τοιαύτα εγκλείοντος ζώπυρα αισθήματα, ως και ικανού να διαπράξη έργα τοσούτον μεγαλοφυά, εάν μόνον καλώς οδηγήται».

*Αποσπάσματα από σειρά επιφυλλίδων που είχαν δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» υπό το γενικό τίτλο «Ο Βενιζέλος και η εποχή του – Στην Πόλη και στη Σμύρνη».

Ο Γεώργιος Ρούσσος

Συντάκτης των εν λόγω δημοσιευμάτων, ενός ιστορικού αφηγήματος βασισμένου σε ανέκδοτες πηγές και αρχεία, ήταν ο διαπρεπής δημοσιογράφος, ιστορικός ερευνητής και θεατρικός συγγραφέας Γεώργιος Ρούσσος (1910-1984), εξέχον στέλεχος του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη.

Τα συγκεκριμένα αποσπάσματα προέρχονται από τα φύλλα του «Βήματος» που είχαν κυκλοφορήσει το Σάββατο 19 και την Κυριακή 20 Μαρτίου 1966 (οι επιφυλλίδες των δύο αυτών ημερών αφορούσαν την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών και την κεφαλαιώδη σημασία της για τον ελληνισμό και το νεότερο ελληνικό κράτος).