Μουσείο Καζαντζάκη: 12 διαφορετικά τεκμήρια με πρώτο τον «Ανήφορο»

Το Μουσείο Καζαντζάκη υποδέχεται το επετειακό 2023 και γιορτάζει τα 40 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας του εγκαινιάζοντας τη δράση «Κρυμμένα διαμάντια στο Μουσείο Καζαντζάκη» με στόχο να αναδείξει τον πλούτο των Συλλογών του, τον ιδρυτή του Μουσείου, Γιώργο Ανεμογιάννη, αλλά και τον σπουδαίο  ρόλο των δωρητών του που διαχρονικά κι έμπρακτα στηρίζουν το Μουσείο.

Κάθε μήνα ένα από τα τεκμήρια των Συλλογών θα εκτίθεται στο Μουσείο και θα αποτελεί το «έκθεμα του μήνα», ενώ ταυτόχρονα θα παρουσιάζεται στην ιστοσελίδα του Μουσείου με σκοπό ως το τέλος του χρόνου να έχει διαμορφωθεί θεματική ψηφιακή έκθεση με τίτλο «Κρυμμένα διαμάντια στο Μουσείο». Έτσι, θα παρουσιαστούν δώδεκα διαφορετικά τεκμήρια, θα φωτιστεί η ιστορία απόκτησής τους αλλά και η ιστορία που τα συνδέει με τη μορφή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη.

Στην πορεία του έτους θα διοργανωθούν θεματικές ξεναγήσεις καθώς και εργαστήρια και εκπαιδευτικές δράσεις για παιδιά, ενήλικες και οικογένειες. Ταυτόχρονα, η δράση επιχειρεί να αναθερμάνει τη σχέση του Μουσείου με τους επισκέπτες ενθαρρύνοντας τη διάδραση μαζί τους.

Πρώτο «κρυμμένο διαμάντι» και προπομπός της δράσης δε θα μπορούσε να είναι άλλο παρά το χειρόγραφο του «Ανήφορου», του σχεδόν άγνωστου έργου του συγγραφέα που μόλις πριν μερικούς μήνες εκδόθηκε από της εκδόσεις «Διόπτρα» και παρουσιάστηκε στο Μουσείο. Το χειρόγραφο που σωζόταν στο Μουσείο από το 2005 και μόλις πριν μερικά χρόνια τεκμηριώθηκε πλήρως, αποτελεί κεντρικό έκθεμα της θεματικής περιοδικής έκθεσης «Ο Ανήφορος: Το γνωστό-άγνωστο έργο του Νίκου Καζαντζάκη» που φιλοξενείται ήδη στο Μουσείο.

Ο Ανήφορος

Το χειρόγραφο του «Ανήφορου» σώζεται στο Μουσείο Καζαντζάκη και αποτελεί ένα κρυμμένο διαμάντι που βγήκε κυριολεκτικά «από το συρτάρι», καθώς από το 2010 αντίγραφα των πρώτων σελίδων του συμπεριλήφθηκαν στα τεκμήρια της επανέκθεσης του Μουσείου και είχαν  ενταχθεί στην ενότητα με τα «συρτάρια», όπου βρίσκονταν τεκμήρια που έχριζαν περαιτέρω διερεύνησης. Το χειρόγραφο βρέθηκε στα κατάλοιπα του Γιώργου Ανεμογιάννη, ιδρυτή του Μουσείου, μαζί με άλλα σπουδαία και άγνωστα ως τότε τεκμήρια, που έχουν αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια. Ο Ανεμογιάννης είχε ήδη αρχίσει από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 να συγκεντρώνει υλικό το οποίο αποτέλεσε τον πρώτο πυρήνα συγκρότησης των Συλλογών του Μουσείου.  Ο ιδρυτής του Μουσείου έφυγε από τη ζωή το 2005 και κληροδότησε στο Μουσείο το σύνολο του πολύτιμου υλικού που είχε διασώσει, όταν πια είχε διαμορφωθεί ο κατάλληλος χώρος του Αρχείου και οι συνθήκες που θα εξασφάλιζαν τη φύλαξη και ανάδειξή του.

Η πρώτη καταγραφή του άγνωστου ακόμη «Ανήφορου» στη Συλλογή «Αυτόγραφα» έγινε το 2007, όταν το Μουσείο αξιοποιώντας κοινοτικούς πόρους προέβη στη συντήρηση και ψηφιοποίηση του πολύτιμου υλικού του και σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης στην αρχική επιστημονική τεκμηρίωση και καταλογογράφηση του αρχείου του. Το χειρόγραφο του «Ανήφορου» ήταν ανάμεσα σε αυτά που ταξινομήθηκαν τότε, αλλά δεν υπήρξε καμία ένδειξη για το αν επρόκειτο για ένα ολοκληρωμένο έργο και δεν υπήρχε κάποια αναφορά στον τίτλο, ο οποίος του έχει αποδοθεί τώρα. Ωστόσο,  στην αρχική τεκμηρίωση του χειρογράφου υπήρχε η πληροφορία πως ο Καζαντζάκης αξιοποίησε ορισμένα κομμάτια από αυτό σε άλλα έργα και πως η Ελένη Καζαντζάκη είχε αναφερθεί σε αυτό ως αποκηρυγμένο έργο.

Το 2016 έγινε η αρχική ταύτιση του χειρογράφου με το «χαμένο» έργο ο Ανήφορος, το 2017 το χειρόγραφο  ταξίδεψε στην Αθήνα για το επετειακό αφιέρωμα με αφορμή το Έτος Καζαντζάκη, που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη με γενικό τίτλο «ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, ο κοσμοπαρωρίτης» και μάλιστα έδωσε το όνομα σε μία από τις τρεις εκθέσεις που παρουσιάστηκαν. Το 2018 έγινε η πρώτη παρουσίασή του στην ακαδημαϊκή κοινότητα και τον Οκτώβρη του 2022 εκδόθηκε σε βιβλίο.

Ο Ανήφορος του Νίκου Καζαντζάκη γράφτηκε σχεδόν σε ένα μήνα, τον Αύγουστο του 1946 στο Κέιμπριτζ της Αγγλία και παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τον Καπετάν Μιχάλη αλλά και με άλλα προγενέστερα ή μεταγενέστερα έργα του συγγραφέα. Η υπόθεση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στην Κρήτη και την Αγγλία το 1946 και κεντρικός ήρωας είναι ένας συγγραφέας, ο Κοσμάς, ο οποίος βιώνει τη μεταπολεμική αγωνία και το άγχος του χρέους του πνευματικού ανθρώπου απέναντι στον νέο κόσμο.

To έργο με την έκδοση και την κυκλοφορία του και σε μία μόλις εβδομάδα κατέκτησε την κορυφή στις λίστες με τα ευπώλητα των εφημερίδων και αναθέρμανε το ενδιαφέρον για τον Νίκο Καζαντζάκη και το έργο του. Το βιβλίο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Κρήτη στο Μουσείο Καζαντζάκη και με την αφορμή της έκδοσής του ολόκληρο πλέον το χειρόγραφο σε θεματική περιοδική έκθεση. Μετά τη λήξη της περιοδικής έκθεσης, το χειρόγραφο θα ενταχθεί πλέον στα εκθέματα της Μόνιμης Έκθεσης του Μουσείου. Το Μουσείο Καζαντζάκη με την «ανακάλυψη» του γνωστού-άγνωστου «Ανήφορου» αναδεικνύεται σε κιβωτό διάσωσης και ανάδειξης τεκμηρίων που σχετίζονται με τη ζωή και το έργο του συγγραφέα.