Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι κυπρομινωικές γραφές (Μέρος Α’)

Στις κυριότερες άμεσες μαρτυρίες που πιστοποιούν την ύπαρξη των λεγόμενων προελληνικών γλωσσών συγκαταλέγονται, όπως ίσως θυμάστε από προηγούμενο σχετικό άρθρο μας, τα κείμενα σε κυπρομινωική γραφή, που ανάγονται στην περίοδο ανάμεσα στο 1600 και το 1050 π.Χ. περίπου.

Η Κύπρος, με τη στρατηγικής σημασίας θέση που κατέχει στην Ανατολική Μεσόγειο, αποτέλεσε ήδη από την απώτατη αρχαιότητα αφενός γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης και αφετέρου εστία πολιτισμού. Στον ιδιόμορφο πολιτισμό της, γέννημα ενός λαού με εφευρετικότητα και καλαισθησία, γίνεται αισθητή η συγχώνευση πολλών άλλων πολιτισμών, διαφορετικών μεταξύ τους και κατά το μάλλον ή ήττον γειτονικών από γεωγραφικής απόψεως. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα της πολυπολιτισμικής αυτής σύνθεσης αποτελεί η προαναφερθείσα κυπρομινωική γραφή, η αρχαιότερη γραφή της μεγαλονήσου. Μάλιστα, ο εν λόγω κλάδος γραφής, ανατολικής προελεύσεως, δεν άργησε να ξεπεράσει τη μητρική γραφή, αυτήν από την οποία καταγόταν, και να ακολουθήσει μια καθαρά δική του πορεία στο διάβα των αιώνων. Το πρώτο κυπριακό συλλαβάριο (συλλαβικό σύστημα γραφής) χαρακτηρίστηκε από τον άγγλο αρχαιολόγο Άρθουρ Τζον Έβανς κυπρομινωικό, επειδή συνιστά κατά τα φαινόμενα ένα παρακλάδι των γραμμικών γραφών του αιγαιακού χώρου.

Τα ανασκαφικά δεδομένα μαρτυρούν ότι ήδη από το 15ο αιώνα π.Χ. είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται στην Κύπρο μια γραφή με την πλήρη έννοια του όρου. Τα ενεπίγραφα αντικείμενα που έχουν εντοπιστεί στις περισσότερες περιοχές της μεγαλονήσου φανερώνουν την ευρύτατη διάδοση και την ταχεία ανάπτυξη της γραφής αυτής, καθώς και τη χρήση της κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού σε διάφορα κοινωνικά πεδία (λατρεία, λογοτεχνία, καθημερινή ζωή). Μέσα στην ποικιλομορφία των επιγραφών διακρίνονται τρεις διαφορετικές κατηγορίες γραφής, τρία κυπρομινωικά συλλαβάρια:

Η Κυπρομινωική 1 (ΚΜ 1), η οποία εξετάζεται από εξελικτικής απόψεως με σημείο αφετηρίας την αρχαιότερη πινακίδα που έχουμε στη διάθεσή μας, αυτήν που ανακαλύφθηκε στην ανασκαφή της Έγκωμης (αρχαίας πόλης της επαρχίας Αμμοχώστου, πλησίον της ανατολικής ακτογραμμής της Κύπρου) και χρονολογείται στο 16ο αιώνα π.Χ. Δείγματα του βασικού αυτού συλλαβαρίου των κυπρομινωικών γραφών έχουν εντοπιστεί σε όλη σχεδόν τη μεγαλόνησο και σε ποικίλα αντικείμενα.

Η Κυπρομινωική 2 (ΚΜ 2), η οποία δημιουργήθηκε με βάση την ΚΜ 1, πιθανότατα μετά την εγκατάσταση μιας νέας εθνοτικής ομάδας στην ανατολική ακτογραμμή της Κύπρου. Η ομάδα αυτή δεν αρκέστηκε στο να υιοθετήσει τη γραφή που προϋπήρχε στο νησί, αλλά την προσάρμοσε στη δική της γλώσσα.

Η Κυπρομινωική 3 (ΚΜ 3), η οποία παρατηρείται ως ένα παρακλάδι που μιλιέται εκτός της μεγαλονήσου, στην απέναντι συριακή ακτή (Ουγκαρίτ, νυν Ρας Σάμρα της Συρίας). Η γραφή αυτή καταδεικνύει τις στενές σχέσεις της Κύπρου με τους γειτονικούς τόπους της Εγγύς Ανατολής.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, πήλινη πινακίδα με κυπρομινωική γραφή από τον αρχαιολογικό χώρο της Έγκωμης (πηγή: Δήμος Αμμοχώστου).