Γιάννης Μόραλης: Ο καλλιτέχνης εκφράζεται με τις πληγές της εποχής του

«Αγαπώ τον κανόνα που διορθώνει τη συγκίνηση». Είμαι σίγουρη. Ο Γιάννης Μόραλης θα προσυπέγραφε το αξίωμα του Μπρακ, ενός ζωγράφου που θαυμάζει· ενός κλασικού της σύγχρονης τέχνης. Πλαγιοδρομώντας πρόφερα την κρίσιμη λέξη: κλασικός. Ναι, ο Μόραλης είναι κλασικός. Όχι κλασικιστής. Ποια η διαφορά; Μικρή και ιλιγγιώδης. Ο ένας συναντά οργανικά τους νόμους της κλασικής μορφής, από εσωτερική αναγκαιότητα. Από μια άποψη, τους εφευρίσκει· ύστερα τους επαληθεύει πάνω στα μεγάλα πρότυπα. Ο άλλος τους αποστηθίζει και τους μιμείται.

Ο Γιάννης Μόραλης είναι κλασικός. Ένας κλασικός του 20ού αιώνα. Αν δεν σας πείθουν οι λόγοι μου, πηγαίνετε στην Εθνική Πινακοθήκη. Τρεις όροφοι ζωγραφικής, μισός αιώνας δημιουργίας, θα σας γεμίσουν τους πνεύμονες με οξυγόνο και το πνεύμα με αισιοδοξία. Ένα μουσείο με αριστουργήματα, το Μουσείο της Ακρόπολης λ.χ. ή το Αρχαιολογικό, διεγείρει στον επισκέπτη αισθήματα ανάμεικτα. Την ψυχική ευφορία που χαρίζουν τα αριστουργήματα την σκιάζει η συνείδηση του χρόνου, του τότε και του άλλοτε, του συντελεσμένου και του αδύνατου· η θανάσιμη υποψία του never more, του ποτέ πια. Η ζωντανή, η σύγχρονη «αρχαιότητα» του Γιάννη Μόραλη εκπληρώνει μια υπόσχεση αιωνιότητας μέσα στο παρόν. Οι πίνακές του μάς αποσπούν από τον καταιγιστικό χρόνο της μαζικής πληροφορίας, της μαζικής εικόνας, για να μας μεταθέσουν στη δική τους διάρκεια. Το ανάπηρο βλέμμα ξαναβρίσκει την αρτιμέλειά του, καθώς γυμνάζεται πάνω στην έμψυχη γεωμετρία τους.

[…]

Ο Γιάννης Μόραλης διαμορφώνεται και ωριμάζει μέσα στη δεκαετία του ’30.

[…]

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.4.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι έλληνες ζωγράφοι της γενιάς του ’30 δεν συνιστούν ιστορική παρέκκλιση. Μιλούν ένα ιδίωμα που ανήκει στη γλώσσα του καιρού τους. Ποιο ιδίωμα; Μα φυσικά ελληνικά! Ο Μόραλης, με τη λακωνική του ευθυβολία, συνόψισε το θέμα σε μία πρόταση: «Η ελληνικότητα; Νομίζω πως το πρόβλημα αφορά τους φιλέλληνες, όχι τους Έλληνες».

«Ο καλλιτέχνης εκφράζεται με τις πληγές της εποχής του» μου έλεγε ο ζωγράφος τις παραμονές των εγκαινίων της έκθεσης. Ο Γιάννης Μόραλης έκαμε από τις «πληγές της εποχής του» ένα έργο σύγχρονο και κλασικό. Με τα συντρίμμια ξανάχτισε το ναό. Και αποκατέστησε τη λατρεία του Ανθρώπου.

[…]

«Στους δασκάλους μου πρόσθεσα τον Γκρέκο, τον Πικάσσο, τον Μπρακ, τον Ματίς» ομολογεί ο καλλιτέχνης. Τι ανιχνεύεται απ’ όλα αυτά στο ώριμο έργο του; Ό,τι απομένει από την πρώτη ύλη στο οινόπνευμα, μετά τη διπλή απόσταξη: το άρωμα.

Όπως κάθε γνήσιος κλασικός, ο Μόραλης καλλιεργεί μια τέχνη ανθρωποκεντρική. Οι προσωπογραφίες της Κατοχής και του Εμφυλίου, καταφύγιο του χειμαζόμενου ανθρωπισμού, είναι από τα πιο αξιότιμα έργα του αιώνα μας. Πόζες ήρεμες, συγκεντρωμένες, μνημειακές. Φιλαλήθεια, απλότητα, οικειότητα και απόσταση μαζί επαληθεύουν το κλασικό αίσθημα του ζωγράφου. […]

*Αποσπάσματα από άρθρο της Μαρίνας Λαμπράκη – Πλάκα για τον Γιάννη Μόραλη. Έφερε τον τίτλο «Γιάννης Μόραλης – Ένας κλασικός του 20ού αιώνα» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 24 Απριλίου 1988.

Ο επιφανής ζωγράφος και χαράκτης Γιάννης Μόραλης, μια από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες της ελληνικής τέχνης του 20ού αιώνα, γεννήθηκε στην Άρτα στις 23 Απριλίου 1916 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 20 Δεκεμβρίου 2009.

*Στη φωτογραφία που συνοδεύει το παρόν άρθρο, ο Γιάννης Μόραλης περί το 1936 (πηγή: «Εργαστήριο Ι. Μόραλης» – jmoralis.gr).