Ο εγκέφαλός μας θέλει η ιστορία της πανδημίας να έχει ένα χολιγουντιανό τέλος

Αν η πανδημία ήταν ταινία, δεν θα είχε κανένα νόημα. Ακόμα και αν εξαιρέσουμε τα βάσανα και τη μονοτονία που θα αποτελούσαν τη «δράση» της ταινίας, η αφηγηματική δομή της COVID -που ορίζεται από τα ψευδή τέλη, την εξαντλητική διάρκεια και τον αδιευκρίνιστο κακό από έναν έναν ιό- θα ήταν ακατάλληλη για παρακολούθηση. Η Monisha Pasupathi, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα, η οποία μελετά τις αφηγήσεις ζωής, σχετικά με τις κινηματογραφικές δυνατότητες της πανδημίας, σχολίασε: «υπάρχει πάντα αυτή η μερίδα των ιστορικών του κινηματογράφου που έχουν μια προτίμηση στην πρωτοπορία» -και στο ακαταλαβίστικο θα προσθέσουμε εμείς .

Δύο χρόνια ζωής με τον κοροναϊό έχουν εξαντλήσει το πνεύμα, για προφανείς λόγους, αλλά αυτή η κούραση επιδεινώθηκε από το γεγονός ότι η πανδημία αψήφησε τις προσπάθειές μας να την εντάξουμε σε ένα ικανοποιητικό πλαίσιο ιστορίας. Ο Μαρκ Φρίμαν, καθηγητής ψυχολογίας στο Κολέγιο του Holy Cross λέει ότι σκέφτεται αυτή την κατάσταση ως «αφηγηματική κόπωση» – «μια εξάντληση που γεννιέται όχι μόνο από την αδυσώπητη πανδημία, αλλά και από την αδυσώπητη αφηγηματικότητα των συνεχώς μεταβαλλόμενων ιστοριών που τη συνοδεύουν».

Το ευμετάβλητο τόξο του κοροναϊού έχει ανατρέψει μια βασική ανθρώπινη παρόρμηση να εξιστορεί την πραγματικότητα – ενστικτωδώς, οι άνθρωποι τείνουν να προσπαθούν να κατανοήσουν τα γεγονότα στον κόσμο και στη ζωή τους με το να τα αντιστοιχούν σε μια αφήγηση. Αν δυσκολευόμαστε να το κάνουμε αυτό, μου είπαν ερευνητές που μελετούν την ψυχολογία των αφηγήσεων, μπορεί να προκύψουν διάφορες δυσάρεστες συνέπειες: άγχος, ανησυχία, κατάθλιψη, αίσθηση μοιρολατρίας και, όπως το έθεσε ένας ειδικός, «να αισθανόμαστε κάπως άθλιοι».

• Διαβάστε ακόμα: Κοροναϊός: Γιατί αργεί τόσο ένα νέο εμβόλιο που να μας καλύπτει από όλες τις παραλλαγές της Covid-19;

Ένα ιδιαίτερα απογοητευτικό κομμάτι της ιστορίας της πανδημίας ήρθε το 2021, αφού τα εμβόλια έγιναν ευρέως διαθέσιμα. Αρχικά έμοιαζαν με τη σωτηρία που ο κόσμος φαντασιωνόταν ότι θα ήταν -ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν γιόρτασε την «ανεξαρτησία» από τον ιό σε μια ομιλία για την 4η Ιουλίου και το «ζεστό καλοκαίρι με εμβόλια» ήταν κάτι που πραγματικά αναζητούσαν οι άνθρωποι. Η παραλλαγή Delta, βέβαια, εκμηδένισε αυτή την αισιοδοξία και δημιούργησε ένα αίσθημα αφηγηματικού μαστιγίου. Η ιστορία δεν έπρεπε να είχε τελειώσει ή τουλάχιστον να είχε μπει ένα διάλειμμα;

Αυτό που έχει κάνει την ιστορία της πανδημίας ακόμη πιο εξοργιστική είναι ότι οι Αμερικανοί δεν έχουν καταφέρει να συμφωνήσουν ούτε καν στα βασικά γεγονότα- πολλοί άνθρωποι ισχυρίζονται ψευδώς ότι η πανδημία είναι φάρσα και ότι τα εμβόλια είναι επιβλαβή. Οι αποκλίνουσες πεποιθήσεις των Αμερικανών λειτουργούν ενάντια στην αφήγηση μιας συλλογικής ιστορίας, σύμφωνα με τον Dan McAdams, καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Northwestern. Άλλες συλλογικές τραγωδίες δεν είχαν τέτοιου είδους ασυμφωνία. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια εθνική αφήγηση ήταν ευκολότερο να κατασκευαστεί, είπε: «Κανείς δεν υποστήριζε ότι δεν συνέβαινε».

Κάποιος πρέπει να φταίει

Μια ιστορία μπορεί να είναι ψυχολογικά πιο ικανοποιητική όταν έχει έναν διαβολικό ανταγωνιστή για να τον πολεμήσει κανείς, όμως η πανδημία μάς στέρησε και αυτό – ο ιός δεν δρα εσκεμμένα και δεν έχει κίνητρα. Αντ’ αυτού, όπως επισήμανε η Melanie Green, καθηγήτρια επικοινωνίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στο Μπάφαλο, πολλοί άνθρωποι κατέφυγαν στο να εκθέσουν οι ίδιοι έναν διαφορετικό εχθρό: Τον Ντόναλντ Τραμπ, τον Άντονι Φάουτσι, ολόκληρο το έθνος της Κίνας. Η Green βλέπει επίσης ότι αυτό το κενό κακοήθειας έχει συμβάλει στις θεωρίες συνωμοσίας για την πανδημία, οι οποίες ουσιαστικά είναι απλώς βολικές ιστορίες για να είμαστε θυμωμένοι.

Ο Άνγκους Φλέτσερ, καθηγητής της επιστήμης της ιστορίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο, σχολίασε ότι μια ιστορία που λαχταράει ο κόσμος, εν μέρει επειδή η Disney έχει δημιουργήσει τόσες πολλές επαναλήψεις της, είναι μια μάχη μεταξύ του καλού και του κακού στην οποία το καλό θριαμβεύει και πείθει το κακό να απαρνηθεί τους τρόπους του. Χωρίς έναν αισθανόμενο εχθρό, είπε ο Φλέτσερ, «δεν μπορούμε να κάνουμε το συνηθισμένο πράγμα που κάνουμε όταν, ξέρετε, κάποιος από ένα άλλο πολιτικό κόμμα κάνει κάτι που δεν μας αρέσει, δηλαδή να τον συκοφαντήσουμε, να τον κάνουμε να αναγνωρίσει το κακό του και μετά να παραιτηθεί».

Όταν θέλουμε η πραγματικότητα να ταιριάζει με μια ιστορία που έχουμε συνηθίσει, αλλά η πραγματικότητα δεν ανταποκρίνεται, αυτό είναι αγχωτικό. Ο McAdams είπε ότι οι άνθρωποι, και ίσως οι Αμερικανοί ειδικά, έχουν μια έντονη επιθυμία, ακόμη και μια προσδοκία για «λυτρωτικές» αφηγήσεις – ιστορίες που πηγαίνουν από το κακό στο καλό. Στα κηρύγματα, στις ομιλίες για την ανάληψη των καθηκόντων και στους εθνικούς μύθους, οι άνθρωποι ακούν συνεχώς ιστορίες θριάμβου πάνω από τις αντιξοότητες, αλλά η ιστορία της πανδημίας έχει αποκρύψει αυτή τη θετική λύση και αρνήθηκε να τελειώσει, πόσο μάλλον να τελειώσει καλά. Αυτή η αφηγηματική ρήξη εξηγείται γιατί η εμφάνιση της Delta ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή – διαπέρασε το αίσιο τέλος που ο κόσμος περιμένει και που για μια στιγμή φάνηκε ότι ήταν εφικτό.

Παρόλο που η πανδημία στο σύνολό της δεν έχει μια συνεκτική αφήγηση, οι άνθρωποι φαίνεται να βρίσκουν ευκολότερα μια θέση γι’ αυτήν στην ιστορία της δικής τους ζωής. Η Pasupathi παρακολουθεί αυτές τις ιδιωτικές διαδικασίες να ξεδιπλώνονται σε γραπτές αναστοχαστικές σκέψεις που η ίδια και οι ερευνητικοί της συνεργάτες συλλέγουν από εκατοντάδες φοιτητές, ξεκινώντας από τον Απρίλιο του 2020 και με περιοδικούς ελέγχους έκτοτε. «Ένα από τα ωραία πράγματα σχετικά με το χάσμα μεταξύ ιστοριών και πραγματικότητας είναι ότι οι άνθρωποι θα το μειώσουν σε κάτι διαχειρίσιμο με την πάροδο του χρόνου», μου είπε.

Το αποτέλεσμα αυτής της συμπίεσης ποικίλλει: Κάποιοι μαθητές, είπε η Pasupathi, όπως ένας που ανακάλυψε το πάθος του για τη δημόσια υγεία, έγραψαν για το πώς η πανδημία τους οδήγησε απροσδόκητα σε μια πιο στοχευμένη ζωή. Άλλοι ειδικοί είπαν ότι θα περίμεναν ότι οι άνθρωποι θα θεωρούσαν την πανδημία ως μια παύση, μια επανεκκίνηση ή ίσως απλώς μια προσωρινή παρέκκλιση στην ιστορία της ζωής τους.

Από την αρχή, μια αφήγηση στην οποία πολλοί άνθρωποι προσκολλήθηκαν ήταν, όπως την περιέγραψε ο Φλέτσερ, αυτή της διακοπής. «Τι θα γινόταν αν παρακολουθούσατε μια ταινία [σε έναν κινηματογράφο] και κάποιος σηκωνόταν μπροστά σας και άρχιζε να τσακώνεται με τον σύντροφό του στο κινητό του τηλέφωνο; Νομίζω ότι αυτό είναι πραγματικά αυτό που συνέβη – ο ιός είναι [αυτός] ο τύπος», είπε. «Νομίζω ότι είμαστε ανυπόμονοι και θυμωμένοι με αυτό επειδή διαταράσσει αυτό που νομίζουμε ότι είναι η πραγματική μας ιστορία». Ο Φλέτσερ είπε ότι αυτή η ιδέα -ότι μας έχουν στερήσει την ιστορία της ζωής που θέλαμε να ζήσουμε- μας αγχώνει επειδή υπονοεί την απώλεια της συγγραφής της προσωπικής μας αφήγησης.

Εν τω μεταξύ, η Pasupathi διαπίστωσε στην έρευνά της ότι οι φοιτητές που αντιμετώπισαν την πανδημία ως μια ευκαιρία να αναπτυχθούν -όπως ο εκκολαπτόμενος μελετητής δημόσιας υγείας- είχαν την τάση να έχουν χαμηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης κατά την εξέλιξη της. Αυτό συνάδει με προηγούμενες έρευνες που δείχνουν ότι ο εντοπισμός περισσότερων λυτρωτικών αφηγηματικών τόξων στη ζωή σας συνδέεται με το να είστε πιο ευτυχισμένοι.

Αυτό δεν σημαίνει ότι το κλειδί για την ευτυχία είναι να σπεύσετε να δώσετε θετική τροπή σε άσχημα γεγονότα. Ο McAdams λέει ότι η καλλιέργεια μιας αισιόδοξης προοπτικής μπορεί πράγματι να βελτιώσει την ευημερία των ανθρώπων, αλλά ότι θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί σχετικά με την πολιτισμική πίεση να καταλήξουμε σε ένα ευτυχές τέλος. Ορισμένα γεγονότα απλώς δεν είναι φτιαγμένα από λυτρωτικό υλικό.

Ο McAdams πιστεύει ότι αντί να επιζητούμε μια λυτρωτική ιστορία για να μιλήσουμε συνολικά για την πανδημία, ίσως να είμαστε πιο ήρεμοι αν επιλέξουμε ένα πλαίσιο που είναι ταπεινό και ρεαλιστικό. «Μου αρέσει αυτή η ιδέα ότι θα πρέπει να «μάθουμε να ζούμε με τον ιό». Νομίζω ότι αυτό είναι σωστό – δεν είναι σαν ένας πόλεμος που θα τελειώσει και θα είμαστε εμείς οι νικητές», είπε. Αντίθετα, μπορούμε να αναγνωρίσουμε «ότι θα υπάρχουν πάντα αντιξοότητες και να μάθουμε να διαχειριζόμαστε τις αντιξοότητες αυτές όταν δεν μπορούμε να τις ξεπεράσουμε πλήρως». Η αποδοχή αυτής της ιστορίας, ακόμη και αν είναι γλυκόπικρη, είναι καλύτερη από το να περιμένουμε ένα χολιγουντιανό τέλος που δεν θα έρθει ποτέ.

*Με στοιχεία από theatlantic.com