Ενα «ελληνικά υπαρξιακό» μυθιστόρημα

Βασίλειος Δρόλιας*

Στην αμερικανική λογοτεχνία πολύ συχνά ακούγεται η έκφραση «Great American Novel», Το Μεγάλο Αμερικάνικο Μυθιστόρημα, είτε για να περιγράψει έργα σαν τις περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν ή τον Μόμπι Ντικ, είτε για να ορίσει κάτι το σχεδόν άπιαστο πλέον στους σύγχρονους αμερικανούς συγγραφείς του Κανόνα, που προσπαθούν να το γράψουν χωρίς να έχουν την ελπίδα να το καταφέρουν. Η έννοια περικλείει μεταξύ άλλων μια ολική προσέγγιση της αμερικανικής κοινωνικής υπόστασης, συνδέοντας το παρόν με το παρελθόν και ορίζοντας σε μεγάλη κλίμακα το τι σημαίνει να είναι κανείς Αμερικανός.

Η έννοια του «Μεγάλου Ελληνικού Μυθιστορήματος» πρακτικά δεν υφίσταται στην Ελλάδα. Ψήγματα από το ελληνικό δασείν ίσως να βρίσκονται στα έργα του Παπαδιαμάντη ή στο σύνολο των έργων του Καραγάτση, όμως πριν μιλήσει κανείς για την έννοια του Μεγάλου Μυθιστορήματος θα πρέπει να αναλύσει την έννοια της «ελληνικότητας» και αυτό φαντάζει τόσο απλό στην αρχή που τελικά καταλήγει πανδύσκολο και προκλητικά ατελές.

Δεν μπορώ να ξέρω ποιος ήταν ο έμμεσος στόχος της Λουίζας Παπαλοΐζου σαν αποφάσισε να γράψει το «Βουνί», όμως θεωρώ πως πρακτικά έχει φτάσει πολύ κοντά στον ορισμό αυτού του Μεγάλου Ελληνικού (ή μήπως Κυπριακού;) Μυθιστορήματος. Στην πρώτη από τις ιστορίες του βιβλίου ο Ξενής (Ξενοφώντας) ύστερα από χρόνια στα καράβια επιστρέφει στην πατρίδα του και αντιμετωπίζει τον μικρόκοσμό της με άλλο μάτι πλέον. Στη δεύτερη ιστορία, γραμμένη στα κυπριακά, η Ροδού, η κόρη μιας οικογένειας που ζει στην περιοχή περιγράφει τη σκληρή καθημερινότητα των κατοίκων. Στην τρίτη ιστορία, γραμμένη σε επιστολική μορφή, ένας σουηδός αρχαιολόγος στο Βουνί περιγράφει αρχικά εξωτερικά την περιοχή καθώς και τη διαδικασία με την οποία σιγά σιγά αφομοιώνεται στο παρελθόν και το παρόν της. Τρεις ξεχωριστές αφηγήσεις, με το δικό της ύφος η κάθε μία, και με ελαφριές συνδέσεις μεταξύ τους που ορίζουν συνολικά ένα πλαίσιο σύνδεσης των ανθρώπων – αλλά και του κειμένου – με το αρχαίο παρελθόν του τόπου αλλά και με τη λαϊκή παράδοση.

Θέλω να σταθώ για λίγο στη μεσαία κυπριακή αφήγηση που στην αρχή μοιάζει – για τον ελλαδίτη αναγνώστη τουλάχιστον – ελαφρώς δυσνόητη και δύσκολη. Λέξη με λέξη όμως και πρόταση με πρόταση το κείμενο αποκτά στο μυαλό του αναγνώστη έναν ρυθμό που δεν θα έλεγα ποιητικό, μα περισσότερο μουσικό. Τα λόγια της Ροδούς ακούγονταν στ’ αφτιά μου σαν ένα τραγούδι η μουσικότητα του οποίου ανήκει όχι μόνο στη μουσική εκφορά της κυπριακής διαλέκτου, μα και στην τέχνη της Παπαλοΐζου στη σύνθεση αυτού του αριστοτεχνικού συνόλου.

Παράδοση και αρχαιότητα

Δεν ξέρω αν τελικά η Παπαλοΐζου κατάλαβε τελειώνοντας αυτό το βιβλίο τι κατάφερε στο σύνολό του. Αθόρυβα και χωρίς λογοτεχνικές υπερβολές, θεατρινισμούς ή συναισθηματικούς εκβιασμούς έστησε ένα σύμπαν τόσο μυθοπλαστικά πραγματικό, συνδεδεμένο τόσο με την παράδοση όσο και με την αρχαιότητα, δημιουργώντας ένα μυθιστόρημα που θα ονόμαζα «ελληνικά υπαρξιακό». Το Βουνί φυσικά δεν χρειάζεται εμένα για να γράψω για την αξία του – τα δύο Κρατικά Βραβεία από Ελλάδα και Κύπρο που κέρδισε άξια άλλωστε μιλούν γι’ αυτήν. Ομως μερικές φορές ζηλεύεις τόσο πολύ την αξία ενός μυθιστορήματος που θες να γράψεις έστω δυο λόγια γι’ αυτό, μόνο και μόνο για να έχεις μια σύνδεση μαζί του. Το «Βουνί» για μένα ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία βιβλίων και το σίγουρο είναι πως απ’ τη μεγάλη λογοτεχνική παραγωγή που έχουμε τα τελευταία χρόνια, βιβλίων που σήμερα υπάρχουν κι αύριο ξεχνιούνται, το Βουνί έρχεται για να μείνει και να έχει μια δικιά του σφραγίδα Μεγάλου Μυθιστορήματος.

*Ο Βασίλειος Δρόλιας είναι συγγραφέας. Το τελευταίο του μυθιστόρημα «Ταξίδια με Λάθος Ανθρώπους» μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος.

Λουίζα Παπαλοΐζου Το βουνί Εκδ. Το Ροδακιό, σελ. 480 Τιμή 22,26 ευρώ