Τα βράχια της Κορνουάλης

Υστερα από ένα ναυάγιο, ή έστω μια τρικυμία, είναι καλό να ρίχνεσαι στη θάλασσα για να σωθείς, αλλά δεν έχει νόημα αν δεν ξέρεις να κολυμπάς. Παρομοίως, στο πολιτικό πεδίο, είναι καλό να συνειδητοποιείς την αλλαγή των συνθηκών και να διακηρύσσεις την ανάγκη αναμόρφωσης μέτρων και δογμάτων, αλλά όχι ερήμην των πρακτικών προβλημάτων και των συσχετισμών ισχύος. Προϋπόθεση κάθε επιτυχημένης ιδεολογικής μεταστροφής είναι ο «οραματικός ρεαλισμός».

Τα παραπάνω ισχύουν κατεξοχήν για τις εξελίξεις στο μέτωπο της παγκόσμιας οικονομίας μετά τις απανωτές κρίσεις (χρηματοπιστωτική, υγειονομική, γεωπολιτική) και τη σχεδόν πάγκοινη διαπίστωση ότι έχουμε περάσει σε μια νέα εποχή που απαιτεί ένα διαφορετικό «πολιτικό μείγμα». Το οικονομικό δόγμα τής χωρίς όρια «ελευθερίας της Αγοράς», δηλαδή ανοχής στις λογής παρεκβάσεις του καπιταλισμού στο όνομα της δημιουργίας ολοένα περισσότερου πλούτου, που κυριάρχησε επί μισό περίπου αιώνα και σφραγίστηκε με την κωδική ονομασία «συναίνεση της Ουάσιγκτον» (λόγω του καθοριστικού ρόλου που έπαιζαν δύο διεθνείς οργανισμοί με έδρα την αμερικανική πρωτεύουσα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα), δεν αποτελεί πλέον βάση αναφοράς για κανέναν οικονομολόγο και καμία κυβέρνηση, ακόμα και τις λεγόμενες «νεοφιλελεύθερες».

Οι κρίσεις, οι ανισότητες, η κλιματική αλλαγή, η αναβάθμιση του ρόλου του Κράτους, η ανάδειξη του «παράδοξου της Ουάσιγκτον» (η έκφραση είναι δική μου), δηλαδή του γεγονότος ότι σήμερα οι «καλύτεροι μαθητές» της «παλιάς σχολής» είναι τα αυταρχικά καθεστώτα τύπου Κίνας, Ρωσίας, Τουρκίας – όλα αυτά γκρέμισαν τις μεταπολεμικές βεβαιότητες και κατέστησαν αδήριτη την οικοδόμηση ενός πλαισίου για τον 21ο αιώνα: η «παγκοσμιοποίηση» έφυγε από το στενό πλαίσιο της οικονομίας, οι συνθήκες επιβάλλουν μια «πολιτική παγκοσμιοποίηση», για την οποία το μόνο ερωτηματικό είναι αν θα είναι άναρχη ή σχετικά οργανωμένη. Προσβλέποντας, ορθώς αλλά ατελώς, στο δεύτερο, οι εκπρόσωποι των 7 ισχυρότερων οικονομιών του κόσμου (G7) έχουν αρχίσει να επεξεργάζονται ένα νέο πλαίσιο αρχών, που γίνεται σιγά-σιγά γνωστό με την ονομασία «συναίνεση της Κορνουάλης» (από τον τόπο πρώτης συνάντησης με αυτό το σκοπό).

Το μείγμα αλλάζει: κοινωνικοί στόχοι, διεθνής συνεργασία και αναμόρφωση των διεθνών οργανισμών μπαίνουν ορμητικά στο προσκήνιο και διεκδικούν μια νέα ισορροπία με τις Αγορές και το κέρδος. Για «απορρύθμιση» ούτε λόγος πλέον, με, θεωρητική τουλάχιστον, συγκατάνευση και των ίδιων των Αγορών: έκκληση για «κοινωνική διακυβέρνηση» των επιχειρήσεων και υιοθέτηση της «πράσινης οικονομίας» στο τελευταίο Φόρουμ του Νταβός, «φορολογήστε μας δίκαια» από τον  Γκέιτς, τον Μπάφετ και άλλους όχι ακριβώς ριζοσπάστες ομολόγους τους.

Πρόκειται για μια πολύ θετική εξέλιξη – ακόμα πιο θετική βέβαια για όποιον κοιτάζει τον κόσμο υπό σοσιαλδημοκρατική οπτική. Οπως όμως γρήγορα αποδεικνύεται μόλις γρατζουνίσουμε την επιφάνεια των ωραίων διακηρύξεων, δεν είναι επαρκής: σε όλα τα μεγάλα προβλήματα στα οποία φιλοδοξεί να εφαρμοστεί, η νέα «συναίνεση» σπάει, σχεδόν κυριολεκτικά, τα μούτρα της.

Η ομοφωνία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής περνά από τόσες εθνικές ιδιαιτερότητες και «μεταβάσεις» που κινδυνεύει να αποδειχθεί χίμαιρα. Τρόποι για εξομάλυνση της τεράστιας «εμβολιαστικής ανισότητας» – ποσοστά στα όρια της ανοσίας στον «δυτικό κόσμο», κάτω από 10% στο σύνολο της Αφρικής – δεν έχουν ακόμα βρεθεί, κι ας αποτελεί αυτή η εύρεση ανθρωπιστική αλλά και οικονομική αναγκαιότητα. Οι ΗΠΑ δεν έχουν ακόμα καταστεί, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Μπάιντεν,  λειτουργική δημοκρατία, ενώ η Ευρωπαϊκή Ενωση σπαράσσεται από συγκρούσεις γύρω από το φύλο των αγγέλλων, αν αποτελεί το κράτος δικαίου κοινό θεμέλιο ή όχι, και λανσάρει «διαβούλευση» για την αναμόρφωση της οικονομικής διακυβέρνησης χωρίς να μπορεί να εξασφαλίσει ότι θα υπάρξουν καν κοινές  παραδοχές.

Σημαίνουν αυτές οι δυσκολίες ότι το κύμα της Κορνουάλης θα πνιγεί πριν φτάσει στην ακτή; Ασφαλώς όχι, και ασφαλώς η προσπάθεια αλλαγής παραδείγματος είναι ώριμη και κρίσιμη. Σημαίνει όμως ότι όσοι πέσουν στο κύμα (τη συναίνεση) θα πρέπει να μη φοβηθούν και τα βράχια (τη σύγκρουση) – πόσω μάλλον που, όπως το έφερε η μοίρα, τα βράχια είναι αγγλικά.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος