Νέο σκηνικό λόγω Αφγανιστάν

Θυμήθηκα πρόσφατα τα λόγια ενός αφγανού καθηγητή, φίλου μου, που σχολίαζε πως «εσείς ευχαριστείτε τον Θεό πριν αρχίσει το φαγητό. Εμείς αφού τελειώσει. Πώς τον ευχαριστείς πριν τελειώσεις, πριν ξέρεις αν σου αρέσει κι αν δεν έχεις πάθει τίποτα!». Ετσι και πολεμούν. Περιμένουν το τέλος για να βγάλουν συμπέρασμα. «Εύκολα μπαίνεις στο Αφγανιστάν», θυμάμαι έναν άλλο Αφγανό να μου λέει, το 1996, στην Τζαλαλαμπάντ, «το ζήτημα είναι πώς φεύγεις. Εμείς έχουμε μάθει να περιμένουμε για το τελικό αποτέλεσμα».

Ο βρετανικός αιώνας, ο 19ος, έγινε μάρτυρας τριών εισβολών των αυτοκρατορικών στρατευμάτων με τα κόκκινα σακάκια στο πρωτόγονο Αφγανιστάν. Και στις τρεις περιπτώσεις η περιπέτεια έληξε με τραγικές σφαγές και ταπεινωτικές ήττες για τις θεωρούμενες αήττητες δυνάμεις της Αυτοκρατορίας. Τότε η εμπλοκή ήταν προϊόν μιας πολιτικοοικονομικής παράνοιας για το ενδεχόμενο η Ρωσία, και η Σοβιετική Ενωση αργότερα, να βρει χερσαία διέξοδο προς την Ινδία. «Μεγάλο Παιχνίδι» είχε ονομαστεί ο ανταγωνισμός κατασκόπων κι ένοπλων απεσταλμένων γύρω από την Κεντρική Ασία και το Αφγανιστάν. «Τουρνουά των Σκιών» το αποκαλούσαν οι Ρώσοι. Ολοι όμως το πλήρωσαν, στα βράχια και στις απόκρημνες πλαγιές των αφγανικών βουνών.

Οταν οι Σοβιετικοί έσπασαν κι αυτοί τα μούτρα τους με αντίπαλους τους Μουζαχεντίν και τους λεγόμενους Αραβες – Αφγανούς, που είχε κουβαλήσει εκεί ο Μπιν Λάντεν, οι Αφγανοί είχαν γονατίσει μία ακόμα αυτοκρατορία. Με τη βοήθεια του Πακιστάν ο αγώνας τους πήρε τη μορφή της τζιχάντ κατά των απίστων. Πρώτα των άλλων Παστούν, όπως ο πολέμαρχος Χεκματιάρ, που απειλούσαν να κατακερματίσουν το Πακιστάν. Κι έπειτα με τη συσπείρωση των σαλαφιστών μαθητών των θρησκευτικών σχολών (Μαντράσες) της Κουέτα και της Κανταχάρ. Που τους στήριζαν σαουδαραβικά λεφτά κι αρχικά ευνοούσε η Δύση. Οι Ταλιμπάν έτσι απέκτησαν οντότητα και κυριάρχησαν στη χώρα. Αντίπαλοί τους πλέον ήσαν οι ουσιαστικά άκαπνοι και άοπλοι σιίτες Χαζάρας, οι δυνάμεις του ουζμπέκου στρατηγού Ντόστουμ κυρίως γύρω από το Μαζάρ Ι Σαρίφ στον Βορρά. Και οι σιίτες Τατζίκοι του πολέμαρχου Αχμάντ Μασούντ στα βορειοανατολικά, προς την κοιλάδα Παντζίρ και την Κίνα.

Μετά την αμερικανική εισβολή η Δύση κέρδισε τις εντυπώσεις, αλλά όχι και τη χώρα. Το βαθύ Ισλάμ και ο φανατικός ντεομπαντισμός που κυριαρχεί στη χώρα, μαζί με τη διαφθορά των όποιων πολιτικών Αρχών στήριζε η Δύση, καθώς και οι ιδιαιτερότητες των συμμαχιών και δολοπλοκιών ανάμεσα στις φυλές παρέμεναν ζωντανά μέχρι την κρίσιμη στιγμή. Κι επικράτησαν όταν το «φιλοδυτικό» οικοδόμημα έπεσε σαν χάρτινος πύργος με την πρώτη σοβαρή πρόκληση. Οι τωρινοί Ταλιμπάν πάντως δεν είναι ίδιοι με τους προ 20ετίας. Θα κινηθούν προσεκτικότερα, θα συνθλίψουν τους οραματιστές, κυρίως Αραβες, ενός ισλαμικού κράτους (χαλιφάτο) και θα φλερτάρουν με τις μεγάλες δυνάμεις.

Εκτιμώ πως τη φορά αυτή θα πάρουν ουσιαστικότερες αποστάσεις από το Πακιστάν, που αρέσκεται να τους κηδεμονεύει και οι ηγέτες της Τζαμάτ Α Ισλαμί να επιβάλλουν και θρησκευτικές απόψεις. Με τους Ρώσους θα ανοίξουν δίαυλο επικοινωνίας, ο οποίος όμως θα περάσει από τον έλεγχο του Ουζμπεκιστάν και του Καζακστάν, που θα τσεκάρουν τυχόν προθέσεις τους για προώθηση τζιχαντιστών προς Βορρά. Προ τεσσάρων εβδομάδων στην Τασκένδη όπου βρέθηκα, Ρώσοι, Ουζμπέκοι και Καζάκοι ήταν φανερό πως διερευνούσαν προθέσεις και προοπτικές. Ο αμερικανός διπλωμάτης (αφγανικής προέλευσης) Zalmay Khalilzad, ειδικός απεσταλμένος της Ουάσιγκτον για το Αφγανιστάν, φανερά έπαιζε κρίσιμο ρόλο σε όλες τις συνεννοήσεις. Κάποια πράγματα σίγουρα συμφωνήθηκαν. Καθαρός κερδισμένος πρέπει να είναι η Κίνα. Που θα εμφανιστεί με πολλά χρήματα. Δεν ευσταθεί, κατά τη γνώμη μου, η άποψη πως ανησυχεί για τους Ουιγούρους. Οι Ταλιμπάν δεν δείχνουν διατεθειμένοι να εμπλακούν σε περιπέτειες εκεί. Εξάλλου, συνορεύουν μαζί της μέσω του διαδρόμου Ουακάν, όπου υπάρχουν σιίτες Τατζίκοι και όχι σουνίτες Παστούν. Κι έχουν πρώτη γειτονική πόλη στην Κίνα, στα υψίπεδα των Παμίρ, το Τασκουργκάν, στην επαρχία του Κασγκάρ. Με κατοίκους Τατζίκους, που αντιπαθούν τους Ουιγούρους.

Τώρα όμως Κίνα και Ρωσία μπορούν να χρησιμοποιούν την απροειδοποίητη εγκατάλειψη των Αφγανών από τις ΗΠΑ με το καταλυτικό σχόλιο: «Τι εμπιστοσύνη μπορείτε να έχετε σε τέτοιους ανθρώπους;».