Eλευθέριος Βενιζέλος: To Kίνημα στο Γουδί, η άφιξη στην Αθήνα και η αφετηρία μιας λαμπρής πορείας

Η 28η Δεκεμβρίου του 1909 είναι μια ήμερα με ιδιαίτερη σημασία για τη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία.

Είναι η ημέρα που ο Ελευθέριος Βενιζέλος, φτάνει από την Κρήτη στο λιμάνι του Πειραιά και από εκεί στην Αθήνα, ύστερα από πρόσκληση της στρατιωτικής οργάνωσης Στρατιωτικός Σύνδεσμος, που, λίγους μήνες πριν είχε διοργανώσει το Κίνημα στο Γουδί.

Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, το 1905, ο κρητικός δικηγόρος και πολιτικός, έχει ηγηθεί  της Επανάστασης του Θέρισου, (σ.σ. χωριό των Χανίων) με την οποία οι Κρητικοί εναντιώνονται στον ύπατο αρμοστή τη Κρήτης πρίγκηπα Γεώργιο και ζητούν την ένωση του νησιού με την Ελλάδα καθώς και περισσότερες ελευθερίες.

Κωνσταντίνος Φούμης, Ελευθέριος Βενιζέλος, Κωνσταντίνος Μάνος, οι ηγέτες της Επαναστάσης του Θερίσου

Η άφιξη του Βενιζέλου στην Αθήνα είναι το πρώτο βήμα της μεγάλης πολιτικής του πορείας, καθώς στα επόμενα χρόνια δεν θα διστάσει να σηκώσει στις πλάτες του μια ολόκληρη χώρα, που διψά για εθνική ολοκλήρωση αλλά και για δημιουργία νέων, ευνοϊκών οικονομικών και κοινωνικών συνθήκων.

Ο Ατυχής Πόλεμος του 1897,  κατά τον οποίο η Ελλάδα δέχθηκε ταπεινωτική συντριβή από την Τουρκία, την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα δεν έχει ξεχαστεί.

Σε αυτήν την ιδιαίτερα δύσκολη αλλά και κρίσιμη περίοδο για την Ελλάδα, εμφανίζεται ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 11ης Ιανουαρίου 1931 δημοσιεύει μέρος τυ εμβληματικού έργου του ιστορικού Γεώργιου Βεντήρη, «Η ΕΛΛΑΣ ΤΟΥ 1910 – 1920».

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 11.1.1931, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Περί το έτος 1900 η Ελλάς αφυπνίζεται από τρομερόν εφιάλτην. Τρία χρόνια προηγουμένως, ο στρατός της διελύετο εις φυγήν άτακτον ενώπιον των Τούρκων. Το έθνος ήσθανετο τον πανικόν της Λαρίσης ως ρίγος θανάτου. Η Θεσσαλία κατελαμβάνετο. Επέστρεφαν καιροί δουλείας».

Τα προβλήματα, εθνικά, οικονομικά, κοινωνικά είναι μεγάλα και προκαλούν μεγάλες κοινωνικές εντάσεις. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η επανάσταση του Θέρισου, με ηγέτη τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Η επανάσταση του Θέρισου

«Πρώτην φοράν από του 1821, Έλληνες αστοί και αγρόται είπαν εις την ολιγαρχίαν, ότι έχουν και αυτοί λόγον εις τα εθνικά ζητήματα.

»Τους ανεγνωρίζετο το καθήκον να χύνουν το αίμα των δια τας εξωτερικάς υποθέσεις. Τους απηγόρευαν να αναμιγνύωνται εις αυτάς ως πολίται. Απήντησαν με τα όπλα και επήραν ό,τι τους ανήκε με το χέρι των»

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε με σαφήνεια εκφράσει προς τον πρίγκιπα Γεώργιο ένα από τα βασικά «θέλω» των κρητών επαναστατών: «Ως ένας εκ των τριακοσίων χιλιάδων Κρητών δεν σας εκχωρώ το δικαίωμά μου ώστε μόνος σεις να ρυθμίζετα αυτοβούλως την εθνικήν πολιτικήν του τόπου μου».

Το 1904 ξεκινά ο Μακεδονικός αγώνας, οι συγκρούσεις μεταξύ ελληνικών και βουλγαρικών σωμάτων στη Μακεδονία που ολοκληρώθηκαν το 1908 με την επανάσταση των Νεοτούρκων με κύρια εστία και αφετήρια τη Θεσαλλονίκη.

Αν και το Κίνημα των Νεοτούρκων ξεκίνησε με υποσχέσεις για ισονομία και ισοπολιτεία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, γρήγορα έγινε φανερό ότι οι επιδιώξεις του ήταν ακριβώς οι αντίθετες.

Το 1909 η Ελλάδα ξαναθυμάται την ταπείνωση του 1897. Το καλοκαίρι εκείνο, αποχωρούν και τα τελευταία στρατεύματα ξένων δυνάμεων από την Κρήτη. Στο λιμάνι των Χανίων υποστέλλεται η τουρκική σημαία και στη θέση της υψώνεται η ελληνική. Λίγο αργότερα όμως, η Οθωμανική Αυτοκρατορία υποχρεώνει την ελληνική κυβέρνηση να κατεβάσει τη σημαία.

Το περιστατικό αυτό καθώς και μια σειρά από άλλες ταπεινωτικές «ήττες» στο Κρητικό ζητήμα ήταν μία από τις αιτίες του Κινήματος στο Γουδί.

Γράφει ο Βεντήρης:

«Η ταπείνωσις και η παρακμή της χώρας ήτο τόση ώστε ο βασιλεύς Γεώργιος εσκέφθη να παραιτηθή. Το κατωτέρω τηλεγράφημα (σ.σ. του υπουργού Εξωτερικών Γεώργιου Μπαλτατζή) είνε χαρακτηριστικό:

Η αυτού μεγαλειότης ο βασιλεύς είνε αμετακλήτως αποφασισμένος να παραιτηθή του θρόνου εάν το κρητικόν ζήτημα λάβη κακήν τροπήν.
Εξ’ άλλου η κατάστασις των πνευμάτων εν Ελλάδι δικαιολογεί την απόφασιν ταύτην».

Αυτή «η κατάστασις των πνευμάτων» περιγράφεται από τον Βεντήρη ως εξής:

«Τον εθνικόν εξευτελισμόν συνώδευαν η εσωτερική αποσύνθεσις και ταραχή. Το κοινοβούλιο είχεν αποστερηθή κάθε κύρος και πάσης ικανότητος προς εκπλήρωσιν του σκοπού του. Κατήντησεν αντικείμενον κοινής χλεύης, ο δε λαός ελιθοβόλει μετά περιφρονήσεως το κοινοβούλιον».

Διαδήλωση πολιτών υπέρ του Κινήματος στο Γουδί

Το Κίνημα στο Γουδί

Έτσι στις 28 Αυγούστου  του 1909 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος πραγματοποιεί το Κίνημα στο Γουδί, απαιτώντας μεταρρυθμίσεις στο στράτευμα, τη δημόσια διοίκηση και την παιδεία.

Το Κίνημα είναι πετυχημένο και ο πρωθυπουργός Δημήτριος Ράλλης εξαναγκάζεται σε παραίτηση. Σύντομα όμως η χώρα οδηγείται σε πολιτικό αδιέξοδο. Τη λύση καλείται,να δώσει ο σχετικά άγνωστος ακόμα, στο ευρύ κοινό, Ελευθέριος Βενιζέλος.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 15.1.1931, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Βενιζέλος στην Αθήνα

«Το ψυχρόν εκείνο πρωί των Χριστουγέννων του 1909, η πλατεία Ομονοίας ήτο ακόμη έρημος. Οι αραιοί διαβάται εβιάζοντον. Και χωρίς αυτό, κανείς των δεν ανεγνώριζε τον υψηλόσωμον – αυστηρόν επαρχιώτην, όστις έσπευδε προς την λεωφόρον Πανεπιστημίου.

»Ήτο άγνωστος εις τους Αθηναίους η φυσιογνωμία εκείνη με το προώρως λευκάζον γένειον και τας διόπτρας του καθηγητού. Και όμως, δι’ αυτούς και δι’ όλους τους Έλληνας, είχε περάση το Αιγαίον, υπό την καταιγίδα της δεκεμβριανής νύκτας».

Οι  προηγούμενες επαφές

Μερικοί από τους αξιωματικούς του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» είχαν υπάρξει εκπαιδευτές της κρητικής πολιτοφυλακής που είχε δημιουργήσει νωρίτερα ο Βενιζέλος και είχαν από τότε αντιληφθεί το μέγεθος της προσωπικότητάς του.

Όμως και ο Βενιζέλος με άρθρα του σε κρητικές εφημερίδες, που αναδημοσιεύθηκαν και στην ελεύθερη ηπειρωτική Ελλάδα είχε δώσει «κατευθύνσεις» για τις πολιτικές κινήσεις στις οποίες θα έπρεπε να προβουν οι επαναστάτες αξιωματικοί.

Συγκεκριμένα έγραψε ο Βενιζέλος: «Ο σύνδεσμος οφείλει να επιχειρήση, εν ανάγκη και διά προσκαίρου δικτατορίας, να εφαρμόση το πρόγραμμά του, καλών τον λαόν, μετά την λήξιν του διαστήματος τούτου, εις εκλογάς εθνοσυνελεύσεως, ήτις να αποφανθή περί τε των γενομένων και του τρόπου, καθ’ όν εν τω μέλλοντι πρέπει να κυβερνηθή το ελεύθερον κράτος».

Ο Βενιζέλος ήταν μια σπάνια περίπτωση μπαρουτοκαπνισμένου μαχητή και πολιτικά ευφυούς ανθρώπου.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην Κρήτη, το 1907

»Ήτο σύγχρονος αρματωλός, ο αγνοημένος ταξειδιώτης, ο διασχίζων τους αθηναϊκούς δρόμους, κατά την παγεράν εκείνην αυγήν των τελευταίων ημερών του 1909. Ο Κολοκοτρώνης δεν θα τον απεκάλει ‘καλαμαράν’. Ο Μαυροκορδάτος θα τον εθεώρει ομότιμόν του».

Το Κίνημα στο Γουδί και η Ελλάδα είχαν ανάγκη την πολιτική του τόλμη και ευφυία.

Ήταν απαραίτητο τα ινία της Ελλάδας να δοθούν στα χέρια κάποιου που δεν θα δείλιαζε μπροστά στις τόσες πολλές και μεγάλες προκλήσεις, που αντιμετώπιζε η χώρα την περίοδο εκείνη.

«Ο Βενιζέλος», γράφει ο Βεντήρης, «ήτο ανώτερος της λαϊκής ελπίδος. Ημπορούσε όχι μόνον να συλλάβη, αλλά προ πάντων να εκτελέση όσα ουδείς προς αυτού απετόλμησε. Και όμως δεν εφεύρισε τίποτε. Έβλεπεν απλώς όσα οι άλλοι δεν ήθελαν να κυττάξουν. Έβλεπεν όσα οι άλλοι δεν ήθελαν να κυττάξουν.

»Τον κατηγόρησαν δι’ αυτό ως ριψοκίνδυνον και αυταρχικόν.  Η τόλμη είναι μορφή της συνετής αυτοπεποιθήσεώς του. Η αυταρχικότης αποτελεί πλευράν της πρωτοτύπου αυτού προσωπικότητος. Έχει το θάρρος της σκέψεως, η οποία δεν σταματά.

»Γενναίοι άνθρωποι είνε πολλοί. Οι ατρόμητοι το πνεύμα παρουσιάζονται σπανίως.

Οι πρώτες κινήσεις του Βενιζέλου

Η κυβέρνηση Μαυρομιχάλη, που είχε αναλάβει αμέσως μετά το Κίνημα στο Γουδί και την παραίτηση Ράλλη, καταρρέει.

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος καλεί τον Βενιζέλο «προς ανάληψιν της κυβερνήσεως και εφαρμογήν του επαναστατικού προγράμματος»

Ο Βενιζέλος αρνείται την πρωθυπουργία «εδέχετο όμως να έλθη εις Αθήνας και να εργασθή υπέρ της Επαναστάσεως».

Πρώτο μέλημα του Βενιζέλου να έρθει σε επαφή με όλες εκείνες τις κοινωνικές ομάδες, που καταπιεσμένες από τον παλαιοκομματισμό συντάσσονταν με τα αιτήματα του Κινήματος.

«Στρατιωτικοί, αντιπρόσωποι σωματείων, επαγγελματίαι, απλοί εργάται διήρχοντο καθημερινώς εκ της κατοικίας του». Θέλοντας όμως να έχει πλήρη εικόνα και για την απέναντι πλευρά, ο Βενιζέλος «δι’ ορισμένων φίλων του, εμάνθανε την κίνησιν της αυλής και των παλαιών κομμάτων».

Ελευθέριος Βενιζέλος και Βασιλιάς Γεώργιος

Η πιο «καυτή πατάτα» στα χέρια του νεοαφιχθέντα κρητικού πολιτικού ήταν το πολιτειακό. Θα έδινε στο Κίνημα χαρακτηρά αντιμοναρχικό απαιτώντας την έκπτωση του βασιλιά Γεώργιου ή όχι;

«Ο Βενιζέλος ουδέποτε ελησμόνησεν ότι η πολιτική είνε η τέχνη του δυνατού. (…) Η Ελλάς του 1910 δεν ήτο ακόμη δημοκρατική – αστική κοινωνία. Αι μάζαι του λαού εμάνθαναν επί ογδοήκοντα έτη ότι η δημοκρατία είνε ‘κακοποιόν τέρας’. Το σπουδαιότερον όλων: Το εθνικό ζήτημα, κρητικόν και μακεδονικόν, δεν συνεχώρει ριζικάς εσωτερικάς κρίσεις».

Έτσι ο Βενιζέλος αποφάσισε να συμπορευθεί με τον Βασιλέα Γεώργιο.

Κατέστησε δε, προς τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, σαφές, ότι θα έπρεπε να δοθούν γραπτές εγγυήσεις πως η επόμενη βουλή που θα γεννιόταν με εκλογές θα ήταν αναθεωρητική και όχι συντακτική.

Δεν θα είχε δηλαδή τη δικαιοδοσία να καταργήσει το πολίτευμα της βασιλείας.

Η συνενόηση μεταξύ Βενιζέλου και Βασιλέα Γεωργίου έχει επιτευχθεί. Στο «Συμβούλιο του Στέμματος» της 6ης Ιανουαρίου 1910 αποφασίζεται, ύστερα από υπόδειξη του Βενιζέλου, την πρωθυπουργία να αναλάβει ο Στέφανος Δραγούμης με στόχο τη σύγκληση αναθεωρητικής Βουλής και τη διενέργεια εκλογών.

Τον Μάρτιο του 1910 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ανακοινώνει τη διάλυση του.

Στις εκλογές του Αυγούστου 1910, δεν προκύπτει αυτοδύναμος νικητής και μπροστά στο νέο αδιέξοδο ο Βενιζέλος, επιστρέφει από την Κρήτη στην Αθήνα και στις 5 Σεπτεμβρίου, απευθύνεται στον αθηναϊκο λαό στην κατάμεστη πλατεία Συντάγματος, δηλώνοντας ότι έχει έρθει ως «σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών».

Στην πρώτη του εκείνη ομιλία δεν άφησε κανένα περιθώριο παρερμηνείας της πολιτικής του βούλησης

«Βενιζέλος: »Οι εκλογείς εκκλήθησαν προς συγκρότησιν διπλής αναθεωρητικής βουλής».

Ο λαός: »Συντακτική θέλουμε, συντακτική»

Ο Βενιζέλος: »Επαναλαμβάνω: Διπλής αναθεωρητικής Βουλής!»

Ο λαός: »Συντακτική!»

Ο Βενιζέλος: »Είπα! Αναθεωρητικής.»

Ο λαός: …(σιγή)…

»Από της ώρας αυτής, η Ελλάς είχε κυβερνήτην. Δεν τον ανεκήρυξεν η φωνή, αλλ’ η σιωπή του λαού»

Τον Οκτώβριο ο Βασιλιεύς Γεώργιος τον διορίζει πρωθυπουργό στη θέση του παραιτηθεντα Δραγούμη.

Ο Βενιζέλος παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης, όμως αντιλαμβανόμενος ότι η κομματική σύνθεση της Βουλής δεν του επέτρεπε ελευθερία κινήσεων, πείθει τον βασιλιά να προκηρύξει νέες εκλογές για τις 28 Νοεμβρίου 1910, στις οποίες και λόγω της απόφασης των παλαιών κομμάτων, να απέχουν,  το Κόμμα των Φιλελευθέρων θα κερδίσει τις 307 από τις 362 έδρες.

Η ορκωμοσία του Ελευθέριου Βενιζέλου, 1910

Η συντριβή του παλαιοκομματισμού και η άνοδος του αστικού κόσμου έχουν επιτευχθεί.

Το 87% των βουλευτών εκλεγόταν για πρώτη φορά και πρωθυπουργός της Ελλάδας είναι ο τολμηρός, και με φρέσκες ιδέες πολιτικός, Ελευθέριος Βενιζέλος, αυτός που, όπως σημειώνει ο Βεντήρης ήταν «ο άνθρωπος με την θερμοτέραν καρδίαν και τον διαυγέστερον εγκέφαλον εξόσον διέθετε, κατά την ώραν εκείνην, ο ελληνισμός»