Ο θρίαμβος του Κοραή

Σήμερα είναι μία επέτειος που θα έπρεπε να τη γιορτάζουμε αλλά που ουδείς τη θυμάται: τέτοια μέρα, 27 Απριλίου του 1748, ένας μεγάλος Ελληνας γεννήθηκε στη Σμύρνη: ο Αδαμάντιος Κοραής. Οχι μόνον ο κορυφαίος λόγιος που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη συστηματική επανασύνδεση του Νέου Ελληνισμού με την αρχαία του γραμματεία, αλλά, πιθανότατα, και ο πιο δυτικός Ελληνας που έζησε ποτέ. Και, μαζί με τον Ρήγα, τον πνευματικό πατέρα της Επανάστασης του 1821, ο ένας από τους δύο έλληνες διαφωτιστές με την πιο εκτεταμένη και μακροχρόνια επίδραση στην ελληνική κοινωνία.

Ο Κοραής γεννήθηκε στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη, ένα από τα μεγάλα κέντρα του υπόδουλου Ελληνισμού. Οπως και πολλοί άλλοι σημαντικοί Ελληνες της εποχής πριν αλλά και μετά την Επανάσταση, δεν έζησε ποτέ στον γεωγραφικό χώρο που μετά το τέλος της έγινε ελληνικό κράτος. Εκτός από τη Σμύρνη, έζησε στο Παρίσι, στο Μονπελιέ, στο Αμστερνταμ, όμως ποτέ στην Ελλάδα.

Η μακροχρόνια έκθεση του Κοραή στις επαναστατικές και μη ιδέες της Δύσης, το γεγονός ότι βίωσε από πρώτο χέρι την ίδια τη Γαλλική Επανάσταση αλλά και τη μαύρη της περίοδο αμέσως μετά, όπως και την Παλινόρθωση, υπήρξαν αποφασιστικής σημασίας στη διαμόρφωση δύο κατευθύνσεων ζωής για εκείνον: η μία ήταν η πεποίθηση ότι η Επανάσταση έπρεπε να καθυστερήσει για να προλάβει να ετοιμαστεί τόσο η ίδια όσο και ο λαός με αρτιότερη παιδεία. Ο Κοραής, όπως και ο Καποδίστριας, πίστευε ότι το 1821 η επανάσταση ήταν ανώριμη. Παρά το υψηλό τους επίπεδο και οι δύο έπεσαν έξω. Η άλλη πεποίθηση του Κοραή ήταν ο δυτικός χαρακτήρας που έπρεπε να λάβει η νέα Ελλάδα ακριβώς μέσα από αυτή την παιδεία για την οποία ο ίδιος εργάστηκε άοκνα και επιτυχώς σε όλη του τη ζωή.

Ο Κοραής δεν είχε αυταπάτες: γνώριζε πολύ καλά ότι η μακρά οθωμανική κατοχή του Ελληνισμού είχε οδηγήσει, εκτός όλων των άλλων, και σε βαριά πνευματική στασιμότητα. Το ρολόι της πνευματικής Ιστορίας είχε σταματήσει και αυτό στο 1453. Και δεν θα μπορούσε να είχε γίνει αλλιώς κάτω από έναν κατακτητή τόσο μισαλλόδοξο και βίαιο και, κυρίως, με τέτοιο πολιτισμικό χάσμα να τον χωρίζει από τους κατακτημένους. Ετσι, ο Κοραής είδε στη Δύση τη μοναδική ελπίδα να ξαναβρούν οι Ελληνες τον ίδιο τους τον εαυτό: όχι μόνο σε επίπεδο συνείδησης, που δεν είχε χαθεί, αλλά και σε επίπεδο γνώσης, που, σε πολύ μεγάλο βαθμό, είχε. Και παρά το γεγονός ότι εκ των υστέρων τού ασκήθηκε έντονη κριτική, είχε δίκιο: δεν υπήρχε άλλος δρόμος για να γίνει κάτι τέτοιο.

Ο Κοραής συνάντησε ακόμα και τον Ναπολέοντα με αντικείμενο μία από τις πολυάριθμες μεταφράσεις του από αρχαία κείμενα. Αλληλογραφούσε με τον Τόμας Τζέφερσον, έναν από τους Ιδρυτές – Πατέρες του αμερικανικού Εθνους. Και ήταν, από κάθε άποψη, συντηρητικός: γλωσσικά, πολιτικά, πνευματικά. Ουδέποτε στη ζωή του υπήρξε επαναστάτης. Εκανε όμως τελικά ο ίδιος δύο επαναστάσεις που η επίδρασή τους υπήρξε απροσμέτρητη: Συνέδεσε λόγια την Ελλάδα με τον παλαιότερό της εαυτό, καθώς και με τη Δύση, στην οποία έβλεπε το ελληνικό μέλλον. Και στα δύο, είδε σωστά. Και πολύ μπροστά. Ο Ρήγας «προφήτευσε» την Επανάσταση, ενώ ο Κοραής τη θέση της νέας Ελλάδας στον κόσμο, η οποία, έστω και με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, εκπληρώθηκε. Ιδίως από τα χρόνια του Ελευθέριου Βενιζέλου με τους Βαλκανικούς Πολέμους και, ακόμα πιο μετά, υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, έπειτα από ατέλειωτες περιπέτειες και παλινωδίες με τεράστιο κόστος, η Ελλάδα εντάχθηκε, τελικά, στη Δύση. Ο Αδαμάντιος Κοραής είχε πια νικήσει.