«Ο λαός είμαστε εμείς!»

Τον Οκτώβριο του 1989 απεσταλμένοι του ανατολικογερμανικού κινηματογραφικού στούντιο DEFA βιντεοσκοπούσαν τις εξελίξεις στις πορείες, δίχως να φαντάζονται ότι καταγράφουν το δρόμο προς τη γερμανική Επανένωση και την πτώση του Τείχους στο Βερολίνο.

Οι διαμαρτυρόμενοι δήλωναν τότε στην κάμερα τις πολιτικές τους αξιώσεις: «Για μένα το σημαντικότερο είναι οι διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών», λέει ένας. «Εμένα δεν με απασχολεί να έχουμε από αύριο μπανάνες (σ.σ. οι μπανάνες θεωρούνταν είδος πολυτελείας στην Ανατολική Γερμανία) ή βίζα για να πάω στο Αμβούργο, με απασχολεί πολύ περισσότερο το καθεστώς καταπίεσης που επικρατεί», αναφέρει ένας άλλος. Από πίσω ακούγεται το σύνθημα «ο λαός είμαστε εμείς».

Σήμερα το σύνθημα ακούγεται ξανά στις διαμαρτυρίες της λεγόμενης PEGIDA, οι οποίες για λόγους συμβολισμού λάμβαναν χώρα επίσης τις Δευτέρες. Χρησιμοποιείται ήδη από το 2014. Το 2019 ξεκίνησε το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) την προεκλογική του εκστρατεία στην περιοχή με συνθήματα που παραπέμπουν στην εποχή των διαδηλώσεων του ’89 και στην Επανένωση. «Αυτό προφανώς είναι κάτι που δημιουργεί σύγχυση αναφορικά με τα γεγονότα που συνέβησαν τότε», υπογραμμίζει ο πρώην Ομοσπονδιακός Πρόεδρος Βόλφγκανγκ Τίρζε (SPD), ο οποίος μεγάλωσε στην Ανατολική Γερμανία.

Ο ίδιος μιλάει για μία «εθνικιστική, ρατσιστική αλλοίωση», η οποία αποστασιοποιείται από τους στόχους του κινήματος του 1989: Τότε οι πορείες συνέβαιναν για να δηλώσουν την αντίθεσή τους με την κυβέρνηση, ζητώντας περισσότερη δημοκρατία και ανοιχτά σύνορα. Σήμερα το σύνθημα έχει λάβει άλλο χαρακτήρα, δεν εκφράζεται απέναντι στην κυβέρνηση, παρά απέναντι στους ξένους, σημειώνει ο Τίρζε.

To σύνθημα τότε και σήμερα

Σύμφωνα με τον θεολόγο και οπαδό του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα Ρίχαρντ Σρέντερ οι ρίζες του συνθήματος βρίσκονται στον Οκτώβριο του 1989, ενώ οι πορείες είχαν ήδη ξεκινήσει στις αρχές του Σεπτέμβρη. Ο ίδιος αναφέρει πως ξεκίνησε ως αντίδραση σε δημοσιεύματα της εφημερίδας Leipziger Volkszeitung, τα οποία χαρακτήριζαν τους διαμαρτυρόμενους «αντεπαναστάτες» και «χούλιγκανς». Με το σύνθημα, οι διαδηλωτές ήθελαν δηλαδή να τονίσουν ότι είναι ο λαός και όχι ταραξίες.

Σύμφωνα με τον Βόλφγκανγκ Τίρζε το σύνθημα είχε τον χαρακτήρα εκείνων που θέλουν περισσότερη δύναμη στα χέρια τους: «Μία κραυγή των καταπιεσμένων Ανατολικογερμανών, οι οποίοι κατά τη διάρκεια της δικτατορίας δεν είχαν ποτέ τη δυνατότητα να είναι κυρίαρχοι των αποφάσεων και των πράξεών τους».

Ο Σρέντερ βλέπει τη διαφορά ανάμεσα στο σύνθημα του τότε και του τώρα στον τονισμό: σήμερα ο τονισμός βρίσκεται στο «εμείς”. Όπως αναφέρει, τo AfD χρησιμοποιεί το σύνθημα για τρεις λόγους: Πρώτον γιατί υποστηρίζει ότι η κυβέρνηση δεν λαμβάνει υπόψη της την άποψη που επικρατεί κυρίως στη Σαξονία στο μεταναστευτικό. Δεύτερον, το κόμμα θεωρεί πως τα ΜΜΕ υποτιμούν τα προβλήματα και τρίτον ότι δεν υπάρχει ελευθερία του λόγου, διότι, όπως λένε, δεν μπορεί κάποιος να εκφραστεί στο μεταναστευτικό χωρίς να χαρακτηριστεί ρατσιστής ή ναζί.

Και οι δύο θεωρούν την εργαλειοποίηση του συνθήματος από το AfD άκρως επικίνδυνη, γιατί με τον τρόπο αυτό επαναφέρουν τις θετικές μνήμες του 1989. Ο Τίρζε μάλιστα κάνει λόγο για μία «συστηματική εκμετάλλευση έντονων συναισθημάτων», ιδίως όταν το ακροδεξιό κόμμα υποστηρίζει πως η Γερμανία του σήμερα είναι μία συνέχεια τους καθεστώτος της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας.

Φραντζίσκα Χάιν

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου